Hizkuntz Eskubideen Behatokiak urteko txostena aurkeztu du Iruñean egindako agerraldian. Garbiñe Petriati zuzendariarekin batera, Xabier Maritorena egon da prentsaurrekoan. Behatokiaren lana, herritarren bizipenetan oinarritzen da, hauek Euskararen Telefonoaren bitartez egiten dituzten, kexek, zoriontzeek… osatzen dute aipatu txostena. Hori aintzat hartuta gonbidatu ditu Behatokiak hainbat herritar, zerbitzuaren erabiltzaile direnak, euren bizipenak zuzenean konta zitzaten.

Xabier Maritorenak, bere egunerokoan egiten dituen gauzen berri eman du; “Maiz lanera joateko autobusa hartzen dut eta adibidez, geltokian egonik ohartzen naiz bertan dauden planoetan karriken izenak ez daude euskaraz, “Billabesen” kanpoan zenbakiaren ondoan norat doazen ez dago euskaraz idatzia (Hospitales, Villaba, Huarte, UPNA…). Lanera heltzerakoan ere, gehiengoa euskalduna izanik ere, erdal hiztunak daudenez, azkenean guztiok gaztelaniaz lan egin behar izaten dugu”.

Bere egunerokoan egiten dituen bestelako jardueretan ere, aisialdiari lotutakoak… ezin izaten dituela euskaraz, bere hizkuntzaz egin azaldu du Maritorenak. “Azaldu berri ditudan gauza horiek denak euskaraz egin nahiko nituzke, baina atzo ezinezko suertatu zitzaidan. Baina ez da atzokoa bakarrik, horrelakoak suertatzen zaizkit egunero eta horiek salatzeko beharra sentitzen dut. Horregatik, euskaraz bizitzeko dudan eskubidea ukatzen didatelarik Behatokira jotzen dut gertaeraren berri emateko. Jakin badakit, Behatokian nire kexa jaso ondoan kexa hori bideratuko dutela; dagokion Administrazio edo enpresari euskaraz bizitzeko dudan eskubidea urratu didatela adieraziko diotela eta arazoa konpontzeko eskatuko diotela”, adierazi du Maritorenak.

“Argi dut horrela eragitea lortzen dela eta horren adibide bat ematen ahal dut. Lehen “Billabesen” geltokietan behin behineko oharrak ez zituzten euskaraz idazten. Kexak paratu izan nituen Behatokian eta Mankomunitatetik erantzun egin zuten aitzinera begira hori kontuan izanen zutela erranez. Orain normalean euskaraz idazten dituzte ohar horiek”, amaitu du Maritorenak.

Garbiñe Petriati, Hizkuntz Eskubideen Behatokiko zuzendariak eman du 2011ko txostenak utzitako ondorioen berri. “Xabierrek esan duena, ez da salbuespena. Errealitatearen adibidea baizik. Egunero-egunero jasaten ditugu egoera horiek euskaldunok eta ondorioz, horrelako bizipenen berri jasotzen dugu Behatokian. Aurreko urtetan berretsitakoa ez da aldatu 2011n, Petriatik esan duenez; euskaraz bizitzeko eskubidea ez dago bermatuta eta nabarmenak dira egunero sortzen diren ezintasunak. “Honek ondorio batera garamatza: bitartekoak jarri behar dira euskaldunok jasaten dugun ezintasun egoeratik ateratzeko. Hizkuntza-eskubideak lurralde osoan eta administrazio guztiek urratzen dituzte. Behatokiak kudeatutako espedienteak ez dira salbuespena, errealitate zati bat baizik. Euskal hiztunari ukatu egiten zaio berezko hizkuntza erabiltzea bere eguneroko bizitzan, galarazi egiten diote administrazioetako zerbitzuek berezko hizkuntzak jasotzea”, esan du Behatokiko zuzendariak.

