[#EztabaidaNazionala] Desiogintza da herrigintza (edo nola saiatu pitzatzen pitzagaitza)

Desiogintza da herrigintza –

Ez da giro

Panorama apokaliptikoa iruditzen zitzaigun duela 2 urte, orain hain urruna, hain beste aldi batekoa, gertatzen zaigun 2019ko udazkenean. Gutxi gora-behera, honela marraztu genuen garai sozipolitikoa Hik Hasi aldizkariak egindako gogoeta eskari bati erantzunez:

“Ikusten ditugu ongizaterako baliabideak (material zein immaterialak) gero eta esku gutxiagotan pilatuta. Ikusten dugu klase-ertain izendatutako konfort eremu hori funanbulisten alanbre milimetriko bihurtuta, (ia) denok prekario. Lurrak oparitu dizkigun bizigaien xahutze atzera ezina eta hartatik eratorritako hondamendi uholdea. Ikusten ditugu norbere burua naufragio orokorretik salbatzeko ahalegin izugarriak: migrazio erraldoiak, haien kontrako muga eta neurri gogorren aldarrikapenak, agintari totalitarioen hautaketak. Ikusten dugu hurkoa beste deshumanizatura murrizteko joeraren muturrekotzea, eta, horrenbestez, punitibismo eta bortizkeriaren izurritea, gerrena…

Eta, batez ere, ikusten dugu inoizko bakartzerik handienean bizi den jende mota bat. Ez bakarrik -asko eta asko milioika handitako hiritzarretan kontzentratuta bizi(ko) baitira-, baizik eta bakartuta. Hau da, hurkoarekiko harremanak bere buruaz haraindiko tresnen bitartekaritzaz eraikitzen dituela erabat: batetik, den guztiari merkatuaren logikaren mediazioa aplikatuta. Bestetik, errealitatearen konfigurazio berri bat eragiteraino gure buru-gorputzetan masiboki inskribatu ditugun trepeta teknologikoen bitartekotzaz. Edo, zehatzago, bien uztarketa ezinbesteko eta saihestezinak baldintzatuta.

Hain justu, ikusi dugi astialdiaren izenean inoizko lotuen bizi den jendea: eguna zein gaua, astea eta jaia, guztia, lanaldi bihurtuta; bulegoa, etxea, logela eta norbere gorputza lantoki eginda. Halaber, askatasunaren izenean inoizko kontrolatuen bizi den jendea: “nik nahi dudana egitea xede hartuta” norberaren datu, ezaugarri, zaletasun, pentsakera, gogo eta desioak –hitz batean, arima- oparitzen dizkiona big data-ri. Jende modu orokortu bat arima estimulu immediatoei erantzutera murriztu duena, kontsumitzaile izatera: gauzena, baliabideena, besteena, norbere buruarena”.

Desiogintza da herrigintza

Eta zer diren gauzak: pandemiak bizi-ezin horietako bakoitza areagotu du (bider hamaika, gutxienez), eta izurritearen aurreko panorama (orduan apokaliptiko) hura egin zaigu orain desiragarri, helburu eta borroka politikoen jomuga.

Laburbilduz, uste dugu gaurko eta hemengo jendeon artean intuizio zabaldua dela galerarena: mundua galtzearena, bizitza galtzearena. Eta, txarrena, fatalitate moduan bizi dugula, ezin geratuzko prozesu gisa.

Fukuyamak duela 30 urte iragarritako historiaren amaiera-ren uberan, sinetsita gaude bizitzaren eta munduaren merkantilizazio absolutua, eta harekin lotutako jendetasunaren teknologizazioa berezko indar eta lege geldiezin direla. Hondamendi naturala onartzen den bezala. Hots, fatalitatearen naturalizazio batean instalatuta gaudela.

Ez gara giro

Arestin aipatu dugun Hik Hasi aldizkariko gogoetan hartan azaldu genuen bezala, kontraesan handi bat sumatzen dugu honetan guztian (aske ezinezko bihurtu dugun kontraesana, gordiar korapilo horietako bat):

Izan ere, etorkizunaren irudikapena egiten jartzen garenean apokalipsia marrazten dugu; are, gaur egungo gure bizimoduetan jada bizi-ezinaren sentipena oso hedatuta dago. Eta, hala ere, egungo bizi ereduari eustea bihurtu dugula aldarrikapen eta erresistentzia gune.

