Pertsona VS Gizaki/Lagun/Banako
Pertsona VS Gizaki/Lagun/Banako –
Euskerak badu arazo astunagorik, nik uste, baina Krutwig jaunaren urtemugan ere bagarenez… zapatariok geure zapatetara.
Ez dakigu ziur PERSONA hitzak zer esan gura duen ere (arioek bere hizkuntzen memoria galduta baitaukate). Dakiguna da MASKARA gisa erabiltzetik hartu zuela izena. Erromatarrek-eta, antzerkietan zerabilten “MASKARARI” deitzen zitzaion “PERSONA”. Horrekin ez dut desanimatu nahi “pertsona” hitza erabiltzen duen inor.
PERSONA esateko berba anitz dauka euskerak, behintzat HIRU, beti bezala. Izan ere, nik ez dut ezagutzen euskera bezain anitza den hizkuntzarik hitz-aniztasunari dagokionez. Hiztegiko hitz garrantzitsu guztiek hiruko sinónimiaz funtzionatzen dute (aski ondo dakitenez EGA ikasi zutenek).
Beraz, “pertsona” esateko hiru-lau sinónimo daukagu:
- GIZAKI: GIZ erroa lehen euskerako monosilaboa da, hots, Solutre aurrekoa (-120.000-20.000), agian neandertalaren sonema. “organismo biziduna” esan nahi du, zeren organoak izendatzeko GI erabiltzen da (gibel, gihar, giltzurrin etab.)
- LAGUN: Auskalo hitz hau noiztik erabiltzen den, baina, iberieraz ere hórrela esaten zenez (LAKUN), duela 2.300 urte agertzen da idatzita. Zera erran gura du: LAGUNA: “bailara-kidea” (*lea-gune-aria).
- BANAKO (gizabanako): badakigu zer esan nahi duen (individuo, zeren sarri askotan horixe adierazi nahi baita “pertsona” esaten dugunean.
Jakina, KRISTAUA/GIRISTINOA ere erabili da “pertsona” esateko.
Beraz, errepertorio zabala daukagu euskeraz “persona” hitzaren alternativa gisa.
Zergatik PERSONA hitzaren hautua? Arrazoia? Ze hitz-zerrenden alboan ARRAZOIA jarri beharko litzateke, nire ustez.
Badakit arrazoia noblea izango dela: INTERLINGUA.
Badakit “interlinguari” peage batzuk ordaindu beharko dizkiogula, baina hekatonberikegin gabe, diot.
Jakin beharko genuke, gainera, DIS-/DI- erroa guztiz arrotza dela euskeran. Mailegu indoeuroparrak dira: persuasioa, disuasio…
Kontzeptu hori adierazteko anitz erro ditu euskerak berak, beti bezala: eragotz, eraits, uzkail, oztopo, geben, atzeraz… Inorena hartu aurretik, zergatik norberarena ez ikertu eta landu?
Badakigu zergatik. Hizkuntza indoeuroparrekin (inguruan ditugun guztiak) uztartu nahia. Baina merezi al du halako “sakrifizioak”.
Agian sakrifizio batzuk bai, baina HEKATONBERIK ez, mesedez.
Pertsona VS Gizaki/Lagun/Banako
Zer Euskal Herri motarantz gindoazke artikulu honetakoak gauzatuko balira?
Ni sacrificatuco ninçateque eta gaur gauean bertan, phoçarren, hilen, baldin 19 urthe barru, çure adinarequin, 80, erraiten dituçun chorraqueriac erraiten banitu.
Penosoa çara osso, ossoqui eta ossotoro.
Persona edota pertsona cer den ez daquigula euscaldunoc?
Mesedez, favorez, arren eta othoi!
Venga, hombre!
Erraiten dituçun gauça guciac chorratic hurbilago daude, charretic baino.
Penagarriro penosoac!
persona
en persona = in persona
in persona
Eta derivatu hauec nola emanen cenituzque euscara preario horretan?
persona /persona/ XX. mendetic aitzina /pertsona/
personage /personaje/
personaia = personage
personatassun
personal
personalqui
personalitate
personalisatu = personalizatu
persobalisatione = personalizatione
personalisable = personalizable = personalizagarri
personalismo
personalista
personalistico
impersonal
personabakar = unipersonal
unipersonal
pluripersonal
pluripersonalitate
multipersonal
multipersonalitate
personatu
personificatu
personificatione
Çure verba eguiteco modua guztiz da iraingarria, ceharo insultanta. Cachondeo sobera.