Eskubideen bermatzaile izan beharko luketen Botere publikoei, Administrazioei eta instituzioei dagokie hizkuntza-urraketa egoera hauek ez gertatzeko bitartekoak eta neurriak abiatzea, Petriatik esan duenez. “Hizkuntzarengatiko bereizkeria eguneroko ogia da euskaldunon bizitzan. Herritarrek euskaraz bizitzeko adierazten duten nahiari ez zaio erantzun eraginkorrik ematen eta Administrazioek utzikeriaz jokatzen dute euskaldunekin.  Aukeratzeko askatasuna eta hizkuntza-eskubidea erreala izan dadin, euskararen erabilera gizarte funtzio guztietan ziurtatu behar da eta horretarako baliabideak jarri behar dira.

Administrazio desberdinen inguruko informazioa ere eman du Garbiñe Petriatik. Frantziako Estatuko Administrazioari dagokionez,  Toubon Legearen atzean ezkutatzen segitzen du frantses administrazioak eta ahoz zein idatziz jarduteko eskubidea eta herritarren eskura jartzen dituen informazio instituzionala ez dute ahalbidetzen frantsesa ez den beste hizkuntza baten erabilera. 75.1 artikuluak ez du egoera aldatu eta euskarak ez du inongo balio juridikorik.

Espainiako Estatuko Administrazioari dagokionez, berriz, legeak eskubideak aitortzen dituen arren, hizkuntza bat zein bestea erabili nahi duten herritarren berdintasuna ez du bermatzen eguneroko bizitzan. Esaterako, gero eta erabiliago den administrazio telematikoan baztertu egin izanda euskara baliatu nahi izan duten herritarrak.

Nafarroako Gobernuak euskararen eta euskaldunen eskubideen aurka urte luzeetan daraman etenik gabeko hizkuntza politika murriztaileak ez du aldaketarik izan 2011n. Orokorrean, euskaldunen aurkako politika diskriminatzailea praktikatu du Nafarroako Gobernuak 2011n.Nafarroako Gobernuak euskararen presentzia ezabatzeko eta herritarren hizkuntza-eskubideak murrizteko politika planifikatua burutzen du eta politika hori legeari bizkar emanez garatzen da.

Euskal Autonomia Erkidegoari dagokionez, euskarak ofizialtasuna eta aitortza duen arren, nabarmenak dira euskaraz bizitzeko sortzen diren ezintasunak eta herritarrak eskubidez gabeturik ikusten du bere burua.  Ez da urrats esanguratsurik eman herritarren hizkuntza-eskubideak bermatzeko neurri eraginkorrak hartzeari begira. Kezkagarria da ikustea, beste urte batez, osasun zerbitzuetan, Justizia Administrazioan, Herrizaingo sailean eta, oro har, Administrazioaren zerbitzuetan behin eta berriz hizkuntza-eskubideak urratzea.Are gehiago, gertatu diren zenbait aldaketa txarrerako izan dira: Osakidetzan plazak betetzeko garaian euskararen balore erlatiboa gutxitu; Justizia Administrazioan 2007tik euskalduntze prozesua bultzatu duten trebatzaileak kaleratu; kontsumitzaile eta erabiltzaile euskaldunen eskubideen kontrako urraketak zehapenik gabe geratzeko bidea ireki da 2011n.

Administrazio publikoetakoaren atalarekin batera, eremu sozio-ekonomikoaren atalari ere erreparatu dio Petriatik. Arlo honetan, Nafarroan Eta Ipar Euskal Herrian eremu honetan ez dago herritar euskaldunen hizkuntza-eskubideen babeserako inongo legerik.  Ondorioz, 2011n ere euskaldunen hizkuntza-komunitateak erabat babes gabe egoten jarraitu du eta erakundeek lasai asko jarraitu dute dauden-daudenean, hau da, euskaldunen hizkuntza-eskubideak urratzen. Euskal Autonomia Erkidegoan, 2008an onartutako dekretuaren zehapenak baliogabetzeko bidean jarri dira 2011n, euskara erabiltzen ez duten saltokiei isunik ez jartzeko proposamena aurkeztuz. Lege-urraketen aurrean neurriak aurreikusten ez duen Legeak ez du inolako baliorik eta euskaldunon oinarrizko eskubideen urraketa sistematizatuko dituen atzerapausoa da.