Enrique Dussel eta Palestina

2024-01-04 07:55
Jesus Perez de Viñaspre
- Mundua

Enrique Dussel eta Palestina –

Joan den azaroaren 5ean Enrique Dussel hil zen, iraultzaile konprometitua, bere hitzaldi eta praxiarekin jendea liluratuta uzten zuen maisua. Dussel Argentinan jaiotako akademiko, filosofo, historialari eta teologo mexikar naturalizatua izan zen. Nazioartean ezaguna da bereziki askapenaren filosofiaren sortzaileetako bat izateagatik.

Dussel, 50 liburu eta 400 artikulutik gorako lan itzel baten egilea, erreferentzia bihurtu da gaur egungo ezkertiarren zati handi batentzat, eurozentrismoarekin jarrera dekolonialetik kritikoa den ondare deskolonizatzailea eta, batez ere, periferietan, kanpokotasunean, zapaldutako sektoreen eta biktimen artean kokatutako askapen sistema uzten baitie.

2007ko abenduaren 27an, Enrique Dusselek artikulu hau idatzi zuen La Jornada egunkari mexikarrean. Artikulu honek are garrantzi handiagoa hartzen du, Israelgo Estatua gaur egun Palestinako herriaren aurka egiten ari den ekintza genozidak kontuan hartuta.

Honatx “Joshua Nazarethekoa izeneko etorkin eta iheslari politiko batenaz” izenburuko artikulua.

Filosofia politikoak testu erlijiosoetan adierazitako narratiben hermeneutika filosofikoa egiteko aukera ematen digu. Eguberria deitzen dena Mediterraneoko eta beste herri batzuetako kulturen jaiegun bat da, eta abenduaren 21ean ospatzen zen, urteko egunik laburrenean, egun horretatik aurrera eguzkia “hazten” ari delako. “Solis natale”-ren eguna zen. Hirugarren mendetik aurrera, kristautasunak hartu zuen jai hori, ez judua ez kristaua, Joshua Nazarethekoaren jaiotza ospatzeko. Jaiotza horren inguruabarrak oharkabean pasatzen dira maiz, zentzu erabat azalekoen pean faltsutuak eta fetitxizatuak.

Jakina da garaiko enperadore erromatarrak errolda bat egitea agindu zuela bere meneko kolonialen zergak kobratu ahal izateko. Palestina erromatar kolonia zen. Joshuaren sendia, Egiptokoaren eta Mesopotamiakoen arteko erreinu txikiko errege zen Daviden dinastiaren ondorengoa zena, Belenera joan behar izan zuen, aipatutako erregetxoaren bizilekura. Baliabiderik ez zutenez, etorkin pobreak zirenez, Mariak umea behartsu erditu behar izan zuen: “pixoihaletan bildu eta aska batean etzan zuen, ostatuan lekurik aurkitu ez zutelako” (Lucas 1,7). Etorkin gaixoak orduan! Latindar edo mexikar bat gaurko Estatu Batuetako Inperioan! Laster larriagotu egingo da egoera.

Eta hau Erromatar Inperioaren errege kolonial kolaborazionista, Herodes (gure artean Pinochet, Videla edo Salinas de Gortari bat izan daitezkeen bezala) errege leinukoa ez zen usurpatzaile bat zelarik, garai hartan Daviden ondorengo baten jaiotza bazegoela jakitean, egun batean boterea lehiatuko ote zitzaion beldurrez, “Belenen eta bere inguruetan bi urtetik beherako ume guztiak hiltzea” agindu zuen (Mateo 2, 16). Josek jakin zuen “Herodes mutikoaren bila zebilela hura hiltzeko. [Horregatik] Jose jaiki egin zen, umea eta honen ama gauez hartu zituen [beldurtuta dagoen jazarri bati dagokiona], Egiptora joan eta han geratu zen Herodes hil zen arte “(Ibid., 13-14).

Orduan ikusten dugu Joshuaren bizitza pobreziaren, umiliazioaren, zapalkuntzaren arriskuan hasi zela (aska batean jaio zen), eta jaio orduko ia hil egin zutela. (Josek zituen informatzaile onengatik izan ez balitz). Jazarri politiko bat zen orduan! Eta irakur bedi ondo: jazarri politikoa eta ez erlijiosoa, hiltzen saiatu zutelako, “zeren Joshuaren genealogian, Gantzutua, Daviden ondorengoa zela adierazten baitzen” (Ibid., 1, 1).

