Pierre Herigone matematikari euskalduna <eta> sinboloak asmatu zituena –

Gutxik ezagutzen dute Ipar Euskal Herrian jatorria duen Pierre Herigone edo Clément Cyriaque de Mangin, Petrus Herigonius bezala latinizatua. XVI eta XVII. mendeetan bizi izan zen (1580-1643). Euskal jatorrikoa izanda ere, Hérigonek Parisen irakatsi zuen bere bizitzaren zatirik handienean. Batzorde zientifikoetan ere parte hartu zuen.

Matematikari eta astronomoa izan zen. Bere lanetan terminologia eta sinbolo matematiko berritzaileak sistematikoki erabiltzeagatik nabarmendu zen.

Zein lan egin zituen?

Hérigonen lan bakarra kontserbatzen da: Cursus mathematicus, nova, brevi, et clara methodo demonstratus, per notas reales et universales, citra usum cujuscunque idiomatis intellectu faciles (Parisen argitaratua, sei liburutan, 1634tik 1637ra), frantsesez eta latinez idatzitako oinarrizko matematika laburpen bat.

Esan denez, “Hérigonek hainbat sinbolo berri sartu zituen sei liburuko lan honetan. Batzuek iradokitzen dute sinbolo horiek sartzea, matematika eraginkorreko testu bat idaztea baino gehiago, haien benetako helburua zela sinbolo horiek ezagutzera ematea”.

Agian, Hérigone izan zen angelu bat adierazteko sinbolo matematikoa erabili zuen lehena. “<” sinboloa erabili zuen “behera” adierazteko. Angelu zorrotza (<90º) eta angelu kamutsa (>90º) adierazteko baliagarriak dira. Ere sartu zuen (“T” alderantzikatu bat)  perpendikulartasuna adierazteko. 90º gradutan dauden bi lerroak.

Berreketa notazioari dagokionez, Herigonek a, a2, a3 eta abar idazten zituen (nahiz eta zenbakiak ez ziren oraindik gainindizeak, gaur egun diren bezala).

Hérigonek zenbaki luzeak gogoratzeko alfabeto numeriko bat ere sortu zuen, non hainbat kontsonante loturik zeuden zifra desberdinei, bokalak memorizatzaileak hornitzen zituen bitartean.

Hérigoneren lanean termino matematiko jakin batzuen erabileraren adibide idatzi goiztiarrak daude. Adibidez, Parallelipedon, paralelepipedo forma arkaiko bat, 1570eko ingelesezko bertsio batean agertzen da. Hérigonek parallelepipedum grafia erabili zuen.

Azkenik,  Hérigonek kopa-formako kamera ilun bat deskribatu zuen. Hérigonek ez zuen bere kamera marraztu, baina Johann Zahnek diseinua ilustratu zuen bere Oculus Artificialis Teledioptricus Sive Telescopium  lanean. Hérigoneren kopa-formako kamera iluna, beste batzuk zelatatzeko edo espiatzeko eraikia zegoen. Gailuaren 45 graduko angeluko ispiluak lenterako zulo estilizatu bat zuen, eta kristalez egindako ontzi bat, non irudiak ikusi ahal ziren.

Pierre Herigone matematikari euskalduna <eta> sinboloak asmatu zituena