Nafarroa izango al da munduaren harridura? –

Nafarroako ekonomia azken hamarkadan “dieta vasco-navarra” deiturikoan oinarritu da, zeinaren osagai nagusiak hirigintza-booma, superabit fiskala, berrikuntza, esportazioa eta barne-kontsumoa baitziren. Formula horrek plater minimalista bikainak sortzen zituen, itxura oso iradokitzailea zutenak baina sukaldaritzako edukirik gabeak eta iraungitze-data inprimatua zutenak.

Arlo sozio-ekonomikoan, eta nahiz eta Nafarroa Espainiako Estatuko lehen postuetan agertu erkidego baten bizi-kalitatearen indizearen parametro adierazleei dagokienez (langabezia-tasak, azpiegiturak, osasun- eta hezkuntza-sistema publikoaren kalitatea, gizarte-babeseko mailak eta aisialdiko zuzkidurak), Nafarroako Erresuma zaharra petrolioarekiko eta gas naturalarekiko mendekotasun energetiko handiegiak (%70 ingurukoa) eta 2024. urtearen amaierarako 3.200 milioi euroko zor estimatuak oztopatuko lukete, eta horrek modu larrian hipotekatuko luke Nafarroaren bilakaera, erkidego bereizi eta auto-kudeatua baita etorkizunean, eta esportazio-zifren pixkanakako murrizketak larriagotuko bailuke.

Nafarroa ondasunak esportatzen dituen erkidegoa izango litzateke (guztizko ekoizpenaren %40), baina automobilaren sektorearekiko mendekotasun handiegia du (WNren esportazioek guztizkoaren ia %50 hartzen dute), nekazaritzako elikagaien enpresen atomizazio kezkagarria eta Eurogunearen ordezko merkatuen beharrezko dibertsifikazioa eta bilaketa (esportazioen %30 Frantziara, Alemaniara, Britainia Handira eta Italiara bideratzen dira), baina Europako ekonomia horien atzeraldiak esportazio-zifren murrizketa nabarmena eragingo du.

Horrela, isats-haizete mesedegarriek bultzatutako etapa gozo baten ondoren, industria autoeragilearen krisiak industria-sektoreko plaka tektonikoen talka eragingo du, eta horrek kolokan jar lezake foru-industriaren (Nafarroako Volkswagen) intsignia ontzia, eta albo-ondorio gisa izan lezake Nafarroako ekonomia 2.025ean atzeraldian sartzea. Horrela, Nafarroan 15.000 pertsona inguru enplegatuko lituzkeen industria autoeragilearen gainbeherak, ongizate-mailetatik lanaren galeraren errealitate gordinerainoko joan-etorri bizkorra eragingo du, eta, ondoren, gizarte-sorospenekiko mendekotasun esklusiboa, landa-ingurunera itzultzeari eta lehen sektorea berpizteari lagunduz.

Era berean, Nafarroak beste behin ere Europako garraiobide nagusietatik kanpo geratzeko arrisku larria du, TAParen eta Euskal Y-aren arteko lotunea linboan geratu eta Nafarroa-Frantzia mugaz gaindiko autobia baztertu ondoren, Nafarroak Europarako sarbide zuzena izanez. Horrek, Noaingo aireportuaren fosilizazioarekin, Nafarroako eremu zabaletako basamortutze industrialarekin eta autogobernua defendatzeko gai ez diren bi bloke antagonikotan banatutako gizarte nafar baten haustura politikoarekin batera, hurrengo hamarkadan Shakespeareren esaldi hau berrargitaratzea eragotziko du: «Navarre shall be the wonder of the world» (Nafarroa munduaren harridura izango da).

Nafarroa izango al da munduaren harridura?