«Eta «zibilizazioa» deitzen diote sistemari,
bitarteab, eraikin lerdenak sortzen dira goruntz mehatxuz
behin, polizia-txilibituen ordezjatorrizko zuhaitz lirainak
Eta txorien kantuak airea betetzen izan ziren tokian»
(Mercedes de Acosta, «5. etorbideko abestia»)

«Mailaz maila altxatua izan zen, miragarria benetan, denek miresten zutena. Garabi handiek altzairua beren lekura igo eta eutsi egiten zioten, mailu errematxatzaileen aldarri lazgarriak ziurtatua zegoela frogatzen zuen bitartean; gero, beren lana maila batean osatu ondoren, garabiak, munstro adimendunak bailiran, elkarren artean altxatzen ziren posizio berrietaraino, prozesua errepikatzeko. Egitura hazi ahala, arteriak, zainak, nerbioak eta muskuluak multzora biltzen ziren; alanbre-kilometroak, hodiak, aire-eroanbideak; kableak eta eroanbideak; berogailua, aireztapena eta aire-egokitzapena, sarrerak, irteerak eta garraio-hodiak barne. Eta bazter guztietan, nonahi, eraikinaren barne-giroa, osasuna eta bizitza kontrolatuko lituzketen zaintza-sistemak.»
(Richard Martin Stern. Etxe orratza. 1974)

Robert Gravesek dioenez, «zoritxarrez fundamentalismoa, hau da, Biblia osoan erabilitako mito eta metaforak hitzez hitz onartzea, kristautasunaren gaixotasun arrunta da»¹. Bai, horrela dauzkagu kreazionistak eta hainbeste sekta. Nahiz eta, berak dioen bezala, praktika hori oso hedatua dagoen kristautasunean oro har, eta beste masa-erlijio batzuetan.

Kontuan izan behar da, halaber, mito horietako asko ahozko kulturetatik datozela, eta horiek transmititzean aldatu egiten direla, baina, batez ere, idatzi ondoren aldatzen direla, eta batzuetan zentzua aldatu egiten dela.

Babelgo dorrearen mitoa dugu. Mito bat delako, nahiz eta arkeologo asko egon makro-eraikuntza saiakera hartatik geratzen dena bilatzen saiatzen. Mitoa da, askoren ustez, hizkuntzen aniztasuna azaltzeko, eta fenomeno horrek beti liluratu ditu pertsonak: gizakia gai izan dela hain hizkuntza desberdinak garatzeko eta haiekin elkar ulertzea lortzeko, eta, aldi berean, beste hizkuntza batean hitz egiten duten beste pertsona batzuei ezer ez ulertzeko, liluragarria da, zalantzarik gabe.

Baina eleaniztasuna ez da eta ez da izan dorre hori bezalako makro-eraikuntza bat kolapsatzeko edo bertan behera uzteko moduko arazoa. Dena den, eleaniztasunak arriskuak ditu, esate baterako, hizkuntza bat hegemoniko bihurtzea, edo hegemoniko izan nahi izatea eta beste hizkuntza batzuetara mugitzea. Baina hori ez da hizkuntzen arazoa, botere-arazoa baizik. Erdi Aroko Iruñean jende xehearen hizkuntza euskara zen, baina latina ere hitz egiten zen (eliza), latin horretatik eratorritako erromantze okzitaniera eta nafarra, eta komunitate juduak hebreera (bai erritualean erabilitakoa, bai aljamia erromantze ². Kristoren garaiko Palestinan oraindik ez zen arabieraz hitz egiten, baina bai arameeraz, grezieraz, latinez (erromatarrak eta administrazio-gaia), eta orduan hebreera erlijio-mintzaira murriztua zegoen. Adibideak anitzak dira.

«Gure hizkuntza guztiekin, ezin gara komunikatu»
(«Natives», Paul Doranek idatzia, Christy Moorek abestua)

Baina Genesiak kontatzen duenaren arabera, badirudi Babelgo dorrearen arazoa egokiagoa zela Jainkoak gizakiak sakabanatzeko zuen nahiarekin, dorrea eraikitzen zen lekuan kontzentratu beharrean. Gure ustez, makro-proiektu horrek jende asko erakarriko zuen han lan egitera, edo esklaboen kontzentrazio batera, babiloniarrek edo egiptoarrek beste pertsona batzuk ere esklabo bihurtu zituztela dakigulako. Horretarako, Jainkoak ustez hizkuntza ezberdinak erabili zituen, nahasmena sortzeko.

Edonola ere, Biblian beste kasu askotan bezala, berriro ere Jainkoaren irudi bat erabiltzen da giza asmoen erabakitzaile gisa. Eta era berean, Jainko kristauak genero maskulinoarekin duen identifikazio horrengatik, kasu hau ere inposaketa patriarkal berri bat bultzatzeko erabiltzen da.

