Zergatik ez dugu usoen kumerik ikusten? –

Usoak nola ugaltzen diren jakiteko bitxikeriak.

• Izen zientifikoa: Columba Livia.
• Sexu-heldutasun emearen adina: 7 hilabete.
• Habian emandako denbora: 25-45 egun.
• Hazkuntza-elikagaia: uso-esnea.
• Arrautza ernaltzeko denbora: 12 egun.
• Arrautzaren inkubazio-aldia: 18 egun.
• Arrautza kopurua: 1-3 arrautza.

Artikulu honetako informazioa, neurri handi batean, uso mota desberdinei badagokie ere, ni uso kaletarrari buruz arituko naiz, Columba livia izen zientifikoa duena. Gure herri eta hirietan ikusten dugun ohiko uso hori hain zuzen.

Usoak monogamoak dira, hau da, ar bat eme batekin bakarrik batu ohi da. Gainera, betiko parekatu ohi dira. Aske dauden usoek habia bat egin ohi dute, lasto eta makilekin. Bere tokirik gogokoenak erlaitzak, erretenak, estalkien azpian edo eraikinetako leihoen erlaitzetan daude.

Uso emeek 7 hilabeteko adinarekin lor dezakete sexu-heldutasuna. Oso ezberdintasun fisiko gutxi dago bi generoetako usoen artean. Jokaeran nabaritu daitezke ezberdintasunak, batez ere, kopularako prestaketan. Estalketa egin ondoren, 8 eta 12 egun bitarteko epean, emeek 1-3 arrautza erruten dute, eta 18 egunen buruan arrautzak irekitzen dira. Jaiotzen direnean, txitoek luma gutxi izaten dute. Kumeak edo usakumeak 25 eta 32 egun bitartean uzten du habia eguraldi ona egiten duenean, eta 45 egun arte behar ditu neguan, baina uzten dutenerako heldu baten itxura dute, horregatik kaleetan “uso kumerik existitzen ez dela” dirudi.

Arra arduratzen da habia egiteko materialak biltzeaz eta emea ere babesten du. Kumeak (usoak) uso-esnearekin elikatzen dira, helduaren papoan ezkutatutako substantzia likido/solido batekin (arrak zein emeak), eta erregurgitatu egiten dira.

Ugalketa, urteko hilabete guztietan gerta daiteke, baina ugalketa handiena udaberrian eta udazkenean gertatzen da. Uso populazioak, oro har, ar eta eme kopuru bera du.

Gatibutzan, usoak 15 urte arte bizi ohi dira, eta, batzuetan, gehiago. Hiriguneetan, ordea, usoak oso gutxi bizi dira, 2 edo 3 urte inguru.

…

Ugalketa-organoak

Usoek, txori-espezie gehienek bezala, ez dute kanpoko sexu-organorik. Uso arrak, ugalketa-denboraldian puzten diren barruko bi barrabiletan sortzen du esperma. Uso emea, bere bizitzan beharko dituen obulu guztiekin jaiotzen da. Obulutegia obulu ongarritu bat duenean puzten den obulu bati konektatuta dago.

Usoaren obulua arraren espermaren bidez ongarritzen da, bere ugaltze-aparatuko eremu batean. Eremu horri «inbutu» deitzen zaio.

…

Usoen kortejoa

Kopularen aurretik, uso arrak (usoa) zenbait mugimendu bereizgarri egiten ditu.

Arrak, emearen aurrean, lepoko lumak puzten ditu, birak egiten ditu eta, aldi berean, burua igotzen eta jaisten du erreberentzia eginez bezala, mugimendu-ziklo bakoitzaren ondoren usoen soinu bereizgarria sortzen du: “grurruu, grurrruuu, grurruuu” antzeko zerbait.

Emeak mokoa arraren mokoan jartzen du, musu baten antzeko keinu batean. Musuka egiten daudela dirudite, mokoak bata bestearekin elkartzen dituztelako (hortik dator gaztelaniazko “Darte un pico”?). Baina, benetan, arrak botaka egiten du emearen mokoan. Ez da gaixotasun-botaka, baizik eta erregurgitatzea. Janaria “oparitzeko” modu bat da, ernalkuntza hobetzeko. Eromantikoa, ezta? kar-kar!

Emea prest dagoenean, buztan zabaldua erakusten du eta etzan egiten da. Arra atzetik hurbiltzen zaio eta arra haren gainean jartzen da kopula egiteko. Kopulak, berez, segundu gutxi batzuk baino ez du irauten. Batzuetan, ekitaldiaren ondoren, arrak hegaldia altxatzen du hegada gogor bat eginez, txalo zaparrada bezala ezagutzen dena.

…

Kopulazioa – Musu kloakala

Ernalketa, hegazti gehienetan bezala, muxu kloakal baten bidez egiten da. Hegaztiek kloaka deituriko heste edo tutu hori erabiltzen dute, kaka, txiza eta ugalketa funtziorako. Uso arrak, beraz, ez du zakil edo falorik, baina «estolda» edo “kloaka” izeneko barrunbe hori du, emearen zati berari lotzen zaiona. Estoldak batzen dituztenean, arraren espermak emea ernaltzen du.

Zergatik ez dugu usoen kumerik ikusten?