Alardeen iritzia, eta arinkeria zientifikoa analisian (I) –

(Artikulu hau ABERRIBERRI.COM web-etik arrantzatua eta euskaratua izan da.)

Mikel Arriaga
Irakaslea eta ikertzailea

Egiazkotasuna eta zehaztasuna datuak biltzean.

Duela gutxi Diario Vasco-n Joseba Zulaika irakasleari (DV, 2025-1-7) egindako elkarrizketa bat argitaratu da, Alberdania argitaletxean argitaratutako azken liburua ardatz hartuta.

Liburu horretan, Bidasoa Behereko Alardeei buruzko kapituluan, Arantxa Urretabizkaiaren Alardeari buruzko liburua aipatzen da ia soilik. Izugarri bitxia, eta niri pertsonalki atentzio handia eman dit landa-daturik ezak, behaketa antropologikorik ezak. Non dago landa-lana, diziplina zientifiko honen funtsezkoa den baliabidea?

Antropologia, gizakia bere testuinguru kultural, sozial eta biologikoan aztertzen duen diziplina gisa, giza esperientzien aniztasuna ulertzeko datuak biltzean eta aztertzean oinarritzen da. Elementu horiek alde batera uzteak hainbat akats esanguratsu eragin ditzake ikerketan. Zientzia hau giza kulturen eta gizarteen ulermen sakonean oinarritzen da, eta, hori lortzeko, ezinbestekoa da ebidentzietan oinarritutako ikuspegi zorrotza izatea. Beraz, gizateriaren kultura- eta gizarte-aniztasuna aztertzeko diziplina gisa, antropologiak erronka esanguratsuei egin behar die aurre ikerketa egiteko orduan. Philippe Descolak, eragin handiko antropologo garaikideak, modu kritikoan heldu dio behaketak, datu-bilketak eta bibliografiaren erabilerak arlo horretan duten garrantziari. Hauek dira autore honek ikerketa bat garatzerakoan nabarmentzen dituen puntu garrantzitsuenak: 1) Antropologiaren oinarri enpirikoa, 2) Etnografia metodo nagusi gisa, 3) Esparru teorikoaren garrantzia, 4) Etika eta erantzukizuna ikerketan, eta 5) Diziplinartekotasuna eta ezagutza aberastea. (1)

Laugarren puntuan etika nabarmentzen da ikerketa antropologikoaren funtsezko osagai gisa. Descolak aztertutako komunitateak behar bezala errespetatu eta ordezkatuko dituen praktika baten alde egiten du. Hori ez egitea komunitateen ahotsen ustiapenean edo distortsioan eragina izan dezake, eta hori akats larria da praktika antropologikoan. Ikuspegi etikoak datuak biltzean egiazkotasunarekiko eta zehaztasunarekiko konpromisoa eskatzen du, eta hori funtsezkoa da estereotipoak eta gaizki-ulertuak saihesteko.

Laburbilduz, ikerketa antropologikoetan datuak, behaketak eta bibliografia ez erabiltzeak, Philippe Descolaren arabera, ondorio esanguratsuak izan ditzake ikerketaren kalitatean eta etikan. Antropologiak, eraginkorra eta garrantzitsua izateko, giza esperientziaren aniztasuna eta konplexutasuna errespetatuko dituen ikuspegi zorrotz eta enpirikoan oinarritu behar du. Hori egitean, antropologoek beren lana aberasteaz gain, kulturen arteko elkarrizketa esanguratsuagoa eta errespetuzkoagoa lortzen ere laguntzen dute.

Badirudi hori guztia, eta beste zerbait gehiago, tintontzian geratu zaiola Zulaika irakasleari. Lehen esan bezala, Arantxa Urretabizkaiaren liburua aipatzen da ia erabat. Izan ere, Arantxa Urretabizkaiaren liburua ez da fikziozkoa, baina gertakariari buruz duen ikuspegi subjektiboaren kontakizuna besterik ez da, hau da, arazoaren eta gertakarien kontakizun pertsonala. Zientifikoki ez du ezer esaten, ez daturik, ez kontrastatutako erreferentziarik.

Dena errespetagarria. Hala ere, Urretabizkaiaren liburu honek ez luke zientzialari batentzat bibliografia adierazgarria izan behar. Ez da horrela, dirudienez, Zulaika irakaslearentzat bere erreferentzia bakarra baita, edo ia bakarra (bi erreferentzia gehiago baino ez dira agertzen) aipatzen dudan liburuaren kapituluan.

Oinarri horrekin, ba al dago merezi duen ikerketa eta ondorioren bat ehuntzerik edo harilkatzerik, eta etorkizunean kontuan hartzeko balioko duena?

Joseba Zulaika bezalako antropologo ospetsuek ere Bidasoako Alardeei buruzko iritzia ematen dute, ekitaldi etno-folklorikoari buruzko, edo nahi bada sozio-antropologikoari buruzko datu handirik eduki gabe. Funtsezkoa da gertaerei buruzko datuak izatea, arazoaren bi joeren ikuspegi eta bertsio desberdinei buruzkoak, eta, jakina, bibliografia zabala erabiltzea ere bai. Aipatutako premisa horietako bat ere ez da agertzen Zulaika irakasleak Alardeei buruz hitz egiten duenean, bai Alberdania argitaletxean argitaratutako bere azken liburuan, bai Diario Vasco-n egindako elkarrizketan.

Eta ez hori bakarrik, Alardeen benetako esentzia eta barne-zerinzana ez ditu ezagutzen, edo alde batera uzten ditu. Antzinako euskal eskubideetatik eratorritako foru-milizietan sortutako esentzia, eta herri oso baten sentimenduan identitate-errituala izateko modua.

Era berean, ez ditu gatazka sozialaren arrazoi politikoak aztertzen, horiek baitira gangaren giltzarria,  etengabe manipulatu eta desitxuratu den gai honetan.

Nik neuk arreta eta seriotasun pixka bat gehiago gomendatuko nioke Zulaika irakasleari, printzipioz ezagutzen ez duen eta menderatzen ez duen gai bati heltzeko orduan, eta kontuz izateko politikoki zuzena denarekin bat egiten duten aldebakarreko lekukotasun subjektibo eta pertsonalen korronte faltsuetan ez galtzeko.

…

(1) Philippe Descola. Par-delà nature et culture, Paris, Gallimard, Bibliothèque des sciences humaines, 2005.

Alardeen iritzia, eta arinkeria zientifikoa analisian (I)