Non dago kontraesan horren muina? Pasolini idazle, zinemagile eta pentsalari italiarrak marraztutako ideia bat ekarriko dugu: iraultza edo aldaketa antropologikoarena. Kontzeptu hori baliatu zuen 60koetako Italiak eta italiarrek bizi izan zuten aldaketaren nondik norakoak arakatzeko, mundualdi baten amaiera eta beste baten sorrera azaltzeko. Pasolinik ohartarazi zuen sasoi hartako aldaketa ez zela mugatu baldintza ekonomiko, politiko eta sozialetara, baizik geruza azpikoagoetan gertatu zela lurrikara: giza izaeraren muinean. Nortasun kolektibo berri baten jaiotza eta orokortzeaz ari zen: mundua zein geure buruak ulertzeko, bizitzeko eta geure gorputzetan hezur-mamitzeko modu berri batez. Gizatasun berri batez, alegia.

Desiogintza da herrigintza — Pasolini. Arg: Il Messaggero

Bere zuen lekuan ikusi eta deskribatu zuen Pasolinik iraultza antropologiko hori, mundualdi aldaketa. Baina, dudarik gabe, gertakari orokorra izan zen mendebaldartutako munduan. Baita gurean ere. Bernardo Atxagaren obraren parte bat, adibidez, aldaketa horren kronika moduan irakur daiteke.

Baina zertan mamitzen da sakoneko aldaketa antropologiko horrek ekarritako giza izaera berria? Uste dugu gaur egunetik begiratuta zilegi dela nortasun hori subjektibitate neoliberal izendatzea, eta Amador Fernández Savater pentsalari espainiarrari segituz hezurdura emozional batez ari garela finkatzea; hau da, sakoneko izaera hori bereziki desioei, nahiei eta bizi gogoei lotuta adierazten dela baieztatzea.

Desira, nahi eta bizi gogo berri horiek, ostera, logika enpresarial batean ardazten dira, kalkulu ekonomikoa eta errentagarritasunaren bilaketa bizitzaren, eta, are, izatearen, arlo guztietara zabaltzen, baita bakoitzak bere buruarekin duen harremanera ere –edo, beharbada zehatzago, bereziki harreman horretara-.Giza aberea nor bere buruaren enpresaburu egina, giza kapitala izendatutako fikzio berri baten kudeatzaile.

Azken buruan, neoliberalismoak baliabideen, boterearen eta bizimoduen antolaketa zehatz bat ezartzeaz gain gizaki mota bat eratu du, besteekin, munduarekin eta bakoitza norbere buruarekin harremanetan jartzeko eredu jakin bat segitzen du: hurkoa konkurrentzia da eta mundua etekina ateratzeko iturri. Norbera, berriz, egunerokoan kudeatu beharreko marka bat garaile atera dadin, atsedenik gabe, goizetik gauera. Funtsean, neoliberalismoa eredu politiko-ekonomikoaz harago existentziala da eta desiragarriak diren bizimoduak ekoizteko gaitasuna du. Edo beste era batera, desiragarriak zein bizimodu diren finkatzekoa.

Era berean, badu beste ezaugarri bat: denok azpian hartzen gaituen alper-harri erraldoi bat dela, denok berdintzen gaituena; denok geure buruekin antzeko harremanetan jartzen gaituena, helburu, gogo eta, batik bat, desira beretan.

Subjektibitate edo nortasun neoliberala homogeneizatzailea da guztiz, eta, gainera, paradoxa handi batean oinarrituta, homogeneizazio masiboa indibidualizazioaren izenean egiten baitu: ustez norberaren enpresa, norberaren marka, norberaren interesak beste guztiaren gainetik lehenestearen izenean. Baina guztiok etxe, lan, opor, jantzi, jaki, harreman, gorputz… berberen miran jarrita. Halaxe gara: indibidualizazioaren izenean inoiz baino masago, askatasunaren izenean inoiz baino lotuago.

Paralisia

Horrenbestez, nekez irudika daiteke testuinguru zailagorik proiektu eraldatzaileentzat. Ziurgabetasunean zintzilik, datorkeenaren beldurrez iraganeko gutxienekoei eustea helburu hartuta, egitasmo eta errealitate berriak marrazteko irudimena desira neoliberalek bahiturik… paralisia da emaitza; edo, okerrago, gutxieneko segurtasun baten premian antzinako errezetak berritzea, eskuin zein ezker aldaeretan.