Krutwig, interlingua, persona… dena da jolasa çuretacotz. Entretenitu eguiten çara, goçatu eguiten duçu çaharquiturico ume baten modura.
Bejondeiçula!
Beguira, Josu, GIZAKI eta BANAKO hitzec joan den mendean hartu dituzte persona/individuo adierac. Ez lehenago.
Lagun, guztioc daquigu ederto cer den.
“kristau” bai erabili dela persona erraitecotz; giristino, ordea, ez.
KRISTIÑAU, Urdaibai aldean esaten dogu
BANAKO, 1636an ageri zen idatzita, “banakako” adierarekin, Ibonek dioenez.
GIZAKI, *giza-ekai “giza lehengaia (ekai)”
PERSONA hitzak “zer esan gura duen ez dakidala” esateak horixe besterik es du erran nahi: ez dakigula hitz horren BARNEKO edo JATORRIZKO ESANGURA.
Josu, zuk baldin badakizu esatea baino ez daukazu (behintzat gogoak edo aldarteak ematen badizu)
Ez dakit, Naberan, zergatik diezun hainbesteko herra arioei. Euskal Herria historikoki interkulturalitate baten ondorioa izan da, pre- eta indoeuroparrena. Eta susmoa daukat dantzetan erabiltzen ditugun al-pargatak eta kalejiretarako al-boka beste hego-ekialdeko batzuek ez ote zituzten ekarri. Egia Euskal Herriak bere muin aurreindoeuroparra mantendu duela, baina ez gara arima puru baten eroaleak, ez horixe. Hitzei esanahia hiztun komunitateek ematen dizkiete, ez jatorrizko erabilerak. Egungo euskal hiztun bati berdin zaio “pertsona” hitza Greziako antzezlanetan erabiltzen zen maskara baten izenetik datorrela. Agian horrekin jolas kontzeptualik egin nahi duenarentzat edo hizkuntzaren historia eta etimologia ikertu nahi duenarentzat ongi, baina besteei berdin zaie egun “ur” esaten diogunari “zakur” esango bagenio deboraren poderioz emandako aldaketagatik, konbentzionalki ezarria baita. Hitzetan inolako esentziarik balego guztiok hitzegingo genuke mundu guztian zehar hizkuntza berdina. Gauza ezberdinak adierazteko ñabardurak behar direla? Ados. Baina horrek ez du esan nahi hitzaren jatorrizko hitza egun erabiltzen dena baino hobeagoa denik, ezberdina baizik. Desplazamendu (bai, des- erroduna, euskal des-errotua bainaiz) semantikoa oso ohikoa da, eta normala, ez gaitezen horregatik aztoratu. Maileguak ez dira berez txarrak baldin eta ondare lexikoa mantentzen bada, beste hizkuntza baliabide bat dira eta gainera komunitate internazional baten partaide garela esan nahi du (baldin eta diglosiaren zama ongi orekatzen ikasten badugu).
Lavinek dioen moduan, euskaldunok ongi dakigu zer esan nahi duen “pertsona” hitzak egun eta guretzat, maskarak ihauterietarako gordetzen ditugu.
Euskaratik dator, jakina:
PERSO + ONA
Hau da, pertsu edo bertso ona, zeren eta antzinatean bertsolariek mozorroz estaltzen zuten aurpegia plazara irteteko, lotsagatik edo. Hala, metonimiaz, bertsolari onei “pertso-onak” esaten hasi zitzaien, eta aurreko gauan parrandan ibilitakoei “pertso-on-ajeak”. Hala kontatzen du behintzat Ptolomeok [p(o)tolo + me(he) + edo (gipuzkoar erara ahoskatuta)]
persona relationatu da grecquerazco prosopon (aurpegui aurrecoa). Theatroan erabilcen cen musuco edo masca cen. Honec valio çuen, bere aho anceco çulhotic soinua eguitecotz egoquiroago. per + sonare, aleguia.
