Errugbiaren historia eta ezaugarriak –

Taldean jokatzen den kontaktu-kirola da. Jarraian ikusiko dugun bezala, jatorri bera du Futbolarekin, nahiz eta ia antzik ez izan. Adibidez, errugbian baloia jokatzeko eskuak ere erabil daitezke.

Pilota obalatua da, eta jokoaren helburua da gol-eremuan jartzea, aurkariak baino puntu gehiago sartzeko. Horretarako, eraman, pasa eta ostikatu egin daiteke. Porteriak badaude ere, jokoaren une zehatzetan baino ez dira erabiltzen. Ez dira puntuak batzeko lehentasunezko helburua.

Jatorrizko kirolak 15 jokalari ditu talde bakoitzeko, baina gaur egun gutxiagoko modalitateak daude. Ezagunena 7 jokalariekin egiten dena Rugby Sevens izenekoa da.

Oso kirol fisikoa eta itxuraz bortitza izan arren, egia esan, joko garbia eta errespetua dira nagusi. Gutxitan ikusiko dituzu joko zikinak eragindako lesioak edo epailearekin izandako eztabaidak. Izan ere, ohikoa da partida bakoitzaren ondoren «hirugarren denbora» delakoa egitea. Bi taldeetako jokalarien, teknikarien, epaileen eta, are gehiago, ikusleen arteko topaketa bat partida komentatzeko, zerbait hartzeko eta adiskidetasuna sustatzeko.

Oiartzun handiagoa du errugbiak Ipar Euskal Herrian Hegoalden baino. Izan ere, emaitza onak lortu ditu azken urteotan Biarritz Olympiqueko taldeak. Baionako Aviron ere aritzen da Frantziako lehen mailan.

…

Errugbiaren historia

Jatorria

Aipatu dugun bezala, Futbolak eta Errugbiak jatorri bera dute. Inauterietako futbola deritzonean oinarritzen dira biak. Inauterietan herrixketan egiten zen lehiaketa horrek ez zuen joko-zelai mugaturik, ezta arau argirik ere.

XIX. mendearen lehen erdian, Erresuma Batuko unibertsitateak joko hori garatzen eta praktikatzen hasi ziren, horietako bakoitza bere arauekin. Denborak aurrera egin ahala, garraioak erraztu egin ziren, eta gero eta ohikoagoak ziren unibertsitate arteko txapelketak sortu ziren. Nahiz eta partidu bakoitzaren aurretik alderdiaren arauak ezarri, eztabaidak eta desadostasunak ohikoak ziren. Horrek mundu guztiari aplika zekizkiokeen idatzizko arauak sortzeko beharra sortu zuen.

Unibertsitate bakoitzean modu ezberdinean jokatzen zenez, asko hasi ziren beren araudia garatzen ofiziala izan zedin. Lehenengo argia Errugbi Unibertsitatekoa izan zen, 1848an.

Esaten denez, 1823an unibertsitate honetako ikasle batek partidaren arauak hautsi zituen eta eskuarekin heldu zion baloiari kontrako helmugaraino eramateko. Ordutik aurrera errugbiaren historia aldatu zen, unibertsitate honek bere arauak aldatu baitzituen. Ez dakigu hori egia den, baina World Rugby erakundeak (kirol hau nazioartean arautzen duen erakundea) anekdota aitortzen du. Bereizketa hori Errugbiko Arauetan agertzen zen ezaugarrietako bat zen, lehen araudi idatzi hartan bezala.

Baina zenbait unibertsitate, Cambridgekoa kasu, ez ziren ados egon jokatzeko modu horrekin. Oinak bakarrik erabiltzeak baloia gidatzeko trebetasun eta trebetasun handiagoa eskatzen zuela uste zuten, jokoa interesgarriagoa eginez.

Urteetako eztabaidaren ondoren, unibertsitateak banatzen joan ziren, batetik eskuak eta bestetik oinak erabiltzen zituztenen artean. Azkenik, 2 kirol erabat desberdin sortu ziren: Futbola eta Errugbi Futbola.