Eta gure gaiari gagozkiola, eztabaida nazionalari dagokionean, Euskal Herriari nor izatea, beregaintasuna eta erabakimena (hots, mundutasuna) emateko saioari, dudarik gabe, ardatzean berean ematen dio kolpea testuinguru paralizatzaile honek. Zerbait izatekotan XXI. mende hastapenotako Mendebalde honetan kapitalismoaren oinarri den estatu-nazioen sistema arrakalatzea proiektu eraldatzailea baita zerbait izatekotan. Are eta gehiago, herritarren bulkadaz eta burujabetza eta erabakimena handitzeko xedez eginik (kolektiboak norberarena indartzen duelakoan). XXI. mendeko Europako testuinguru honetan Kataluniako prozesuak zenbat ez duen izan iraultzatik! Egungo mingotsa mingots, uste dugu eraldaketa baten haziak, gutxienez, egon direla: eraldaketak eragin diela aktore politiko eta sozialei, eta, bereziki, jendarteari.

Horregatik, harrituta ikusten dugu nola berriro ere askotan herri/nazio egitasmoa arlo ekonomiko eta sozialeko proiektu eraldatzaileei kontrajartzen zaien, edo, gutxienez, bigarren maila batera ostendu, haientzako lasta balitz bezala. Gure iduriko, kontrara, herrigintza arestian aipatutako subjektibitate neoliberal horri aurre egiteko potentzialitate handieneko tresna denean; bestelako desira, eta, horrenbestez, bizimodu eta bizi ereduak irudikatzeko lanabes zorrotzenetakoa.

Herrigintza euskaltzale eta feminista batean zutoindutako desiogintza

‘Trikua esnatu da. Euskaratik feminismora eta feminismotik euskarara’ liburuan aletu genituen herrigintzari ikusten diogun indar eradaltzaileari buruzkoak. Herrigintza, zeina, gure kasuan, euskarari, hizkuntza erresistentziari eta kultur nortasunari erabat lotua ikusten dugun. Era berean, feminismoa da – zehazki, feminismo intersekzionala- subjektibitate neoliberalaren urratzaile irudikatzen dugun herrigintzaren beste hanka. Feminismo intersekzionala gaur egungo mundua esplikatzeko (eta eraldatzeko) paradigma holistikoena, osoena, begitantzen zaigun heinean. Azalpena osatzeko, liburuan jasotakoak dakartzagu orain hona:

Intersekzionalitatea. Irudia: Eusko Ikaskuntza

“Hizkuntzen auzia erabakimen eta bizitza-burujabetza galerarekin estuki lotua dago: homogeneizazioa, mundu osoan beren burua bizi praktika, balio, zentzu, eta, batik bat, desira beretan hautematen duten norbanakoak nahi ditu kapitalismoaren egungo aldaera muturrekoak, eta hizkuntz homogeneizazioa lanabes eraginkorrenetakoa da berdintze horretarako: mundu osoan norbanako identikoak eratzeko. Argi dugu, beraz, hizkuntzen borroka emantzipazio paradigma oso horren parte ezinbestekoa dela eta izan behar duela. Argi dugu, horrenbestez, borroka emantzipatzaile horren parte dela euskalgintza.

Hain zuzen ere, partzialtasunen batasunean, euskaltzaletasunak eta feminismoak bat egiten dute eta bat egitea onuragarria da. Zapalkuntza paraleloak direlako, askabide paraleloak eta elkar elikatzaileak behar ditugu.

Esaterako, zergatik esan behar diegu euskaraz egin behar dutela klima aldaketarekin kalera ateratzen ari diren milaka gazteei? Amazoniaren defentsa —bere natur baliabide eta dibertsitate, bere giza eta kultur dibertsitate—, hemen, geure auzi ekologikoen eta euskararen defentsa delako.

Azken batean, homogeneizazioak, hango eta hemengo jendeon bizi praktika eta desiren berdintzeak, mundu totala dei dezakeguna eraiki du; mundu totala, eta, horrenbestez, totalitarioa. Mundu horretatik kanpo ez dagoelako ezer, ez dagoelako beste aukerarik, ez dagoelako sakonean errotzen eta hedatzen den bestelako bizi praktika, balio eta desirentzako humusik. Halaber, mundu homogeneo hori geure baitaraino sartua delako. Kapitalismoaren aldaera honen eta neoliberalismoaren amua identitate askotariko, aukeragarri eta aldagarrien eskaintza den arren, sakonean izateko modu bakarra, subjektibotasun bakarra, kontsumo eta merkantilizazio erabatekotik igarotzen dena delako.