Arioek bere hizkuntzen memoria galduta daukatela? Eta euskaldunok ez, ezta? Ondorio hori egiten dut. Arioak zorigabe eta era berean zital batzuk bide dira.
Eta zer gara, ba, gu? Pribilegiatu batzuk, bereziak, besteak baino hobeak, herri hautatua?
Zilborrismoaren mailarik gorena, Naberan jauna.
Labayru Hizteguiaren arauera, batuerazco pertsona hitzari persona dagoquio bizcaieraz.
Naffarreraz, PERSONA da ongui idatziric dagoen forma bakarra. Ahosquera /persona/ edo /pertsona/ içan daiteque.
Hizkuntza eta herri arieoi ez diet inolako herrarik. Halere, ezin da ahaztu historia.
Bortizki inbaditu gintuzten, batez ere herri iberiarrak,eta garai haietan (-23004) ohizkoa zenez, gizonezkoak erahilez eta emakumezkoak bahituz. (Oraintsuko gene-ikerketek erakutsi dutenez, gizonezko-populazioaren %60a desagertu zen.)
Hizkuntzari buruz, DIS-/DES-/DI- hasiera dutenak dira mailegu indoeuroparrak, nahiz eta DES- aspaldi barneratua duen euskerak. Herri eta hizkuntza guztiak dira errespetagarriak, baina guri tokatzen zaigu euskera ikertzea eta biziberritze lana. Horrrixe eman behar diogu lehentasuna, nik uste, eta gero gerokoak (interlingua…)
Euskerak bere memoria mantendu du eta ez da gertatu semantika deribarik. Euskarak, zorionez, bere hitzen esanguraren ezagutza mantendu egin du (gure inguruko hizkuntzek ez bezala) Eta, esan bezala, ez dago aldaketa semantikorik: ARRAINA beti da *arra-higi-in-aria “higidura errepikaria (ARRA) egiten duena (IN-ARIA”,
Eta ARRAUN hitzak lehen bezala jarraitzen du ARRAUN
*arra-haga-an-un(e) “higidura errepikakor unerako (ARRA-AN-UNE) haga”
Agia izanen da deriba semantikorik, baina salbuespen arraroa litzateke.
Eta euskera es da aldatu “muchísimo”, Koldo Mitxelenak esan zuenez, baizik eta garapen txit ebolutiboa izan du, erro bisilabikoak (-18.000) monosilabikoetan oinarrituBIZI….) eta hitz neolitikoak bisilaboetan oinarrituz (BIZI–>BIZITZA)
ZI–>BIZI–>BIZITZA
PERSONA hitzari bueltaka, arrazoia daukak, Josu.
Euskal jatorrizkoa duk eta “banakoa” esan gura dau.
Hitz hori euskeratik jonioek jaso zuten, eta “PRÓSOPON” esanez erabili. Gero, erromatarrek-eta PERSONA ahoskatu zuten, eta Erdi Aroan, eztabaida teologikoa zela-eta, gureganaino bueltatu zen indar handiz (badakik, “natura bat eta hiru persona”).
Halako hitzei (“persona, arrazoia” eta beste hainbat) joan-etorriko maileguak” deitzen diet. Hau da, euskeraz joan ziren eta oraintsu bueltan etorri (batipat grekotik) zientzia, medikuntza eta beste zenbait alorretako gauzak adierazteko.
Adibidez PERSONA:
Eusk.: *ber-ide-so-on-aria–>Greko: proS-poieÔ
Euskerazko esangura: “bera bezalako (BER-IDE-SO) beste lagun bat (ON-ARIA)”
Latino medievalean hasten da persona hitza guiçaqui errannahia harcen. Lehenago musuco bat berceric ez cen theatroco personage differentac characterizatzecotz.
prosopon (= aurpegi aurrecoa) erraiten ceraucoten grecoec mascara horri.
Çure etymologia invento ridiculo eta bochornosoa berceric ez da.