Errugbiaren bilakaera

Araudia sortu ondoren, errugbi futbola Britainiar Uharteen eta Inperioaren Kolonien barruan garatzen hasi zen. Horrela, 1882an 4 Nazio Britainiarren Torneoa jokatzen hasi zen. Frantzia 1910ean batu zitzaion, 5 Nazioak deiturikoa sortuz. Eta XX. mendearen hasieran sortu zen gaur egun 6 Nazioetako Torneoa bezala ezagutzen duguna, Italia sartu ondoren.

1932an, Australiak eta Zeelanda Berriak ere beren lehiaketa sortu zuten, Bledisloe Kopa. 60 urte baino gehiago igaro behar izan ziren hirugarren herrialde bat batzeko, Hegoafrika 1996an. 2012an Argentina ere integratu zen, eta horri esker Errugbi Txapelketa izena hartu zuen, ingelesezko “The Rugby Championship” izenaz ezagunagoa.

Gaur egun nazioarteko errugbi txapelketa ugari daude. Aipagarriena 4 urtean behin egiten den Munduko Errugbi Txapelketa da, 1987an lehen aldiz jokatu zena.

Errugbiaren printzipioak

Esan bezala, errugbia joko garbian oinarritzen da. Nahiz eta muturreko presio fisikoa une oro egoten den zelaian, jokalariek eta epaileek muga non dagoen jakin behar dute. Ezin da kaltea nahita edo maltzurkeriaz egin.

Errugbiaren espirituak arauak betetzearen erantzule egiten ditu kiroleko kide guztiak: epaileak, kapitainak, jokalariak eta entrenatzaileak. Espiritu hori Nazioarteko Erregelamenduak jasotako 5 Oinarrizko Printzipiotan oinarritzen da:

• Osotasuna edo integritatea; zintzotasunak eta joko garbiak ematen dutena.
• Pasioa. Errugbiak berotasuna, atxikimendu emozionala eta iraunkortasun zentzua sortzen dizkio kirol honen munduko familia osoari. Horregatik, bizi duenak berarekiko gogo biziz egiten du.
• Elkartasuna edo solidaritatea. Desberdintasun geografiko, kultural, politiko eta erlijiosoen gainetik, adiskidetasuna, talde-lana eta errugbiaren leialtasuna daude, bizitza osoan zehar irauten duten lagunak sortuz.
• Diziplina. Jokoaren funtsezko zatia kantxa barruan eta kanpoan. Errugbiaren Legeak, Arauketa eta Balio Nagusiak betetzean islatzen da.
• Begirunea. Kideei, aurkariei, ofizialei eta, oro har, jokoan parte hartzen duten guztiei.

…

Jokoaren elementuak

Errugbi kantxaren neurriak

Jokalekuaren azalera belarra, harea, lurra, elurra edo belar artifiziala izan daiteke. 94 eta 100 metro arteko luzera izan behar du, eta horiei 10-22 metro gehitu behar zaizkie alde bakoitzean, entsegu-eremuetarako. Zabalera 68 eta 70 metro artekoa izan behar da.

10 metroko lerroak zelaiaren erditik dagoen distantzia adierazten du. Aldiz, 22ko lerroa saiakuntza (ensayo) lerrotik neurtzen da (in-goal). Eremuaren luzera alda daitekeenez, bi lerro horien arteko distantzia ere alda daiteke.

Errugbi kantxako gune ezberdinak aipatzerakoan kaotiko samarra izatera irits daiteke eta erraz nahas ditzake.

Adibidez, «joko-eremua» kantxa osoari dagokio, entsegu-eremuak barne. Baina «joko-zelaiak» baztertu egiten ditu, hau da, saiakuntza-lerro batetik bestera doa. Era berean, mele bakarra egin daiteke 5 metroko lerroek mugatutako eremuaren barruan.

Porteria

Errugbi zelaiak ate edo porteria bana du alde bakoitzean. Horietako bakoitza kantxaren erdialdean dago, entsegu-lerroaren gainean (in-goal).