Baina mitoentzat, parabolentzat bezala, interpretazio ezberdinak egin daitezke. Nik gehiago ulertzen dut mito hau hazteko desira neurrigabearen aurreko giza porrotaren azalpen gisa; handitasun-desira, harrokeria eta gutizia besterik ez dena. Alde batetik, ez du zentzurik, ahaleginak eta baliabideak interes oinarridun eta egiazkorik gabe erabiltzen baitira, eta, bestetik, ez du amaierarik, beti bilatuko baita helmuga hori gainditzea. Horrek esan nahi du, halaber, baliabideak neurriz kanpo erabiltzen direla eta, ondorioz, material faltagatik kolapsoa egon daitekeela, eta hori ere arrazoi bat izan liteke Babelen. Baliabide naturalen eta gizakien (esklaboen) neurrigabeko erabilera, beste kausa posible bat izanik: badakigulako gure DNAn ez dagoela inoren esklabo izatea, eta noizbait horiek matxinatu egiten dira. Benetan, orduan, matxinadan, hizkuntza ezberdinak hitz egitea ez da oztopo izango. Matxinada horrek proiektuaren amaiera ekarriko du, alferrikako langileburu horiek ez baitira gai izango adreilu bat mugitzeko.

 

Hazkundea. Kontsumismoa. Handikeria.

«Gertatzen dena da erregeen eta erreginen eta antzekoen aurka zaudela, eta nik, berriz, haiekin gozatzen dut. Pentsa ezazu zer gertatuko litzatekeen jende grisak bakarrik baleude, erraldoirik gabe amets egiteko eta imitatzeko, gogoratzeko kontakizun handirik gabe, hau bezalako eraikin izugarririk gabe, eguzkia igarotzea ere eragozten dutenak. Zer irudituko litzaizuke hori, Frank ?»
(Richard Martin Stern. Etxe orratza.)

Babelgo dorre horren alegoria bat Arabiar Emirerri Batuetan (UAE³) aurki dezakegu gaur egun. Handitasun-irrika hori. Handiengan emulatzekoa, gainditzekoa.

Dakigunez, Klimaren Munduko Azken Gailurra, COP 28, Abu Dhabin egin da, Arabiar Emirerri Batuetan (UAE). Bere hautagaitza proposatu zenetik, klima-mugimenduak kritikatu egin zuen bere izendapena, petrolio- eta gas-ekoizpenean potentzia handia duen herrialdea delako, ekonomikoki baliabide horren mende dagoena eta bere distira eta luxu guztia erregai horietatik, horietatik datorren dirutik, abiatuta eraiki duena (gehitu dut: «eta esklabutzatik»). Lotsagarria izan zen Ahmed Al-Jaber sultana COPeko presidente izendatzea, zeina, aldi berean, UAEko Abu Dhabiko Petrolio Konpainia Nazionaleko (ADNOC) zuzendari exekutiboa baita. Zein interes defendatuko zituen argi zegoen, munduko menpekotasun fosilista gainditu nahi denean. (Ikus gehiago “Fiasco de la COP 28”).

Hori gutxi balitz, barkamena eskatu edo zuzendu beharrean, NBEk COP29aren hurrengo antolatzailea iragarri du: Azerbaijan, giza eta ingurumen eskubideen erregistro oso eskasak dituen beste petro-estatu bat.⁴ Petrolioa eta gasa ekonomiaren % 90 dira dagoeneko. Berriz ere, UAEren kasuan bezala, ña COP29 ingurumen ministroak gainbegiratuko du, lehenago Socar petrolio-enpresa estatalean lan egin zuenak.

Orain ere, COP28aren emaitzak gertakari horretatik, UAEren erauzketa- eta petrolio-izaeratik eta erregai fosilak uztea planteatzeari uko egitetik abiatuta epaitzen dira. Hori egia bada ere, ekuazio honetan COP honen (edo beste batzuen) aurreikusitako porrota ulertzeko funtsezko beste alderdi bat alboratzen dugu: EEAren (eta beste batzuen) megalomania, handikeriarekiko debozioa.

Handikeria, propietate baloratuenak sortzeko edo edukitzeko ahaleginean, ez ditu ahalik eta baliabide eta energia gutxien erabili. Kontsumismoaren xahutzearekin lotuta dago: baliabideak eta energia kontsumitzea, ez oinarrizko premiak asetzeko, baizik eta kontsumitzeko irrika bera asetzeko.

Kapitalismoa oinarritzen den beste kontzeptu batetik ere hurbil dago, hazkundearenetik, alegia. Biek uste dute garrantzitsuena haztea dela: hazkundea BPGan, salmentetan, merkatuan, erauzitako tonetan, eta handikeria eraikitako eraikinen altuerako metroetan, dotoretasunean, kopuruan, etab. Biek dituzte gainditu beharreko rankingak, GEHIAGOaren sailkapenak. Lehiaketa kapitalismoaren oinarrizko printzipioa da, giza esentziaren elkarlanaren eta elkarrekiko laguntzaren aurkakoa.

«Landazabaleko leku batean, New Yorketik berrogeita hamar kilometro baino gehiagora dagoen lur hutsal batean, eraikuntzaren koloso bat altxatzen da: Roosevelt Mall. Nabe altu, luze eta argitsuak, dozenaka denda eta taberna, mota guztietako produktuen ozeanoa. Mall-ak, azalera handi erraldoiak, argiztatuak eta Ipar Amerikako kontsumismoaren katedralak. Asteburuetan jende ugari joaten da bertara, nahiak, beharrak eta itxaropenak asetzeko. Begiratzera, erostera, kontsumitzera joaten dira; izateko.»
(Ryszard Kapu?ci?ski. Lapidarium IV. Anagrama, 2003. 31. or.)

