“2013an hamaika traba izan dira euskararen herrian euskaraz bizitzeko,  gaztelania eta frantsesa lehenestea da behin eta berriro herritarrek aurkitzen duten tupustarria. Erakunde publiko zein pribatuek hizkuntza-eskubideen bermea aintzat ez hartzearen ondorioz, herritarrak eskubidez gabeturik ikusten du bere burua askotan”, esan du Behatokiko zuzendari Garbiñe Petriatik.
2013. urteak hizkuntza-eskubideen alorrean jazotakoaren gaineko ondorioen berri eman du Petriatik. Hezkuntzaren alorra aipatu nahi izan du bereziki, izan ere, Euskal Herri osoan izan dira euskaraz ikasteko zailtasunak pasa den urtean.

Erakunde publikoekiko harremanetan ohiko zailtasunez gain, “2013 urtea bereziki zaila izan da Ipar Euskal Herriko murgiltze bidezko irakaskuntzarentzat”, esan du Behatokiko zuzendariak. Batetik, 1850eko legea baliatu du Frantses estatuak murgiltze-bidezko irakaskuntzaren kontra jotzeko. Izan ere, Falloux legea urratzen dutela argudiaturik, Paueko prefetak eta Baionako suprefetak Hendaia eta Beskoitzeko ikastolen kontra hartutako jokabidea biziki larria izan da 2013an. Horrela, frantsesaren lehentasuna bermatu eta babestearekin batera,  urrunago joan eta euskarazko murgiltze eredua trabatzeko ahalegina egin du Frantziar estatuak. Bestetik, aitzineko urteetan bezala, Baionako Etxepare Lizeoan unibertsitate aurreko ikasketak euskaraz egiten dituzten ikasleei ikas-prozesu bukaerako azterketa, baxoa, euskaraz egitea ukatu zaie beste behin.

Estatu espainiarrari dagokionez, herritarrek, bereizkeriarik gabe, jardun orotan euskara erabiltzeko duten eskubidea ez da bermatu eguneroko bizitzan. “Baina Espainiar estatuak berak eskaintzen dituen zerbitzuetan eskubide urraketa sistematikoa eragiteaz gain, Gipuzkoako Aldundiak eta hainbat udalek euskararen normalizazioa azkartzeko ezarritako kontratazio irizpideen aurka egin izanak, erakusten du Espainiako estatuak ez duela berdintasun printzipioa oinarri hartuta jokatzen. Are gehiago, euskararen normalizazio prozesua galgatzea duela helburu”.

Nafarroako Gobernuaren jardunak ez du aldaketarik izan 2013an eta  euskararen aurkako jarrera izan du ezaugarri: euskaltegiak diru-laguntzarik gabe, euskarazko komunikabideak ere diru laguntzarik gabe, udaletako euskara zerbitzuetarako dirua nabarmen murriztuta…

Baina diru-gorabeherarik ez dagoen gaietan ere hizkuntza-eskubideen urraketa sistematikoa izan da: D ereduaren hedapena oztopatzen segitzen du; liburutegietan, osasun-zerbitzuetan, epaitegietan, ez du Nafarroako Gobernuak euskarazko zerbitzurik bermatzen, ezta hizkuntza ofiziala den zonaldean ere.

Euskal Autonomia Erkidegoan euskarak ofizialtasuna duen arren, nabarmenak dira euskaraz jarduteko aurkitzen diren zailtasunak: osasun zerbitzua euskaraz hartzerik ez izatea, ertzain-etxeetan gaztelaniaz egitera behartuak, justizia gaietan euskara hutsean aurkeztutako froga-agiriak ez onartzea, izapideak euskaraz burutzeko zailtasunak…

Euskararen erabilera normalizatzeko 10/1982 Legeak, orain 32 urte onetsi zenak, herritarrei ikasketak bi hizkuntza ofizialetan egiteko eskubidea aitortzen badie ere, hezkuntza-administrazioak ez ditu eskubide hori bermatzeko behar diren bitarteko guztiak eskura jartzen: Guardian ezin batxilergoa euskaraz ikasi; Murgian, Arabako Zuiako hiriburuan, D ereduan ikasteko trabak;  unibertsitate mailako euskarazko ikasketetan ikasgaiak euskaraz ikasteko oztopoak; behar bereziak dituzten haurrek arreta euskaraz jasotzeko dituzten zailtasunak…

Interes orokorreko zerbitzuak legez unibertsalak izanik ere, Ipar Euskal Herrian eta Nafarroan zerbitzu horiek euskaraz jasotzeko inongo berme juridikorik ez dute kontsumitzaile eta erabiltzaile euskaldunek. Euskal Autonomia Erkidegoan, berriz, erabiltzaile eta kontsumitzaile  euskaldunen hizkuntza-eskubideak bermatzeko 128/2008 Dekretuak betebeharrak ezartzen baditu ere, horiek ez betetzeak inongo ondoriorik ez dakarrenez, asmo hutsalean geratzen dira kontsumitzaile zein erabiltzaile euskaldunei aitortutako hizkuntza-eskubideak.

