Euskararen Nazioarteko Eguna –

Duela egun pare bat Gara-ko orrietan Joseba lagunak aurten abenduaren 3an Euskararen Nazioarteko Egunak 75 urte beteko dituela zioskun, «munduko hizkuntzarik zaharren eta berrienaren eguna» izanik. 

Ez dirudi, ordea, euskara aldarrikatu beharra, gure hizkuntza nazionalaren erreibindikatzeko premia, gorde beharreko antzinako altxorra izatetik datorrenik, ezta garai modernoetan zaintzeko premia anomalia linguistikoa izatetik ere datorkigunik. Aitzitik, baldin eta gure hizkuntzari estandar linguistikoak aplikatzen badizkiogu, ematen du, bere karakteristika propioak eta guzti, beste edozein hizkuntzatan aurkitzen ditugun parametroak euskaraz ere aurkitzen direla, eta bertan ez dagoela, bada, gaur egun hitz egiten diren gainerako hizkuntzekiko funtsean desberdina den ezer.

Esaterako, Zipfen legea euskarari aplikatzen bazaio, gure hizkuntzaren testu-corpus batean hitzen maiztasuna aztertuko dugu. Zipfen legeak ezartzen duenez, edozein hizkuntzatan, maiztasunaren arabera ordenatutako zerrenda batean hitz baten maiztasuna alderantziz proportzionala da haren mailarekiko. Horrek esan nahi du hitz arruntena bigarren arruntena baino bi aldiz gehiago agertuko dela, hirugarrena baino hiru aldiz gehiago, eta horrela hurrenez hurren.

Zipfen legea euskarari aplikatzeak euskararen hainbat ezaugarri linguistiko eta soziokulturalen eragina eduki beharko luke; adibidez, diglosia. Izan ere, euskara espainolarekin eta frantsesarekin batera bizi baita arlo askotan, eta horrek eragina eduki, badu, zenbait hitzen erabileraren maiztasunean, elebakarrak diren beste egoerekin alderatuta.

Herri-administrazioan eta hezkuntzan euskararen erabilera areagotzea helburu duten hizkuntza-politikek eta euskararen normalizaziokoek ere eragin dezakete gehien erabiltzen den hiztegian.

Era berean, euskalkiek euskararen barruan hitz espezifikoen maiztasunean aldaketak eragin ditzakete.

Ezaugarri horiek alda dezakete Zipfen legea nola agertzen den euskaraz, beste hizkuntza batzuekin alderatuta behintzat.

Gainera, euskararen egitura gramatikalak eragina du Zipfen legearen aplikazioan hainbat ezaugarrirengatik, hala nola euskara hizkuntza aglutinatzailea delako, non atzizkiak sustraiei gehitzen zaizkien gramatika-harremanak adierazteko. Horrek hitzen formen aldakortasuna areagotu dezake, haien maiztasun erlatiboari eta, beraz, Zipfen legean behatutako ereduari eraginez.

Ergatiboaren erabileraren kasuan, horrek eragina izan lezake zenbait aditz- eta izen-formen maiztasunean, beste hizkuntza batzuetan ikusten den hitzen banaketa tipikoa aldatuz.

Bestalde, hitzen ordenaren malgutasunak hainbat perpaus-egitura ahalbidetzen ditu, eta horrek eragina izan dezake zenbait hitz edo esaldi agertzen diren maiztasunean.

Ezaugarri horiek alda dezakete Zipfen legea nola agertzen den euskararen kasuan, analitikoagoak edo sintetikoagoak diren beste hizkuntza batzuekin erkatuz gero.

Hala eta guztiz ere, orain arte emaitzetan euskararentzat aipatutako azterlan espezifikorik ez egon arren, patroi horri beste hizkuntzek bezala jarraitzea espero zitekeen… eta halaxe da.

Lege orokor hori corpus zabal bati aplikatzean eta testuak aztertu ondoren, ikusten da hitzen maiztasunen banaketa Zipfen legeari jarraitzen zaiola, gutxi gorabehera. Hauek dira, bada, euskarazko hitz ohikoenak eta haien maiztasunak:

1. eta

2. ez

3. zen

4. zuen

5. da

Banaketa hori, esan bezala, bat dator Zipfen formularekin. Dena den, aintzat hartu beharra dago, alde batetik, hitz ohikoenak lokailuak eta aditz laguntzaileak direla nagusiki, eta hori normala dela hizkuntza gehienetan; eta bestetik, maiztasuna azkar jaitsiko dela lagina handitu ahala, nahiz eta Zipfen legeak espero duen ereduari jarraitu.

Bestalde, erabilitako testu-corpusa euskaraz dagoenez, horrek erakusten du Zipfen legea gure hizkuntzari ere aplikatzen zaiola, eta, azkenik, Zipfen legearen zenbait desbideratze txiki ikusten badira ere, hori normala dela, testua mugatua baita.

Horrenbestez, Zipfen legea testu-corpus zabal batean aplikatzean, hizkuntza-printzipio horren unibertsaltasuna berresten da, baita hain ohikoak ez diren hizkuntzetan ere, hala nola euskaran.

Hortik ondoriozta daitekeenez, gaur, abenduaren 3an, mobilizatuko gaituen euskararen aldarrikapena ez da gure hizkuntza gorde beharreko harribitxia delako, gurea delako eta gainerako beste hizkuntzek bezainbeste balio duelako baizik.

Euskararen Nazioarteko Eguna  Euskararen Nazioarteko Eguna