Beraz, erregai fosilen kontsumoari eustea arazo bat dela planteatzea ondo dago, baina, batez ere, planteatu behar da zertarako da. Izan ere, gauza asko daude gobernu eta agintari horiek guztiek, oinarrizkotzat, saihestezintzat jotzen dituztenak. Izan ere, erregai fosilak kontsumitzen jarraitzea ondorio ukaezinak dituen erokeria bada ere, are gehiago da «zertarako». Erregai fosilak kontsumitzen jarraitzea handitasun-nahi horiei eusteko, bizilaguna gainditzeko, etxe orratz gehien dituena izateko, etxe-orratz altuenak izateko?

Izan ere, argi dago dorre horiek guztiak eraikitzeak energia-kontsumo handia dakarrela berekin: agregakinak eta karea eta burdina ateratzeko, eta behar diren material guztiak ustiatzeko, bai eta haitza txikitzeko, zementua egosteko, harea kristal bihurtzeko, garraiorako, eraikuntzarako; era berean erregai fosilen salmentatik datozen diru-kopuru handiak ere.

UAEren kasuan, sistema elektrikoa gas-zentral termikoetatik sortutako ekoizpenean oinarritzen da. Zentral termiko horietatik, baliabide handiak (13.021 MWko edukiera) eta nuklearrak (5.600 MWko edukiera) ditu (18,621 MWko edukiera, guztira), eta orubeak, berriz, 4.277 MW zenbatzen ditu⁵. Esandakoarekin, beste edozein kasutan baino gehiago, egokia da «energia zertarako?» galdera. Izan ere, fosilaren ordez berriztagarria jartzea eta etxe orratz gehiago eta gehiago eraikitzen jarraitzeko nahia mantentzea instalazioen km² erokeria izango litzateke. Beste leku batzuetan egiten dugun kritika bera: lehenengo eta behin «zertarako» planteatzea litzateke, eta gero kontsumo-mailak jaistea.

Argi dago gutxiago kontsumitu daitekeela: duela bi mende ez zen erregai fosilik kontsumitzen. Horri esker bizi-kalitatea hobetu zela argudia badaiteke ere (etengabe errepikatzen diguten bezala), hobetu ziren eta benetako onura dakarten gauzak zeintzuk diren ikusi beharko genuke, eta gainerakoa ezabatu (edo ez bultzatu, etab.). Edo hobera egin zuela eta okerrera egin zuela ikustea, ondorioak hor ditugulako. Eta, batez ere, zuhurrak bagara, bere erabileraren zatirik handiena bere kontsumoan nahastutako sistema berori mantentzeko dela konturatuko gara.

Gizadiak bere adimena, natura menderatzeko trebetasuna, baldintzatzaileak gainditzea elementu harrigarriak sortuz, kasu askotan Jainkoa txunditzeko, bere debozioa erakusteko. Baina gehienetan beren aurrekoak baino modernoagoak erakusteko, trebeagoak, baliabide gehiagorekin, aberastasun handiagoarekin. Hori guztia gainditzearen pizgarri gisa uler dezakegu eta, horrela, gaitasun handiagoa izan; edo katedralen edertasuna ere mirets dezakegu, etxe orratz baten handitasuna. Baina zenbat behar ditugu? Edo benetan behar ditugu? Are gehiago, miresten ari gara?

Baina horrelakorik ez da planteatzen COP bezalako bileretan.

Dubaiko dorreak ere kolapsatuko dira?

«Eraikinak ez dira diseinatzen hegazkinak edo espazio-ontziak bezala, haien materialen tolerantziarik handienak aprobetxatzeko. Pisua oinarrizko arazoa ez zenez, egiturazko osagai bakoitza segurtasun-marjina zabalarekin kalkulatzen zen, baita kable eta linea elektriko bakoitza ere. Diseinu-kalkuluetan, 250 km/h-ko haizea bezalako kontingentzia urrunak programatuta zeuden, hiriak izan zezakeen edozer baino askoz handiagoak, edo deskarga elektriko izugarriak, ia bururaezinak. Dorrearen altuera zela eta, gauza normaltzat hartzen zen dorrearen gainean deskarga elektrikoak etengabe egiteko arriskua; altzairuzko eskeleto erraldoiak, inolako arriskurik gabe, zama lurreraino garraiatuko zuen, eraikuntzan zehar sarritan egin zuen bezala.» (Richard Martin Stern. Etxe orratza.)

Ezagunak dira UAEko etxe-orratzak eta mega-hotelak, eta beste bitxikeria asko, hala nola ibaiak eta oasi artifizialak basamortuaren erdian. Azken urteotan UAE Ekialdeko Las Vegas bihurtu da, luxuzko turismoaren erreferentzia (edo lizunkeria, [luxury] ingelesez esaten den bezala), urtean 16 milioi turistarekin. Hori guztia petroliotik datorren diruarekin eraikia. Eta erregai fosil askorekin, energia merke askorekin. Eta esklaboen esklaboen energia merkearekin.