Urratze-egoerak saihesteko, urraketak ahalbidetu ditzaketen egoerei aitzinatu eta  prebentzio neurriak hartzea da euskaldunen eskubide linguistikoak ziurtatzeko biderik eraginkorrena Petriatiren esanetan.
“Zentzu horretan, erabaki positiboak eta  aurrerapausoak izan dira 2013an. Batetik,  Gipuzkoako Aldundiak, eta berarekin batera 36 Udalek,  zerbitzuak kontratatzeko hizkuntza-irizpideak onartu eta hainbat neurri onetsi dituzte. Kontratu-mota zeinahi dela ere, hizkuntza-irizpideak  bete beharko dituzte udal-zerbitzuak kudeatu edo administrazio horiendako bestelako lanak egingo dituzten enpresa edo entitateek”. Horrekin batera, Eusko Jaurlaritzak Auzia euskaraz proiektuaren aurkezpena egin du 2013an. Proiektuaren helburua justizia administrazioan izapidetze osoa euskaraz egin ahal izatea da, eta horretarako, euskara erabiltzeko programak,aplikazioak eta lantalde elebidunak sortu dituzte“, adierazi du Petriatik .

Herritarrek egoera hauen aurrean duten jarrerak aldaketak eragin dituela aipatu du Behatokiko zuzendariak 2013ko elementu positibo gisa. Herritarren nahiaren atzetik doaz askotan administrazioak eta sarri askotan jokatzen dute ezaxolati euskal herritarren hizkuntza-eskubideei dagokienean. Herritarrek hizkuntza-eskubidea egiazki betetzeko indar egiten ez duten bitartean, oso jasangarria zaie administrazioei bere-berean mantentzea, aitzitik, herritarrek hizkuntza eskubidea baliatzeko joera erakusten badute, posible da euskaldunen hizkuntza-eskubideak bermatuko dituen neurriak hartzea eta urratsak ematea; hori erakusten dute behintzat 2013an herritarrek egindako ahaleginaren ondotik, zenbait entitate eta administraziok bideratutako neurriek eta hartutako erabakiek”.

Murgian dagoen Zuiako Virgen de Oro eskolan, ezin dute gure seme-alabak herrian bertan, Murgian, D ereduan ikasi. D ereduan matrikulatu nahi izanez gero autobusean sartu eta 7 kilometrotara dagoen Izarra herrira joan behar dute. Esan du Mertxe Ituartek; ”horiek horrela, 2013 urte hasieran harremanetan jarri ginen Hezkuntza sailarekin, eskola kontseiluarekin,  zuzendaritzarekin gure seme-alabak Murgiako eskolan D ereduan ikasteko aukera , baina ez genuen erantzun positiborik jaso”.

“Horrela, Behatokira jo genuen egoeraren berri emanez eta berehala hartu zuen esku. Behatokia Arartekoarekin, Elebiderekin eta Hezkuntza sailarekin jarri zen hartu-emanean.  Bideo bat ere grabatu genuen egoeraren berri emanez eta gure eskaera jasoz.  Horiekin batera, ikastereduen inguruko bi hitzaldi ere antolatu genituen herrian. Berriki eskolako zuzendariak jakinarazi digu hurrengo irailean haur hezkuntzako talde bat D ereduan abiatuko dela. Pozik gaude lortutako urratsarekin eta eskerrak eman nahi dizkiogu Behatokiari emandako babesagatik” esan du Iturratek.

Beste adibide batzuk ere gogora ekarri ditu Behatokiko arduradunak; hala nola, arazo ekonomikoengatik itxi egingo zutela jakinarazi arren, gurasoen eginahalaren ondotik Gasteizko Abetxuko auzoan D ereduko Virgen Blanca haur eskolak eskaintzeari eutsi egin dio  Haur-eskolen Partzuergoko Zuzendaritza Batzordeak.

Bestetik, Kutxabankek kexa dezente jaso ditu eta hobetzeko asko baldin badu ere,  hainbat neurri hartu ditu herritarrek salaketa helarazi ondotik: hizkuntza aukeratu ahal izateko kutxazainetako konfigurazioa aldatu du; bideo-zaintzaren eta segurtasun-neurrien berri ematen duten errotuluak aldatu ditu Arabako bulego guztietan; Irungo San Migel bulegoan euskaraz artatzeko langile-aldaketa egin du euskarazko zerbitzua bermatu ahal izateko…

Baionako LAFOURCADE klinikak (CAPIO kliniken elkartze gunea), bestalde, herritarren eskura ezarri informazio buletina eta harrera liburuxka frantses hutsean egoteagatik kexa jaso ondoren, “kexa kontuan hartu, eta Euskararen Erakunde Publikoarekin elkarlanean, pazienteen esku uzteko diren dokumentuak euskaratzea” erabaki zuen.

Nafarroa Hegoaldean neska-mutikoek D ereduan ikasteko ezintasunaren kontura, herritarrak Behatokiarekin batera abiatutako “Maite ditugulako” dinamikaren ondotik, D ereduan ikasteko demandari erantzuteko baldintzak sortzen diren bitartean, joan-etorritan dabiltzan familiei bidaietarako eta jantokia ordaintzeko laguntza emateko diru-partida bat sortzeko mozioa onartu zuten PSN, Bildu Nafarroa, NaBai eta Ezkerra alderdiek  Nafarroako Parlamentuko osoko bilkuran.

Horiek horrela, euskaraz bizi nahi duten pertsonek erakusten duten irmotasunak eta  jarrera proaktiboak, administrazioen eta entitateen hizkuntza-portaeran aldaketak sustatzen dituzte, neurriak hartzea eragiten dute. Eta urrats txikiak edo neurri apalak direla iruditu arren, horietako bakoitzak, euskara erabiltzeko eta euskaraz bizitzeko aukerak areagotu egiten ditu.

Herritarren inplikazioari eta irmotasunari esker hartzen dira neurriak