RIDICULO ETA BOCHORNOSOA
Hi, jakizak hogei urte daramadala euskal erroekin HITZ-ELE-BERBA liburua argitaratu zidatenetik, eta euskal erro monosilabiko nahiz bisilabikoak isolatu ditudala; eta horiei esker iberiera dezifratu dudala…
“Bochornosoa” bai dela hik hori guztia ezagutu gabe, ume-ekilibrioak egiten ibiltzea, Leizarragaren eta Krutwigen seme bkarra haizela pentsatuz. Behintzat hadi apalxeago, rridikuloa ez egiteko
Josu Naberan: inorantzia adanista eta hantustearen erakusgarri besterik ez da zurea, orain eta orain dela hogei urte. Bilatzen duzu, ariozaleek orain 70 urte bezala, euskaldun izatearen muin eta genuino inexistente bat, eta hasi eta buka txorradak besterik ez dituzu ixurtzen.
Josuk ongi adierazi dizunez, erridikulu funtsgabea, auzo-lotsa ematen duena: kontua ez da zure proposamenei jaramon egiten ez zaiela, kontua da auzo-lotsa eragiten dutela eta jendeak, edukazioz, nahiago duela ixildu, zure herrikideetatik bertatik hasita.
Joxepantoni delako hori
Zer dakizu zuk nire hizkuntza jardunaz edota jite mentalaz. Agian Argazkitik ala Benetan aztia zaitugu?
Irainei buruz, badakizu: ez du iraintzen nahi duenak, baizik ahal duenak
Jkin, ez dakit Josebe ala Joseba zaren ere. Agresibitaeak testosteronarekin zerikusia baldin badu, esango nuke bigarrena zarela.
Dena dela, hobe maskaratuekin traturik ez izan.
Josu, berba bi. Lehenik eta behin, jakin ezazu nik behintzat zure euskalzaletasuna benetan estimatzen dudala, zure esku dagoen guztia jartzen baituzu gure hizkuntzaren alde, eta hori miresgarria da.
Goikoa esanda, haatik, errespetuz esango dizut nik ere zure etimologiak ez ditudala konprenitzen. Batzuk bai noski, baita zentzuzkoak iruditu ere, baina orokorrean, ez. Asko eta asko funtsik gabeak iruditzen zaizkit.
Ez dut nahi nire hitzok gaizki har ditzazun Josu, baina egia egi, askotan asmakeria itsaso batean igarian zabiltzala ematen du. Edo airean marrazkiak egiten, inongo zuztarrik aurkitu gabe. Agian oker nagoke, ez dakit, baina niri hala iruditzen zait sarri.
Egia da historian zehar inkonprenitu asko izan direla, populuak beren lanak ulertzen ez zituelako. Hala ere, metodo zientifiko zehatz bat jarraitu izanagatik, lehenago edo beranduago ulertuak izan dira. Nire ustez zure etimologiei metodo zientifikoa falta zaie, edo sentsazio hori ematen du behintzat. Metodo zehatz bat jarraitzen baduzu ere, gero ez duzu ongi azaltzen zein metodo erabili duzun, eta horrek sinesgarritasuna mugatzen dizu. Etimologiak borborka jaurtitzean inork ez du ezer ulertzen.
Imaginazioari galga jarri beharra dago, eta galga hori metodo zientifikoa da, akotatu egiten baititu irudikeriaren irristadak.
Bide batez esango dut aipatutako metodokeria nahiko zabaldua dagoela, oso bereziki amateurren artean, baina ez soilik. Euskaltzainen batek planteatutakoek ere ni ez naute konbentzitzen, eta antzeko gabezia/eritasunak transmititzen dituzte maiz.
Etimologien mundua urgel arriskutsua da, gehiegi sartuz gero ezin ito gabe atera.
Urgellen etimologiak (hartaz ari bazinen, Juken) Lakarragandik datoz, hau baita etimoen erregea UPVko mikrokosmos filologikoan (eta hedaduraz Euskaltzaindian). Haren metodologiak kritika asko izan ditu, eta hau nabarmenduko dut:
http://www.euskararenjatorria.eu/Joseba%20Lakarra%20a%20examen%20Sobre%20el%20Diccionario%20etimologico.pdf
Esan behar dut euskararen jatorria mugimendua xelebre samarra iruditzen zaidala plazaratzen dituen kontu askotan, baina goiko kritika hori ondo argudiatuta dagoela iruditzen zait.