HALA ERE, handikeria horrek kolapsoa eragingo du. Agian lehenago beste leku batzuetan UAEn zeren, beste herrialde aberastu batzuetan bezala, haiek ere botere ekonomikoari eutsiko baitiote aurrera egiteko. Gaur egun egiten duten bezala, inguruan kolapsoa errealitate bat da: tenperaturen igoera lehorte gehiagotan agertzen da zerrenda osoan, ekonomia pobreenetan baino, gosete bihurtzen da. Afrikako adarrean 50 milioi pertsona kaltetu dira elikagaien krisiaren ondorioz, eta milaka pertsona hilko dira horren ondorioz. UAEk erregai fosilen erabilera defendatzen jarraitzen duen bitartean, bere dirua ura gatzgabetzeko erabiltzen du. Baina ez horretarako bakarrik…

Eta mundu-mailan, eredu honek, jakina da, gure Planetaren kolapsoa ekarriko du, eta, beraz, laster ez dira etxe orratzak kolapsatuko, baizik eta mantentzen dituen hiria bera kolapsatuko du, eta inor ezingo da hara joan, eta hutsik eta mantendu gabe egonda, azkenean… Hau beste buru batzuei uzten diet agertokia imajina dezaten, baina, denborak aurrera egin ahala berresten dugun bezala (eta COPak!), distopia egia izango da.

UAEtik ez urrun, iparralderago Pertsiako golkoan, historiako lehen zibilizazioa loratu zen inguru horretan: Sumeria. Agian haren historiatik ikas genezakeen. Nahiz eta gaur egun dena askoz lotuago dagoen eta UAE kapitalismo globalizatuan kokatzen den, isaskizuna argia da. Sumeria kolapsatu egin zen lurrak eta ekosistemek nekazaritzarekin jasan zuten gehiegikeriagatik eta elikatu beharreko gizarte-sektore asko garatu zituen zibilizazio oso baten mendekotasunagatik⁶. Nekazaritza honek deforestazioa ekarri zuen (Eufatres eta Tigris ibaiek sortzen zuten iparralderago gertatu zenarekin batera), eta honek, bere aldetik, uraren gazitzea, lur askoren emankortasun eza ekarri zuena⁷. Historialariek diotenez, gaur egungo basamortuko paisaiak zerikusi gutxi du jatorrizkoarekin, eta bai, ordea, giza jarduerarekin. Hau duela hainbeste mila urte gertatu zen.

 

Ez da etxe orratz bat bakarrik, skyline bat baizik.

UAE kapitalismo oldarkor, xahutzaile eta megalomanoaren paradigma da. Petroliotik eta gasetik ateratako diru guztiak laguntzen du horretan guztian, noski. Eta pentsamolde nahiko errespetugabea eta klasista, beste edozein estatu kapitalistaren parekoa.

Metropoliak petrolioa kontrolatzeko lurraldeak bereizteak aberastasuna estatu txiki batzuetan bereiztea ekarri zuen: UAE, Qatar eta Kuwait. Horrek suposatzen du, orain, bakoitza petrodolarretan bainatzen dela, eta bere indarra erakutsi nahi duela, eta horretarako, skyline-rik handiena edukitzea baino hoberik ez dago.

Skyline-k benetan «zeruertz” edo “horizonte» esan nahi du ingelesez, eta gaur egun mega-hiri baten etxe-orratzen lerroari erreferentzia egiteko erabiltzen da, ia esklusiboki. Horrekin, beste behin ere, ustezko zibilizazio horren asmoen analogia bat dugu, non fenomeno naturalen ordez giza handitasunak, hormigoiaren handitasunak, sortutako fenomenoak agertzen diren. Euskeraz, «zeruertz» mantentzen da esanahiarekin, eta «skyline» erabiltzen da hiri-esanahiarekin.

Hala, gaur egun New Yorkeko skylineak, Otawakoa, Riokoa, Sao Paolokoa, Hong Kongekoa, Singapurrekoa, Sidneykoa… edo finantza-zentroetako edozein nabarmentzen dira.

UAEentzat, beste herrialde aberats batzuentzat bezala, ez da nahikoa dorre bat edo bi eraikitzea. Bere boterea erakutsiko zuen etxe orratzen skylinea eraiki behar izan zuen, beste potentzia batzuekin parekatzea, herrialde aberatsenen altuera (inoiz ez hobeto esanda) lortzea, bere aberastasuna potentzia handienen mailan dagoela erakustea.

Etxe orratza handitasunaren, kapitalismoaren arrakastaren eta teknikaren sinbolo bihurtu zen, grabitateak eta Naturak, edo Jainkoak, planteatzen dituzten erronkak gaindituz, Bere eragina nabariagoa zen garaietan ere ez baitziren helburu horiek gauzatu. Etxe orratza boterearen, aurrerapenaren, aberastasunaren eta distiraren sinbolo bihurtu zen.

Itxuragatik, beti lotu izan dira etxe orratzak zakilekin⁸, dimentsio izugarriko falo batekin⁹ (ez alferrik ingelesez eraikuntza altxatzeko erabilitako aditza «to erect» da), eta horrekin etxe orratza matxismoaren proiekzio gisa ulertzen da, oro har, eta zenbait arrena bereziki. Etxe orratza Freuden ideia gauzatzea da: «lorpen handiak eta aberastasuna eskuratzea gure zakilei monumentuak eraikitzeko»¹⁰. Horrela, ez da nahikoa izen bat eta ondasun bat lantzea, baizik eta Rockefellerrek bere etxe orratzak ere eduki behar ditu (edo horietaz betetako plaza bat, Rockefeller Center). Trump berea. Alwaleed bin Talal Saudi Arabiako printzeak berea (Dubaiko Jeddah dorrea) ¹¹.