Oraintsu arte ezagutu dugun munduan jendearen antolaketa behinena leku zehatzetara lotutako komunitateen araberakoa zen. Forma politiko bat edo beste hartuko zuten komunitate horiek, baina, funtsean, osotasun batean eratzen ziren; beren baitatik eta beren baitarako mundua irudikatu, ordezkatu, zentzuz hornitu eta esplikatzeko gaitasuna zuten. Hau da, komunitate kulturalak ziren oinarria. Taldetasun horretan, jakina, dena ez zen zeru, baliabideen eta boterearen banaketa hierarkizatua eta desiguala zen heinean. Aitzitik, komunitateko norbanako zein barne talde askorentzat —batik bat, komunitatearen mandatu sozial zein kultural horien arabera meneko edo bazterreko zirenentzat— hertsagarri ziren, askotan, bizitza bizigarri baterako galga. Baina komunitate horiek barnealde bat mugatzen zuten bezala, baita ere mugatzen —eta, horrenbestez, irekitzen— zuten kanpoalde bat: zirrikitu bat. Meneko eta bazterreko ziren norbanako edota talde horiek bestelako ideia, aukera, eredu eta bizitzak irudikatu eta entseatzeko gune bat, posibilitate bat —batzuetan han entseatu eta gero komunitatera ekarri izan da baliatu den mekanismoa; aldaketarako katalizatzailea—. Orain, ordea, kapitalismoaren muturreko aldaera honek bere duen subjektibitateen homogeneizazioak suntsitu egin du komunitate horiek eskaintzen zuten norberatasun diferenteetarako aukera.

Mundu globalak mundu totala ekarri du: mugak gainditzen zirelakoan kanpoaldearen, zirrikituaren, bestelakotasunaren ezabatzea. Arestian aipatu dugu, esaterako, nola Lurraren geografia osoko hiriak berdindu zaizkigun, nola paisaia, espazioaren jabetza eta gidaritza zein haietan gauzatzen diren bizi praktikena merkataritza marka eta kapital talde zehatz eta zenbagarriek erabakitzen duten. Adibide horretatik harago, muinean, munduari eta bizitzari zentzua emateko eredua berdindu da, suntsitu egin dira bestelako balio eta desirak aurkitzeko, irudikatzeko eta entseatzeko zirrikituak, aldaketarako eta bestelako jendarte ereduetarako humusa.

Azken buruan, neoliberalismoari ez zaizkio interesatzen kontsumoaz beste ardazten diren nitasunak eratzeko ezinbesteko diren gutasunak; hots, ez zaio interesatzen taldetasuna.

Horrenbestez, norbanakoak merkatuaren aurrean bakar-bakarrik geratzeko arriskua du, heldulekurik gabe, kolektiborik gabe, sustrairik gabe, erabat fragmentatuta eta isolatuta. Taldearen eta banakoaren arteko betiko tentsio hori egun mutatu egin da eta kanpotasunik gabeko mundu total eta totalitario baten eredupean amiltzen ari da. Esan bezala, komunitate anitz eta desberdinez osatutako sistema batean, beti zuen norbanakoak zirrikituren bat irteteko, kanpo eremu bat, are, beste komunitate bat. Orain, mundu totalaren totalitarismoak ez du zirrikiturik uzten. Subjektibitate neoliberalak berdintzen gaitu; gauzen, bizi esperientzien zein identitate osaerarako artefaktuen eskaintza merkantilizatua inoiz baino zabalagoa den arren inoiz baino identikoago gara. Inoiz baino indibidualistago garen arren, inoiz baino masago. Eta badakigu masaren eta identikotasunaren patua, berdintasunarena ez bezala, erabat ordezkagarriak izatea dela. Alegia, nortasun propio eta balio propiorik gabekoagoak izatea, pieza hutsak.

Horren aurrean, antidotoa, pitzadura posible bakarrenetakoa, diferentziak gordetzea izan daiteke, subjektibitate neoliberalaz aparteko norberatasunak lantzea, horretarako humusa sortzea, zirrikituak eratzea, mundu totalari kanpoaldea eskaintzea. Bestelako bizimodu eta bizi-ereduak irudikatzea, eta, bereziki, haienganako desioa sortzea.

Eta horretarako, ezinbestekoa da sare komunitarioen errekuperazioa, askotariko hizkuntzena, kulturena, bizitzena. Marina Garcés filosofoak dioen legez, diferentziek batu egiten gaituzte eta desberdinkeriek bereizten. Hizkuntzen auzia, hizkuntzen gatazka, beraz, bete-betean lotzen da mundu total eta totalitarioaren aurkako borrokarekin, bestelako aukerak entseatzeko posibilitatearekin. Euskararen auzia, euskararen gatazka, euskalgintzaren ekina, ezinbestean da borroka zabal horren parte eta borroka zabal horretarako tresna.