kaixo Julen eta Garret
Hitzen etimologia egitea oso labankorra da, bai. Hots edo hitz bakar batean huts egiteak zeharo aldatzen baitu esangura:
Adibidez,
ARRAINA: *arra-higi-en-aria–>arra-higi-in-aria–>
arragina–>arraina “mugimendu errepikaria (ARRA-HIGI) egiten duen (EN) espeziea (aria)
Edota
ARRAINA: *arra-an-higi-in-era–> “errepikazko (ARRA-AN) mugiera (HIGI-ERA) egin (IN) eman dezake. Kasu honetan ez da asko aldatzen kontzeptua. Baina metodologia aldetik, kontuan hartu beharreko bi edo hiru gauza daude: 1) -ARIA (espeziea) nahiz -ERA (modua) atzizkiak ezin dira inoiz banatu.
(-ERIA (multzoa, taldea) eta ARA (lurraldea) ere ezin direnez banatu.
Arau hori ez dute errespetatzen egungo Euskal Hiztegiek. Nire ustez honegatik: uste dutelako “-A artikuluak” direla, baina “-A artikulua” delako hori EZ da existitzen. Beti da desinentzia: ARIA, ERIA, ERA, ARA erroen hondarkia (desinentzia). Beraz, kasu guztiotan -A itsatsia (organikoa) da.
Puntu garratzitsua, zeren “A artikulu” fantasma horregatik suntsitu dute Iruña-Veleia.
2) Beraz, ezin da esan ORTUARI, MADARI…
Ezta andurreri eta abar.
3) eta jakin behar da betiere osagarria eta izena bereizten kategoria seinalatzean: ez da berdin MAKAL DABIL eta MAKALA DA, adibidez.
Bihar beste adibide bat jar dezakek (ARRAUN) eta horrela jakin dezakegu zein arau eta metodologia darabilen bakoitzak: kasuz kasu aztertuz (eta berdin erro monosilabikoei buruz ere)
Ez dakusat beste modurik bakoitzak dagien hitzen etimologiak sinesgarriak diren ala ez jakin dezagun.
Kaixo garret. Ez, ez nintzen Blanca Urgelli buruz ari, Joseba Lakarrari buruz baizik. Urgel esan dudanean urgeldi/zingira, esan nahi nuen, ez euskaltzain urgazlea.
Eta bai, Lakarrari eginiko kritika hori eta beste hainbat irakurriak ditut. Lakarraren irristadak eta inkoherentzia metodologikoak ere nabarmenak dira kasu ez gutxitan.
Euskararen jatorria elkartea ezagutzen dut. Gehienak friki batzuk besterik ez dira, lotsagorritzeko moduko ergelkeriak jaurtitzen dituztenak. Halare, badaude ikerle benetan interesgarriak ere, entzutea merezi dutenak.
Eskerrik asko, garret.
Julen, msedez, erraiten ahalko zenidake “friki”hitzak zer erran nahi duen?
Ez nuke alaina jakin gabe ni ere friki izan nahi
J.Lakarrak ez ditu ezagutzen nagusiki euskal erroak, eta karanbolara jokatzen du.
ODOL/DODOL eta halako hitz-jokoak, ez buru ez buztanik ez dutenak.
ODOL *orio-olde “isuri oldea”, edozen euskaldunek uler dezakeena.
Kaixo Beñat. “Friki” hitzak xelebre esan nahi du.
Josu, hori ez du edozein euskaldunek ulertzen. Faborez.
Hasteko, asteriskoa darabilzu, hau da, *orio ez da existitzen, asmatu egin duzu. “Orioa” nik dakidala “olioa” da Bizkaian, ez beste ezer. Josu, ezin duzu gauza jakintzat jo zeuk asmatu berri duzun hitz batetatik eratorritako esanahi bai. Hor irristatzen zara, izugarriki.
Eta nik diot, zergatik ez OD-OL ? Nik asmatu berri dudan etimologia ere zentzuzkoa iruditzen zait, hiruko erregela berdintsua aplikatuz.
Azken gauza bat Josu. Erroez hitzegiten duzu baina gero hitz osoak erabiltzen etimologietarako. Ez dut ulertzen.
OD-OL hodi olde. Hau ere euskaldun orok uler dezakeena. Nik besapetik atera berri dudan etimologia. Imaginatzen duzu ni pontifikatzen hasiko banintz nire irudikeriekin?