Etxe orratzaren irudia masak kolonizatzeko funtsezko ibilgailua den pantaila handiaren bidez instalatu zen imajinarioan. Izen bereko pelikuletatik (Skyscraper (1928), haren eraikuntza erakusten duena, edo habe batean esekita bazkaltzen ari ziren langileen argazki mitikoa («Lunch atop a kyscraper»¹²), edo Lewis Hineren argazki guztiak, Empire State enblematikoaren eraikuntzarekin bat etorri zena. Edo Harold Lloyd zintzilikatuta suertatu zen erloju horren etxe-orratza. Edo Metropolisen dena menderatzen duena. Edo King Kong igotzen den hura. Bladerunner-enak, ontzi eta kotxe hegalarien gainetik hegan. Pretty Womanena. «Bakarrik etxean II – New Yorken galduta»¹³. Babelgoa, Chieko Wataya Tokyon bizi dena (eta bertan hiltzen dena). «Infierno en la torre» (Richard Martin Sternen «Rascacielos» (The Tower) liburuan oinarritua). Mordorreko Dorrea prototipo bat da (Iberdrola Dorrea bezala). Eta, dudarik gabe, Dorre Bikiak, beren suntsipenaren egunean etengabe ihardetsi zigutenak.

AEUk 1966an lortu zuen independentzia (Qatar 1971n). Ez zegoen eraikin handirik. Gaur egun, ordea, AEUk 200 metro baino gehiagoko 134 etxe orratz etxe orratz ditu, horietatik 18 300 metro baino gehiagoko altuerakoak, 2002tik aurrera DENAK eraikiak. Baina beste 37 eraikitzeko proiektua ere badago. Horregatik: zerk kezkatzen gaitu eredua hau denean?

AEUko 100 handienetatik 84 Dubain daude, skyline handian. Gainerakoak (16) Abu Dhabin altxatzen dira. Horien artean, munduko altuena dena nabarmentzen da, Burj Khalifa, 828 metrokoa¹⁴. Izan ere, hori guztia lehiaketa handi bati dagokiola ondoriozta dezakegu: enpresak eta jabeak, hiriak eta gobernuak, etxe-orratz altuenak dituztelako. Eta gero skyline LUZEENA izateagatik, ALTUENA. Alde horretatik, UAE eta Dubai ere gailentzen dira Ekialde Ertaineko eta munduko skyline altuenarekin.

Horrela, 1966an independentzia lortu zuen herrialde bat, beduinoen herrialdea izatetik, dendetan eta jaimetan bizitzetik, 134 etxe orratz eraikitzera igaro zen 2000. urtetik aurrera¹⁵. Horiek ere bete egin behar dira. Izan ere, beti izango dugu zalantza: etxe-orratzak etxebizitza-premiari begira proiektatzen dira ala lehenik eraikitzen (edo produzitzen) duen premisa kapitalista horretatik abiatzen da (beti dago merkatu-azterketa sakon bat!) eta gero nola beteko den ikusten da?

Ez dugu gertuko adibide askorik. Horietako bat, Iberdrolak Bilbon eraiki zuen dorre bat da, munduari eta hiriari urteetan zehar eta Planetan zehar hedatu ondoren lortutako indarra erakusteko. Hau, adibidez, badakigu ez dela perspektibekin eraikitzen, aipatutako handikeriaz gain. Iberdrolak, hasiera batean, 165 metroko altueraren zati bat bakarrik hartu behar zuen, eta gainerakoa merkataritza-erabilerarako zen (dendak, kafetegiak, etab.), eta 16 solairuetako bulegoak alokatu egin nahi zituzten. Hori ez zen denbora luzean gertatu (ez dakit gaur egun)¹⁶.

«Beren eraikin multzoa bete gabe ia mugarik gabe edukitzearen luxua onar dezakete. Gu enpresa pribatua gara, eta Empire State pentsatzen dut, depresio osoan erdi hutsik egon zen .» (Richard Martin Stern. Etxe orratzak)

Etxe orratzei dagokienez, batzuek diote eraikinik jasangarrienak direla. Jakina: ezin hobeto eusten diote elkarri! Edo beren burua «jasangarritzat» jotzen dute hipokresia, desitxuratze eta iruzurkeriaren beste bira batean (lehen aipatutako Iberdrola Dorrea bera bezala). Uste zabaldua dago gainazal bati ahalik eta etekin handiena ateratzeko modu bat dela, baina oinarri zabala behar da horri guztiari eusteko. Lloyd Alter arkitekto kanadarra eta Diseinuko irakaslea ez dator bat: «Ikerketek erakusten dute eraikin altuenak ez direla hain eraginkorrak eta ez dutela eremu erabilgarri gehiago eskaintzen». Orain, nolanahi ere, altzairu, hormigoi, kristal eta, batez ere, energia tonak dira (gizakia, fosila eta abar), eta, baliabide horien erabilerarekin batera, prozesu osoan eragin handiak eragiten dituzte. Baina, gainera, eraikin altuek egituraren aldetik behar gehiago dauzkate baxuagoak direnek baino, eta, beraz, altzairu eta hormigoi gehiago behar dute.

