Errepidez bidaia bat egiten dudanean beti izaten dut gogo bera: bide bazterrean dauden seinaleei jaramon egin, eta iragartzen dituzten eliza, etxe, zubi eta abarrei bisita egitea. Automobila gelditu, eta ezagutzea panelean iradokitzen duen guztia. Seguru nago sorpresa on asko hartuko nituzkeela. Txarren bat ere bai, ez dut dudarik.

Umetatik horrela ibiltzeko guraria badut ere, ez dut inoiz egin, helmugak beti agindu duelako, iritsi beharrak frenatu duelako nire nahi hori. Zer esanik ez bidaiakideen betoa, alderrai ibiltzeak jende gutxi erakartzen duelako.

Bulkada hori edozein bide-tartetan agertzen zait, beharrera noala ere pultsio hori izaten dut, edo horrelako desplazamendu errutinazkoetan. Zenbat bider pasatu ote naiz Zaldibartik eta San Andres eliza XII. mendekoa jartzen duen kartela irakurri? Zenbatetan autoa geratzeko gogoa izan? Ehunka, eta oraindik ez dut egin.

Halako zerbait gertatu izan zait Astigarribiarekin, Mutrikun, batez ere Gipuzkoako elizarik zaharrena bertan zegoela jakin nuenetik (hau ere San Andres). Etxetik 19 kilometro eskasera egon arren, uztail honetako egun baten erdipurdiko eguraldiak lagundu dit bisita egiten.

Txango berean Kilimon bailara bisitatu genuen. Ziur nago hegoaldeko guztiok entzun dugula Guadiana ibaiari zer gertatzen zaion, desagertu egiten dela badakigu. Baina ez dakigu Gipuzkoan bertan badugula halako erreka bat, Kilimon, Andaluziakoa baino askoz txikiagoa, baina fenomeno bera duena: agertu eta desagertu egiten da —dakidala beste bat ere badago Nafarroan, Urrobi ibaia—. Mendaron dago, etxe ondoan.

Irtenaldiek Kilimon ezagutzeko ez ezik, beste kontu batzuetarako ere balio izaten dute. Gure herria hobeto ezagutzea beti da onuragarria, laguntzen digulako gehiago maitatzen, eta, ondorioz, babesten eta zaintzen. Noraezean ibilita aurkikuntza handiak egin litezke, haran harrigarriak, txoko txukunak, eraikin erakargarriak eta paraje paregabeak. Ederrak guztiak. Baina toki hauen ifrentzua ere topa genezake, ia alboan. Horrela, egunotan galdu-gordean ibilita, konprobatu dugu bertatik bertara zer sarraski egiten dabiltzan mendietan. Katastrofe bat konpondu beharrean, beste handiago bat eragin. Pinuak kendu, eta sail osoak soilduta ikusi ditugu, matarrasa eginda, gorri, malda handiak inongo babes begetalik gabe lagata, lurrari eutsiko dioten landare barik, substratu emankorra lehenengo zaparradarekin galtzeko arriskuan; eta hori gertatuz gero, lurra lokatz bihurtu eta ibaiak hondatzeko moduan. Mendi-hegiak ebakiondoz josi dituzte, arbolak ateratzeko eraikitako pistak zaurituta, basoa urbanizatuta. Eta errematerako, eukaliptoa sartuta. Hondamendi ekologiko bat beste hondamendi larriago batekin ordezkatuta. Ederra, oso ederra dena. Ez dugu ezer ikasi.

Hiztegian begiratuta jakin dut kilimon egin porrot egitea dela, erreka jotzea. Gure bazterrak maitatzeko, lanbroak ezkutatzea ez da nahikoa, ezagutu behar ditugu, hori da lehenengo pausoa balioesteko. Balioa emanda estimatuko ditugu, eta horrela bakarrik zaindu eta babestu. Horregatik da hain garrantzitsua Kilimon non dagoen jakitea, gertukoa ezagutzea, kilimon ez egiteko.

Uda atipiko honetan hasi gara gu. Zuetako nor animatuko da Kilimon ezagutzen?

Non dago Kilimon?