Ezin dira gauzak horren laxoki fabrikatu eta gainera lau haizeetara jaurtitzen hasi, Josu.
Bilbon zirimiria denez, jarrai dezagun solasean
ORIO sarri ageri da toponimian Gipuzkoako Orio lekuko. Baita Sardiniako OLBIA (bigarren hiriburua, non bi ibairen bokalea dagoen (*orio-bia)
Orain ARRAUN dezagun.
ARRAUN *arra-higi-an-haga-ur “higidura errepikarirako (ARRA-HIGI-AN) ur-egurra”.
Azken atzizkia -UN ere izan daiteke, baina badakigu N/R alternantziaren hizkuntza araua
1) Garratzitsuena da euskal aditz eta zirkuntantzial primitiboak ezagutzea.
IN (egin)
AN (jardun)
EN (jatorria nahiz ondorioa)
UNE/ON/O (unea, gunea)
Hori ezagutu gabe, EZIN etimologiarik egin.
Euskera mugitzen duten aspaldiko motoreak dira.
-AN erroa aditza eta zirkustantziala da eraberean. Zirkustantzial gisa, EN erroak betetzen ez duen eremu osoa betetzen du: zereZKO, zereRA…
zerarEKIKO denean *EN/AN edota *AN-EN sartzen dira jokoan.
Nahiago zaila izaten noiz den -EN- eta noiz -AN- bereiztea. Hori testuinguruaren arabera izaten da
1866an Pariseko Hizkuntzalarien Elkarteak hizkuntzaren jatorriaz eztabaidatzea debekatu zuen. Zuzeun sartu eta erabaki hori zeharo ulergarria iruditzen zait. Sentitzen dut egiten duzun ahaleginagatik, Josu, baina ez daukagu informazio nahikoa kotejatzeko, are gehiago orain hamarmilaka urte atzera egiten saiatzen zarenean. Saiakera estimagarria dirudit, zuzen edo oker egon, baina tamalez hipotesiak hipotesi geratuko dira. Ze pena euskaldunona izkribu gehiago utzi ez izana!
Komentario batzuk goian utzi dituzun batzuei buruz, Josu:
1) Persona: imaginazioa baduzu, baina zer nahi duzu nik esatea? Nik hori ezin dut sinistu, Lakarraren etimologia asko sinisten ez ditudan bezala. Irudikeria da niretzat. Zure proposamenaz gain beste hirurogei mila proposamen egin litezke, ustez zentzuzko konbinazioekin. Nire ustez, ez du balio. Estruktura berber hori, errotiko zentzu berberekin, beste makina bat hitzetan fosilizatua gelditu izan balitz, edo antzeko esanahiak ezkutatuko balituzte, beste gauza bat zatekeen. Baina zuk ez duzu horrelako ezer erakutsi. Zeure etimologia fusilatu eta kito. Hor ez dago metodo zientifikorik. Ez konbinatoriarik, ez estatistikarik, ezer. Matematika apurrik ere ez. Nire ustez horrek hutsaren hurrengoa balio du.
2) DI mailegu indoeuroparra dela diozu. Beno, nire galdera. Zergatik? Ez dakit konturatu zaren DI- horrek askotan “bi” zentzua daukala (Dividir etc) “Bi” ez baldin badator latineko “bis”-etik (nik zalantzak ditut), orduan zergatik ez diozu “Di” “Bi”-tik datorrela? “Di” ere euskaratik letorke, ez? Ez dakit, niri hau zentzuzkoagoa iruditzen zait beste puzlekeria guztiak baino. Ikusten duzunez, nik ere badut imaginazioa. Zorionez, ez dut oso serio hartzen.
3) Arrain: pertsonaren berdintsu. Irudikeria eta puzlekeria iruditzen zait. Zergatik ez AR (Oteiza jaunaren AR famatua) + A (desinentzia) + I (uraren izen zaharretako bat, zure lagun ikerle batzuen ustez) + N (non). Arr-a-i-n! Perfektua! Guztiz zentzuzkoa hau ere! Ez dakit nola ez duen euskaldun orok ikusten! (ironia).