The Guardianeko arkitekturan aditua den Rowan Moorek zera planteatzen du: «altuera handitzeak isuri operatiboak eta gehitutakoak handitzen ditu»¹⁷. Baina eraiki ondoren, energia gehiago behar dute igogailuak, hozteko, berotzeko eta funtzionarazteko. Tim Snelson (Arup) ingeniariaren arabera, altuera ertaineko eraikinetan baino %20 gehiago da hori. New Yorken, etxe orratzak (2.300 m2 baino gehiagoko oinplanoko eraikinak) dira hiriko karbono-isurketen %30en erantzuleak.

«Onargarritzat jo da (eraikuntza-arauen bidez, arkitektoen bidez, komunikabide profesionalen bidez) lurretik tona materia kalkulaezinak ateratzea eta atmosferara berotegi-efektuko antzeko gasen tonak ponpatzea, arkitektura-gailu magikoak sortzeko. Gailu horiek, beren magia guztiak agindutakoaren arabera funtzionatuko balute, datorren mendeko uneren batean ordainduko lukete beren karbono-zorraren zati bat. Agian beranduegi izango denerako». (Rowan Moore, The Guardian)

Eta nik basamortu arabikoan kristalezko etxe orratz horiek guztiak ditut gogoan. 828 metroko altuera, kristalezkoa eguzki-izpiak jasotzen, inguruan ezer ere ez duena, zeren… dagoen ALTUENA bera da! Udan, apirila eta urria bitartean, 38 eta 42 ° C arteko tenperaturak, 48/49 ° C-ko maximoekin (are gehiago barruan), climatestotravel.com-ek dio.

Jaimak (tipiak, yurtak eta beste batzuk bezala) aterpea eskaintzen duten eraikuntzak dira, baldintza klimatiko horietarako premiekin bat datozenak. Elementu eskuragarri eta sinpleak izateaz gain, benetan jasangarriak izateaz gain, garraiatua izatea, mugitzea ere errazten zuten, baldintza horiek txarrak zirenean edo baliabide urriak zirenean lekuz mugitzeko, eta leku hobe bat behar zenean. Jaimek itzalez hornitzea lortzen zuten, eguzki-izpietatik isolatzea, egun hotzean airea jariatzen uzten zuten, eta gau hotzean lortutako beroa kapsulatzen. Ez dugu ahaztu behar gizakiak funtzio aktiboa zuela oasiak bezalako ekosistemak mantentzeko edo sortzeko, horiek ere funtsezkoak baitziren giza bizitza garatzeko. Elkarrekikotasun naturala.

Baina dorre horiek? Ez dira basamorturako diseinatuak. Edo bai, New Yorkeko etxe-orratzak bezala: energia xahutzen ari den garai batean diseinatuta daude, eta, garai horretan, premia somatikoak ase daitezke, baliabide energetikoek eta teknologiak eskaintzen dizkiguten aukeretatik abiatuta (ohiko ondorioekin). Neguan berotu egin behar dituzu, eta UAEn, hoztu. Gasa eta petrolioa dagoenean, hori ez da arazoa. Orain, beste gauza bat dira lotutako isurketak.

 

Erregai fosilak dirua dira

«- Hemen aterako dira oso pertsona garrantzitsuak beren autoetatik -esan zuen Shannonek.- Eta herriko jendeari irribarre egingo diote, errege-erreginak bezala plataformaraino oinez…
– Eta hitzaldi guztiak berdinak izango diren lekuan-jarraitu zuen – Barnesek – Amatasuna, Amerikako Estatu Batuak eta gizakiaren izpiritu hautsezina goraipatuko dituzte. Politikari batek edo bik boto-emaile berriak lortzeko ahaleginen bat edo beste egingo dute …» (Richard Martin Stern. Etxe orratzak)

Argi dago erregai fosilak dirua direla. Orain, pentsatzen badugu petrolioa gailurrean dagoela¹⁸, beheranzko bidean, eta haren erabilerak ingurumenean eta kliman eragin duen hondamendiaren ondorioz, kontu handiagoz ibili beharko genukeela haren kontsumoarekin, hau oso larria da. Kezkagarria da petrolioak dirua ekartzea; izan ere, horretarako bakarrik erabiliko da (erabiltzen ari da), onura eta etekin handiagoak bermatzeko.

Hau ere ez da berria. Orain: erabilera eta abusu hori guztia futbol-taldeak eta futbolariak milioitan erosteko dela pentsatzea, etxe orratzak eraikitzeko… tragikoa da. Era berean, etorkizuneko belaunaldien Planetari eta klimari amore ematen ari gara, baita erabil lezaketen energiari ere (modu adimentsuagoan); aitzitik, futbol-taldeak eta futbolariak erosteko eta etxe-orratzak eraikitzeko egiten ari gara? Mesedez!

Eta eroetxeko burua, munduko 12. petrolio enpresa handieneko zuzendari exekutiboa, aukeratzen dute irtenbide bat bilatzeko? Horixe: horrela goaz.

«- Eraikin handi bat zen, diru mendiak atera zetzaketen, eta agian orain hasiera besterik ez zen izango, beraz, buruzagitza hara joan zen – Berriro etenaldi bat egin zuen-. McGrawk gora eraman zuen, eta han pribatuan hitz egin zezaketen… altzairua iritsi zen bezain goian, 40 edo 45 solairuko altueran, inorekin inguruan, eta kalearekin oso, baina oso behean. «Orain, putasemebat naiz», esan zion McGrawk, golko bandakide hark begirada on bat eman eta ikusitakoa gustatu ez zitzaionean, «karga-jasogailuan jaitsi eta alde egin nahi duzu, berriro ez itzultzeko, ala nahiago duzu bide azkarretik jaitsi, hemendik bertatik, une honetan bertan, lurretik erraketaz jaso behar izan dezaten? Erabaki behingoz»». (Richard Martin Stern. Etxe orratza.)

