1915-1918 bitartean, gatibu-eremuetan ziren zenbait euskal soldaduri hizketaldiak eta kantak grabatu zizkieten zenbait ikertzaile alemaniarrek. Orain lau urte eman zen ezagutzera altxor hori eta tartean hainbat euskal kanta eder grabatuak zirela: Gernikako arbola, Prima eijerra, goizian goizik jeikerik, ahaide zahar huntan, zü zira zü, bortian ahüzki, mendian zoinen eder, xarmagarri bat badit, atharratze jauregian, partitzeko tenorea… Berlingo etnologia museoak ez zuen baimentzen grabaketak sarean jartzea, eta horregatik salatu nuen: “Preso batek kantatu zuen 1916an, preso darrai kantuak 2014an“.

Maider Bedaxagar kantariak eta ikertzaileak Alemaniara jo zuen grabaketak entzutera eta hitzaldi batzuetan horiek jartzeko baimena eskuratu zuen. Ahatsan eskaini zuen hitzaldian entzuteko aukera izan nuen, ziega tankeran apaindutako gela batean entzun ere. Orain, Euskal Kultura Erakundearen webgunean entzungai daude euskal presoei orain ehun urte grabatu zizkieten kantak:

Lehen Munduko gerlako euskal presoen grabaketak argitara emanak (eke.eus)

Hor diren kanta gehienetaz daukagun lehen audio grabaketa izateaz gain, kantatu zireneko testuingurua kontuan hartuz eta kantatzeko erari erreparatuz entzunaldia ziragarria gertatzen da. Hamar soldadu gazte ziren, bost lapurtar, bi nafarroa-beherear eta hiru zuberotar. Gerlara joan, arerioaren esku preso erori, gatibu eremu batera eraman, eta han zirela, ikertzaile batzuk beren ahotsak grabatzeari ekin zieten. Zekizkiten kantak auspo betez kantatu zituzten.

Joseph Jauregiber da kantari aritu zen presoetako bat. Zuberotarra zen Jauregiber, Larrainekoa, espartin-egilea lanbidez, 30 urtetik gora zituen grabaketak egin zizkiotenean eta 40 kantutik gora eskaini zituen. Tartean dira besteak beste Prima eijerra, Bortian Ahüzki, Adios ene maitia, Goizian goizik nündüzün, edo Partitzeko tenorea. Grabaketa asko egin zizkieten baita ere Arrangoitzeko Antoine Suhas eta Jean-Baptiste Suhas anaiei, tartean elkarrekin kantatutakoak ere bai. Antoine Suhasek gaur egun ere oso ezagunak diren hainbat kanta eskaini zituen: Intxauspeko alaba dendaria, Xoriñua kaiolan, Haurrak ikas zazue. Bere anaia Jean-Baptiste Suhasek berriz, Gernikako Arbola eskaini zuen besteak beste.