4) -ERIA: multzoa/taldea diozu. -ERIA-k “gaitz” ere esan nahi du. Orduan?
5) ARRAUN: arrain-en kasuan mugimendu errepikaria (arra-higi) zen. Baina kasu hontan (higi) desagerrarazi egiten duzu, (arra) bakarrik utziz, auskalo zergatik. Bide batez, arrain bi aldiz aztertu duzu. Goian eta behean. Goian (arra) soilik hartu duzu higidura errepikakor moduan, gero arraun-en etimologian baliogarri zeneukalako. Baina behean (higi) atxikitzen diozu. Hori ez dago ulertzerik josu. Hor ez dago ez metodologia ez ezer.
6) A organikoa: ados nago kontu honen gainean kritika bat egitearekin. Nire sentsazioa ere bada -a hori ez dela oso ondo ulertua izan euskal filologian. Latinetik eratorritako artikuluaren ipuin hori funts gabekoa iruditzein zait erabat. Mikel Urkolak hitzaldi interesgarri bat dauka honi buruz. Niri zer pentsa eman zidan behintzat (Iruña Veleiako kontuez aparte, ni hortan ez naiz sartzen).
Ikusten duzu Josu zure etimologiek sor ditzaketen zalantza batzuk nolakoak datezkeen.
Josu, komentatzen dituzun erroak interesgarriak iruditzen zaizkit printzipioz. Nik neuk ere sarritan pentsatu izan dut IN erro bat izan litekeela bere baitan, eta ez “Egin”-en laburtze fonetiko soil bat. Auskalo. EG bera ere erro bat izan liteke. Berriz ere, auskalo! Hau guztia interesgarria da oso, baina baita oso oso arriskutsua ere. Irristakortasun maila oso altua da.
Zure erroen proposamena printzipioz zilegia dateke (behintzat hortariko batzuen kasuan), baina gero ustezko erro horiekin egiten dituzun malabarismoak niri sinesgaitzak egiten zaizkit, zeharo.
Esan bezala, metodo zientifiko sendo bat behar du honek guztiak. Bestela, puzlekeria da.
Martxa ona, hasi gaituk sakontzen: METODOLOGIA, horixe behinena.
Beno, behinagoa deritzot norbere jarrerari buruzkoa argi uztea. Nire mendari buruz daukaan aurreiritzia ez duk objektiboa (edo ni neronek baino hobeto ezagutzen nauk, Julen. Hirea bai imajinazioa!
Ez diat gura inor konbentziarazi, ezta pontifikatzerik ere. Bi urtez “pontifikatu” nian Larrabetzun eta Francok kartzelara eraman ninduan. Bazeukeat, beraz, eskarmenturik
Baina harira.
1) Hasteko, Euskal Etimologiari buruz, behar baino proposamen gutxiago ezagutzen diat.
2) Bai, amazigh hitzak fosilizatuta gelditu dira toponimian. Bazeukeat horien zerrena (500 inguru hitz: Atlas biak, Tunez, Libia eta Argelia. Bada mordo bat euskeraren berdin edo antzeko direnak. Oraindik ez diat astirik izan ikerketa osoa egiteko.
Hizkuntza Sahararraren erroak ere hor dira euskeran bertan, baita Sumerian, Kretan, Jonian, Sadinian etab.
Eta hortxe dugu iberiera (oraintsu dezifratu euskeraren bidez eta argitaratu dudana), gehi Iberia OSOAN fosilduta geratu den toponimia, gehi gazteleran eta gainerako hizkuntza iberiarretan dagoena. Hori ikertzea ere hurrengorako “etxeko lan” gisa zeukeat.
Eta hortxe “akitaniera” fosildua Dondoinatik hasi eta Asturiaraino. Fosilduena (argiena, beraz, Dordoinan). Horri bai eman dizkioat buelta batzuk)
Hori dena ikertu diat (25.000 toponimo gutxi gorabehera) eta horri esker isolatu ahal izan dizkiak bisilabadun erro solutre.aldikoak (-18.000), euskerak eta iberierak partekatzen dituztenak, eta horietatik erro monosilabiko presolutreak (-120.000-18.000 gutxienez), 50 inguru hitz-hots, zeinetatik euskerazko hitz guztiak datozen.