Etxe orratzak, beraz, beren dimentsioengatik, kapitalismoaren sinbolorik handiena dira. Espekulazioaren sinbolorik handiena. Baina ez hori bakarrik. Rowan Moorek salatzen duen bezala, ustelkeriarenak ere badira: «Golkoko Estatuetan (eta izatez Britainia Handian, diru zikina dorre-proiektuetara joan ohi den heinean), etxe orratzek ustelkeria adierazten dute. Eta hori ez da aurrerabidearen markatzaile». Alwaleed bin Talal printzeak 1.000 metroko etxe orratz bat eraikitzen hasi zen Saudi Arabiako basamortuaren erdian. Bin Talal atxilotu egin zuten, ustelkeria egotzita. Etxe orratz horiek «gizarte autoritario bateko kide gutxi batzuek eurentzat aberastasun izugarria metatzeko duten gaitasunaren» sinbolo dira, ondoriotzen du.

Aurrerapenaren adierazlea, gehitzen du Moorek, ez litzateke izango «handiagoak, azkarragoak eta altuagoak eraikitzea», baizik eta, jakina, geure buruari mugak jartzea, modu jasangarrian eraikitzeko helburuarekin.

Eraikuntzaren sektorea munduko energia-kontsumitzaile handienetako bat da. Nazioarteko Energia Agentziaren datuen arabera, energiaren azken kontsumoaren %36 inguru eta karbono dioxidoaren (CO2) emisioen %40a eraikinekin lotuta daude. Horren barruan sartzen dira eraikuntzan, eraikinetan eta mantentze-lanetan energia kontsumitzea.

Planeta osoan 4.000 milioi tona hormigoi egiten dira urtean (ikus gehiago «Planeta Hormigón»n). «Osagai» nagusia, zementua, ekoizteak eragiten ditu CO2 isuri globalen %7. Baina hondamendi klimatikoa askoz harago doa, baldin eta ulertzen badugu, horretaz gain, etxe-orratz horiek amu bihurtzen direla gero, jendetzak haiekin gozatzera erakartzeko. Horrekin guztiarekin, lehen aipatu dugun turismo hori gehitzen diogu, eta horri dagokizkion nazioarteko hegaldi horiek guztiak, behar dituzten azpiegiturak eta abar. Jende horrek bultzatzen duen zoramenak saltzen duten gasa eta petrolioa horien eraginak gainditzen ditu.

Esklabo energetikoak

«Jakina, elektrizitatea zen gakoa. Bazirudien elektrizitatea zela garai hartan guztiaren gakoa. Gogora ekartzen zigun duela zenbait urte itzalaldi handia, eta dena bezala, dena, gelditu egin zela, eta zenbait jendek munduaren amaiera zela pentsatu zuela». (Richard Martin Stern. Etxe orratza.)

Energia eskuratzeko aukera esklaboen erabilerarekin alderatzen da energiaren esparruan. Energia, jarduera bera egiteko beharko liratekeen esklaboekin alderatzen da. Horrela, gure kasuan, egunero erabiltzen dugun energia 40 esklabok emandako lanaren baliokidea da (24 ordu – 120×8 ordu egunean). Baita gure egungo energia-kontsumoa neurrigabekoa delako ere: gizaki primitibo batena baino 120 aldiz gehiago. Era berdinean, gaur egungo herri askoren kontsumoa, herrialde aberastuek ekoitzitako energiaren 3/4 kontsumitzen baitute. Energia horri esker, lehen asmatu gabeko emaitzak lortzeko gai gara. Esklabo energetiko horiei esker, piramide bat eraiki beharrean, 134 etxe orratz eraiki ditzakete.

Baina, azterketa hori krisi klimatikoaren ikuspuntutik jarraituz, alde horretatik, sistema kapitalistak, eta are gehiago petrodolarrenak, ez ditu aukerak baztertzen. Klima mailan berriztagarriak alternatiba gisa proposatzen baditugu, haiek onartzen dituzte, baina energia fosilen osagarri gisa, eta, gainera, garbiketa berde on baterako. Erabili beharreko energiaren arloan, energia-ekoizpenaren aukerak, aplikazio elektrikoak eta aukera teknologikoak erabiliko dituzte, baina baita giza energiaren aukerak ere. Formarik gordinenak eta bidegabeenak ere, Historiaren arabera duela bi mende abolitu zen esklabotza bera. Esan bezala, emirrek ez dute formularik edo baliabiderik baztertzen.

«- Irlandarrak gora iritsi dira, ezta? Uste duzu McGraw adreilu-garraiatzailetik igo zutela, modu zintzoan?
– Lortu al duzu esklabo izateari uztea modu zintzoan, beltz zitala?» (Richard Martin Stern. Etxe orratza.)