Ez da kontu berria. Euskalgintzaren arnasa eta praxiari aspalditik itsatsia zaio sen hori, era batera edo bestera formulatuta. Nola, demagun, herri ekimenetik euskarazko hezkuntza sistema abiarazi zuen ikastolen mugimenduak euskararen etorkizuna bermatzea bezain erdiguneko izan zuela bestelako hezkuntza bat, bestelako pedagogia bat, bermatzea; alegia, hizkuntzaren normalizazioaz harago, mundu justuago, askotarikoago eta berdinzaleago bat sortzea saiatu beharra abiaburuan eta jomugan jarri zuela.

Euskalgintza beregainak horretan bereziki arretatsua izan behar duela uste dugu, bere proposamen, forma eta egikaritzetan mundu justuago horretara hurbiltzen, mundu justuago bat egiten aldiro.

Izan ere, esan bezala, neoliberalismoaren ideologiari, subjektibotasunari eta sistemari galga, besteak beste, hizkuntza, kultura eta herrien garapenak jarriko dio. Harrizko izatetik eta harrizko izateetatik gatoz —harrizko herri izendatu genuen noizbait geure burua—, eta, kasik tartekorik gabe, urkari. Hain zuzen ere, ez da kasualitatea funtsean mundu totalaren aurka borrokatzen duen Gipuzkoa Zutik mugimenduak Ura gara aukeratzea lema, bere burua izendatzeko eta ezaugarritzeko lelo; uste dugu egungo garaiaren bereizgarrietara moldatzeko metafora eta, horrenbestez, autodefinizioa dela. Baina, gaude, alboratutako tarteko horretan dagoela gakoa: zura izatean. Egurra. Zuhaitza. Basoa. Moldagarri baina sendo. Adar irekidun baina sustraidun. Haizeari jarraika baina sustraiak lurrean. Norbanako baina talde. Elkarrenganako arduran eta elkarrekintzan.

Zuraren sendotasuna eta malgutasuna uztartuko dituen komunitategintzan, hizkuntzagintzan, herrigintzan, asmatzea da, beraz, gakoa.

Eta horretarako feminismoa eta haren ikuspegi intersekzionala lanabes ezinbestekoak dira gure ustez. Intersekzionalitateak ematen digun botere sare eta posizioen perspektiba, pribilegio eta zapalkuntza elkar eragile eta, aldi berean, aldagarrien ikuspegia. Norbanakoen eta taldearen arteko ohiko eta ezinbesteko tentsioa ahalik eta eramangarrien egiteko, masara murriztutako jendearen partez indibidualizazioa erabakimendun pertsonak eta bizitza-burujabeak lehenetsiko dituen komunitateak eraikitzeko”.

Mailu pneumatikoa eta landareak

Duela egun batzuk, joan den urriaren 11n, Txakur Gorria kolektiboak Peru Galbete musikariarekin batera osatutako ‘Asfaltoa zartatzeko moduak’ ikuskizunaz gozatzeko zortea izan genuen Saran. Arantxa Urretabizkaiaren ‘Bidean ikasiak’ liburutik hartutako aipu honekin hasi zuten:

“Asfaltoa zartatzeko bi modu daude. Bata animaliena, gizakiona: hartzen duzu eskutan lanabes bat, pikotxa edo, ahal bada, mailu pneumatikoa eta kolpeka, zarata eginez, puskatzen duzu hautsezina zirudien azala. Bigarren modua landareena da: bultzatzen dute azpitik, isilean, etengabe, eta halako batean, nahikoa tentsio bildu dutenean, eten egiten dute gainean duten geruza”

Urretabizkaiaren irudi hori oso iradokitzailea zaigu desio zaharrak gainditu eta berriak sortzeko ezinbestekoa zaigun herrigintza intersekzional horren praxi politikoa irudikatzeko. Tarteka mailu pneumatikoari uko egin gabe baina, batik bat, landareen egiteko modua proposatzen dugu: paralisi aldi hau gainditzeko sustraien geruzako lana, isila, baina etengabea.

Izan ere, intersekzionalitateak aliantza eskatzen du, ezinbestean, elkarlana. Lehenik eta behin, arloz arlo eta tokian toki ernatu eta errotu diren egitasmo eraldatzaileen ezagutza. Ondoren, amankomuneko puntuen bila elkarrizketa. Azkenik, elkarrekin gaineko geruza urratzeko ahalegina. Bide honetan ez da eraldaketa berehala eta erabat irudikatzen, baina bai urrats bakoitzean desio, bizimodu eta bizi-eredu berri bat sortzeko eta entseatzeko ildoa.