80ko hamarkadan, Kairon, Egiptora egin nuen bidaietako batean, antzinako Copto auzoan eliza txiki bat bisitatu nuen, non bizantziar komunitateak Joshuaren egonaldia Egipton ospatzen duen. Egun hartan jabetu nintzen Joshua delako hori erbesteratu politiko bat izan zela Egipton, eta horregatik etorkin babesgabe bat. Esan behar dut Egiptoko egonaldi hori ez zitzaiola Joshuari alferrikakoa izan. Izan ere, Joshuak gauza asko ikasi behar izan zituen egiptoar zibilizazio handi horretan egon zenean, bere palestinar aberri txikiarena baino askoz garatuagoa baitzen. Ikasi zituenen artean, garrantzitsuenak, Azken Judizioan oinarrizko printzipio gisa zerrendatzen dituen irizpide etiko unibertsalak izan ziren. Gertaera hau oso ospatua izan ohi zen egiptoar tradizioetan, eta Ma’at justiziaren Jainkosa Handia zen protagonista eta epaile gorena. Ma´at jainkosak bere aurrean Berpizkundea eskatuz agertzen zitzaion hildakoari galdetzen zion zein ekintza on egin zuen bere bizitzan, eta hildakoak erantzuten zion: “Nik eman diot ogi gosetuari, ura egarrituari, jantzia biluziari, txalupa erromesari” –Egiptoko Hildakoen Liburuko 125. kapitulua, Joshuak Mateoan berregiten duena, Isaiasek iradokitakoak baino askoz osatuagoa.

Egia esan, erbesteratu politiko eta etorkin babesgabeen sendi hark jakin zuenean “Herodes hil zela [… Jose] zutitu, umea eta ama hartu eta Israelen sartu zen” (Ibid 2, 21). Baina, erbesteratuen sendi guztiek bezala, “beldur izan zen hara joateko”, “Arkealo Judeako errege baitzen bere aita Herodesen oinordeko gisa”. Horregatik, nahiago izan zuen Jerusalemdik urrun egon, garai hartako inteligentzia zerbitzuak ez baitziren hain aktiboak, eta horregatik “Galileara erretiratu zen” (Ibid. 22-23).

Baina hau ez da dena. Bere bizitzaren amaieran, laiko hark (Joshua ez baitzen inoiz apaiz izan, eta, horrela, familiako aita ororen berezko kultuak ospatu baitzituen, Hagada bezala, “azken afaria” deiturikoa) lehenik eta behin bere herriko erlijioaren ustelkeriaren aurka zuzendu zuen bere kritika (“kritika oro erlijioaren kritikatik hasten da”, esango du handik mende batzuetara ondorengo judu alemaniar batek), Jerusalemgo tenplura sartuz “diru-trukatzaileen mahaiak eta usoak saltzen zituztenen postuak irauli baitzituen, esanez: nire etxea otoitz-etxea izango da, baina zuek lapurren kobazulo bihurtu duzue” (Mateo 21, 13). Ez zituen behintzat kritikatu behar pederasten babesle izateagatik. Esan dezakegu, beraz, Joshua antiklerikala zela, apaizgoa burokratizatu eta boterearen konplize politiko bihurtu zenean, hau ere erabat fetitxizatua zegoelarik.

Mesias (Walter Benjaminen esanahian) profetiko (ez davidikoa edo politikoa) hura bere bizitza osoan bizi izan zen, “geratzen den denboraren” (Giorgio Agambenen zentzuan) esperientziatik, behartsuenganako eta biktimenganako halako erantzukizunez, non bere bizitza salbatzea gutxi baloratzen baitzuen, injustiziaren eta boteretsuen (tenpluaren, aberri kolonialaren eta Inperioaren) nagusitasunaren aurkako borrokan tematuz. Horregatik, azkenean, herria matxinatzea leporatu zioten, Herodes-seme Palestinako erregearen eta Erromatar Inperioaren aurka (“herria bere irakaskuntzarekin errebelatzea”; Lukas 23, 5). Azkenean gurutziltzatua izango da (gurutzea garai hartako aulki elektriko politikoa zen), gurutzea Inperioaren lege sakratuaren aurka altxatzen ziren terroristen aurkako kondena politikoa baitzen. Akusazio hori, berriz ere, akusazio politikoa zen, ez erlijiosoa (Pilatosek ez zuelako onartuko edo ez ziolako garrantzirik emango akusazio erlijioso hutsa izan balitz).

Horregatik, Egipton erbesteratutako politikaria eraila izan zen, matxinada politikoa egotzita, eta gurutzean kartel bat zuela, erlijiosoaz ezer adierazten ez zuena: “Joshua Nazarethekoa, juduen erregea” (Mateo 27, 38), Joshuak berak onartu zuen titulu politikoa eta ez erlijiosoa (“Zu al zara juduen erregea? […] –“Zuk zeuk diozuna da”– erantzun zuen Joshuak; Ibidek. 11). Traidore politiko eta erlijioso kolonial juduei eta Inperioko soldaduei gehien enbarazu egiten ziena Joshuaren prediku profetiko politikoa izaten zen, zeinak, behartsuei eta umiliatuei menderatzearen aurkako borroketan oinarria ematean, historiaren aktore bihurtzen baitziren, anaitasunezko justizia-erresuma baten postulatutik. Egia esan, postulatu horrek behetik Erromatar Inperio osoa eraldatuko du, baita geroago beste batzuk ere!

Eguberri jai bitxia da, erabat fetitxizatua eta bere zentzu indartsu, politiko, profetiko, kritikoan alderantzikatua. Merkatuak eta politikarien, kristauen eta beren hierarken konplizitateek haren benetako esanahia hutsaldu egin dute!