Entzuna genuen 2022ko Qatarko Munduko Futbol Txapelketarako denbora zuzenean ezerezetik altxatu zituzten langileen lan-baldintzen berri. Ahots askok proposatu zuten boycot-a, nahiz eta horrelako gertaera batek pisua izan. Europako Parlamentuak FIFAri eta Qatarri eskatu zien langile migratzaileei kalte-ordainak emateko eta heriotzak eta bestelako gehiegikeriak estaltzeko.

Askoz gutxiago gogoratzen den gertaera bat da 2020ko Dubaiko Expoa (UAE) eraikitzeko egoera bera. Izan ere, eremu arabiarreko herrialde guztietan, petrodolarrak botatzeaz gain, herrialde horien artean gauza komun ugarietako bat Asiako azpi-kontinentetik datorren esklabu eskuaren erabilera da (Pakistan, India, Bangladesh, Nepal, Filipinak). Orduan, gutxienez 6 langile hil ziren eta 72 larri zauritu (zifra ofizialak). Horren ondorioz, Europako Parlamentuak ere nazioei proposatu zien Erakusketan ez parte hartzeko. Orain nazioarteko ekitaldiak antolatzen jarraitzen dute, baina, are gehiago, bitartekaritza ere ematen diete klima-politiken negoziazioetan!

Gaur egun, UAEetako biztanleriaren %88,5 baino gehiago Asiako hegoaldeko langileak dira (India, Pakistan eta Bangladesh). Langile horien soldatak hilean 300 dolarrekoak dira, egunean 14 orduz, astean 6 edo 7 egunez, eta pilatuta bizi dira. Ez dugu hemen sakonduko haien baldintzetan, nola erakartzen dituzten, nola irauten duten han. Baina katerik ezean, baldintza horiek sistema hau esklabotza-sistematzat hartzea justifikatzen dute.

Beraz: egia esan, hizkuntza-aniztasuna ez da arazo bat, dirua dagoenean eta erabateko kontrol soziala lortzen denean. Arabiar Emirerri Batuetan, atzerriko langile kopuru handi horren isla, arabieraz gain, ingelesez, hindieraz (biztanleriaren %30), persieraz (biztanleriaren %5), urdueraz eta malayalamez hitz egiten da. Seguru badakitela aginduak ematen, eta bistan da skylinean ere emaitza onak lortzen dituztela.

Ondorioa

«- Nire eraikina da, seme, kakazaharra! – esan zuen Giddingsek-. O, zurea ere bada neurri batean, baina nik ikusi nuen nola hasten zen indusketa, harkaitzezko zoruan 25 metro sakonduz zihoana, eta altzairuzko puntarik altuena 460 metroko altueran nola jartzen zuten ikusi nuen; eta habe bakoitza, zutabe bakoitza, mihiztadura bakoitza, eraikineko pieza bakoitza seme-alabak ezagutuko nituzkeen bezain ongi ezagutzen ditut. (…) – Begiak Dorre urrunean pausatu zitzaizkion labur-labur. Nik ere lagun batzuk galdu nituen. Beti gertatzen da edozein lan handitan.» (Richard Martin Stern. Etxe orratza.)

«System change, not climate change», «Sistema-aldaketa, ez klima-aldaketa» eskatzen zuen klima-mugimenduak sortutako lelorik adierazgarrienak. Denborarekin, ilusioak desagertu egiten dira, frustrazioak inbaditu egiten gaitu, eta haien demagogia errepikakorrak benetako helburuetatik aldentzen gaitu. Bai, energia fosila murriztea ondo egongo da. Bai, energia fosila etetea ondo egongo da. Baina behar duguna da sistema aldaketa bat, hazkunde hori gelditzea, handikeria eta zentzugabekeria kapitalista hori ezabatzea.

Erantzukizuna etxeko eta banakako kontsumoan zentratzen da, eta, jakina, kontsumo hori ez da alde batera utzi behar eta murriztu egin behar da. Baina arazoaren erdigunetik desbideratzen da arreta: enpresa handien eta aberatsen kontsumoa eta emisioak.

Kontsumoa helburu bihurtzen den kontsumo-sistema batean kontsumitzen dugu (barkatu erredundantziak), ez beharrak asetzeko. Sistema hazkor bati eusten diogulako kontsumitzen dugu, haztea, hotel gehiago eta konplexu turistiko gehiago eraikitzea kontuan hartzen duen sistema bati eusten diogulako, beteta baldin badaude ere. Kontuan hartu beharrekoa da bisiten, turisten eta irabazien indizea handitzea. Kontuan hartu beharrekoa da etxe orratzen eta etxe-orratz altuagoen kopurua handitzea, beteta badaude ere. Eta aztertzen ari garen adibidearekin jarraituz, UAEena: kontsumo turistikoaren, hegaldien eta garraio etengabearen eredu bera (edo okerragoa) mantenduz, etab. Inork ez du mahai gainean jartzen. Eredua eta paradigma aldatzen ez ditugun bitartean, gainerako guztiak ez du garrantzirik izango.

Babeleko skyline-a  Babeleko skyline-a  Babeleko skyline-a Babeleko skyline-a  Babeleko skyline-a Babeleko skyline-a Babeleko skyline-a Babeleko skyline-a Babeleko skyline-a  Babeleko skyline-a  Babeleko skyline-a  Babeleko skyline-a Babeleko skyline-a  Babeleko skyline-a  Babeleko skyline-a  Babeleko skyline-a Babeleko skyline-a