Jakin mina daukanak zerrenda horiek nire blogean eskegita ikus ditzake (blogak.eus/naberan)
DIS–>DI maileguak ematen dituen hitzak 400 inguru dira. Baina ez dauka zerikusirik BI euskara eta BIGA iberierarekin.
ARRAIN. Ez da existitzen AR fonema biluzia. ARRA, ARRE, ARRI, ARRO eta horien eratorriak bakarrik. Bestalde, ni ez nauk dedikatzen letra soilen erranahia ikertzen.
-ERIA (multzoa) bereizi behar da -ERI (gaixoa) eta ERHI (hatza) erroetatik.
ARRAUN hor ez dut “higi” sartu, hitz horrek ez duelako eskatzen: ARRAUN hitzean ez dago “I” baten arrastorik.
Beharbada. hobe litzateke bakoitzak geure galderak egitea hitz konkretuen etimologiari buruz.
Josu, lehenik eta behin eskerrik asko zure denboragatik, eta azalpenengatik.
Gorago esan bezala, zure erroetako batzuk interesgarriak iruditzen zaizkit, printzipioz. Printzipioz diot, ez daudelako behar adina kontrastatuta, ezta hurrik eman ere. Erakusten duzuna baino askoz korpus lexiko handiagoa behar duzu erro bakoitzaren esanahia kontrastatzeko. Hori abiapuntu gisa. Ustezko erro batzuen kasuan gainera, erraturik zaude jartzen dituzun adibideetan.
Nik benetan onena opa dizut Josu, baina esan beharrean naukazu imaginazioa galgatu beharra daukazula, eta metodologia fidagarriago bat eraiki. Pausuak ondo azaldu, jendeak jarraitu ahal izateko, kontrastagarria izateko eta abar. Aukera potentzialak listatu, deuseztapenak egin eta deuseztapenok argi azaldu. Zure lana metodo zientifikoz gorpuzten ez baduzu, sinesgarritasuna oso mugatua izango duzu, Josu, eta jendeak ez zaitu aintzat hartuko. Ez behintzat zirkulo pseudo-etatik at. Eta pena bat da, ordu asko eskeintzen baitiozu honi.
Azken komentario batzuk gehituko ditut, zure azalpenen harira:
1) AR fonema biluzia existitzen ez baldin bada, nondik dator “har” aditza? Eta bertatik eratorriak litezkeen bi substantiboak?
2) Oraindik ez dakit “Di-“ri buruz diozuna zergatik diozun. Bai, onartua dagoelako. Baina euskararen latinizazio sakona ere onartua dago, eta zuk ukatu egiten duzu. Hiruko erregela horrekin, zergatik ez da ba “Di-” euskara?
3) Biga euskara da. Oraindio iparralden aski erabilia, oker ez banaiz.
Onena opa dizut, Josu. Agur.
BIGA
Ontsa dokumentatuta hago, Julen.
BIGA euskal/iberiera ez duk uztargarria DI hotsarekin ez esangurarekin (nik uste).
Gauza bat duk ZATI (dividir) eta beste gauza bat BI (biga)
AR sonema monosilabikoa bai dagoela.
Hortik ARRA, ARRE etab.
HAR nondik datorren? Oraindik ez nauk iritsi H letrara, baina zirriborroan *esku-arre–>HAR apuntaturik zeukeat: hots, *es-uku-arre “azalera (ES) gune (UKU) mugitua (ARRE)
A eta B letren etimologia eta hondoko pentsaera (antropologia) eginak dizkiat eta laster argitaratu gura nituzkek (fotokopiatan besterik ezbada)
Horrela bakarrik izan daiteke sinesgarri nire “imajinazioa”
Hirekin dialektikan jarraitzeko desiatzen natxaok.
DIALEKTIKA > DIALETIKA > ALETIKA > ALETIK > ATHLETIC > ATHLETIC CLUB
“ATHETIC CUANDO ERA VASCO
TODOS LE TENIAN ASCO,
AHORA QUE ES CAMPAON
TODOS L PIDEN PERDON
TARA-LA-RI-LARI-LARI
LARI-LARI-LARI…”
Orduan, vasco hitza VAYA ASCO-tik dator, Naberan jauna?
Izan leike horrenbeste be