3 metroko altueran dagoen langetak osatzen du eta gutxienez 3,4 metroko altuera izan behar duten bi zutoin bereizten ditu. Bien arteko tartea 5,6 metrokoa da. Horren ondorioz, H forma du.

Baloia ate aldera jaurtitzen denean, bihurketa, zigor edo jokaldi batean (termino horiek hurrengo artikuluan ikusiko ditugu), langetaren gainetik eta bi zutoinen artetik igaro behar da, puntuak batu daitezen. Hala ere, pilota zutoinen altuera baino gehiago altxatzen bada, baina beteko luketen tokiaren erditik pasatzen bada, hori ere baliozkoa da.

Errugbiko baloia

Errugbiko balioak forma obalatua du. Puntatik puntarako luzera 280 eta 300 milimetro artekoa izan behar da, eta zatirik luzeena, berriz, 740 eta 770 milimetro artekoa. Beste norabidean, eremu zabalenaren perimetroa 580 eta 620 milimetro artekoa izango da.

Larruz edo material sintetikoz egina egon daiteke, baina bi kasuetan urarekiko erresistentea izan behar du, euriz eta hezetasunez erraz heldu ahal izateko.

Jokalarien ekipazioa

Talde bereko kide guztiek uniforme bera eraman behar dute. Bi taldeen janzkerak bereizi egin behar dira, bai euren artean, bai arbitroarenetik ere. Errugbiko jokalari baten ekipazioa kamiseta batez osatuta dago, eta kamiseta horren mahukak besoaren erdira iritsi behar dira gutxienez. Praka motzak, azpiko arropa, galtzerdiak eta errugbiko botak ere baditu.

Horrez gain, eta aukeran, babesak, atzamarrik gabeko eskularruak, sorbaldakoak, aho-babesgarria, kaskoa eta/edo bendajeak eraman ditzake.

Emakumeek bularreko babesa, pantimediak praken eta galtzerdien azpitik eta burua estaltzeko zapia ere eraman ditzakete.

Kasu guztietan debekatuta dago odolez zikindutako jantziekin jolastea. Debekatuta daude hebillak, klipak, eraztunak, kremailerak eta, oro har, jokalariari berari edo beste bati lesioak eragin diezazkiokeen edozein elementu zurrun.

Ildo beretik, bitxiak, eskularruak hatzekin eta komunikazio-gailuak ere debekatuta daude. Gainera, arbitroak galarazi egin dezake erregelamenduan jasota ez dagoen baina bere irizpidearen arabera jokoan zehar lesioa eragin dezakeen edozein elementu erabiltzea.

Jokalariak eta ordezkapenak

Talde batek 15 jokalari ditu, nahiz eta 10 edo 7koa modalitatea ere egon.

Partida batean zehar gehienez 8 aldaketa egin daitezke, betiere jokoa geldirik badago eta epaileak baimena eman ondoren. Oro har, jokalari bat ordezten denean, ezin da joko-zelaira itzuli, egoera jakin batzuetan izan ezik:

• Lesionatutako lehen lerroko jokalari bat ordezkatzea.
• Buruan lesioa duen edo zauri odoltsua duen jokalari bat ordeztea.

Aldi baterako aldaketak ere badaude. Adibidez, jokalari bat lesio batengatik edo zauri odoltsu bat sendatzeko artatzen duten bitartean.

Ordeztu eta 10 edo 15 minutura, kausaren arabera, jatorrizko jokalaria zelaira itzultzen ez bada, ordezkapena behin betikotzat joko da. Arau honek zehapenak ditu salbuespen. Izan ere, ordezko jokalaria kanporatzen badute, jatorrizko jokalaria ezin da zelaira itzuli zigor-denbora bete arte.

Errugbi Posizioak

Talde bateko kideak aurrelarietan (forward) eta defentsetan (back edo atzelarietan) banatzen dira.

• Aurrelariak edo Forward-ak

Forward-ak 8 dira eta aurrealdean daude. Jokalari handienak izaten dira, melea (scrum) eta alboko sakeak (line out) jokatzeaz arduratzen baitira. Oro har, 8 jokalari horiek 3 lerrotan kokatuta daude:

-Lehen lerroa: 2 zutabek eta hooker batek (edo taloigile batek) osatzen dute.

-Bigarren lerroa: 2 jokalarik osatzen dute.

-Hirugarren lerroa: 2 hegalez (flankerrak) eta erdian kokatutako zortzigarren batez osatua.

Talonatzailea melearen erdian jartzen dena da. Bere funtzioa pilota atzeraka jotzen saiatzea da, baloia bere formazioaren azpian gera dadin. Pilota touchean edo alboko sakean jaurtitzeko ardura ere izaten du.

Zutabeek beren homonimoei bultza egiten diete melean zehar, eta hookerren lana errazten dute, bi oinak erabil baititzake haiei lotuta egoteagatik. Touchean, lagunak altxatzen dituztenak izaten dira. Eta jokoan zehar, aurkako defentsa apurtzea bilatzen dute eta aurkako jokalari batzuk euren gainean biltzea euren taldean nagusitasuna sortzeko.

Bigarren lerroek melean egiten dute bultzada nagusia. Touchean jauzilariak edo horiek altxatzen dituztenak izaten dira.

Hegoek scrumaren hirugarren lerroa osatzen dute. Jokoan zehar, bere funtzio nagusia kontrarioak plakatzea eta pilota berreskuratzea da, baita aurkariaren defentsa lerroa apurtzen saiatzea ere, jokoaren fasearen arabera.

Zortzigarrena meleko bigarren lerroen atzetik dago. Taldeak baloiaren jabetza badu, Melé Erdikoak esan arte irtetea saihesteko ardura izango du. Hartu, prestakuntza utzi eta aurrera egitea ere erabaki dezake.

• Defentsak edo Back

Defendatzaileak taldeko beste 7 jokalariak dira, normalean bizkorragoak. Atzeko aldean daude.

Horietako bost diagonalean jartzen dira, «hiru laurden» edo «lerroa» izeneko lerro bat osatuz. Aurrera egitean abiadura lortzea da bere funtzioa. Mele ingurunea (edo erdi scrum, edo scrum half), irekiera, 2 zentro eta hegala (wing) dira.

Beste 2 jokalariak alboko lerro bat osatzen dute azken horretatik. Beste aldean, beste hegal bat (edo wing itsua), eta bien erdian, atzelaria (edo fullbacka).

Bere izena gorabehera, Melé Erdia ez da formazio honen parte. Defendatzailerik aurreratuena da eta defentsaren eta aurrealdearen arteko lotura egiten du. Bere funtzioa taldearen jokoa zuzentzea da, irekierarekin batera, nahiz eta azken honek pisu handiagoa izan. Baloia melean sartzeaz ere arduratzen da, baita jabetza lortuz gero baloia berreskuratzeaz ere.

Irekidura da jokoaren formazio ezberdinen ondoren Medio Meleren pasea jasotzen duen jokalaria. Hortik aurrera, berak erabakitzen du jarraitu beharreko taktika. Trebetasun handia izaten du paseak egiteko, plakatzeko eta ostikoak emateko, bai defentsan, bai erasoan.

Zentroak (lehen eta bigarren erdiraketak, hurrenez hurren) erasoko jokalariak dira, eta kontrako defentsaren lerroa hautsi nahi dute. Plakatzen ere onak izaten dira.

Bi hegalek zentroetako paseak jasotzeko eta entsegu-eremura iristeko funtzioa dute. Azken defentsa lerroa ere badira.

Atzelaria ere azken defentsa lerro honen parte da. Plakeatzaile, ostikatzaile eta hartzaile ona izan behar du. Erasotzeko orduan, abiadura ona izan behar du bere 3/4ko lerroaren erasoan nagusitasuna sortzeko.