ERRENTERIAKO “JANGOIKO-TXIKI” ZANAREN BIZITZA

“Jaungoiko-txiki” izengoitiya eldu zitzaion aurretik, ez-izen onek segitzen ziyon biurriya izanagatik; gizarajua aitaren faltan gelditua zan gaztetik, lurraldi ontan egun bat onik etzuan izan geroztik.

Aitak urkatu bere burua, ama alargun gelditu, familiyako etorkizunak ezin litezke kontatu, ume txikiya azi bear ta zer egin eziñ pensatu, ama gaixoa azkenerako ara zerta zan beartu.

Ama eskian asi zitzaion biziyari kontutzeko, zer edo arta mugitu bear izango bazan jateko; laguntzallerik etzedukaten, asko burla egiteko,ori bakarra naikua ez al da ijeniyua txartzeko?

Mutil-kozkortu zan garayian kalera ateratzen asi, arlote xamar jazten zalako danak ondotik igesi; farra ta burla beste gauzikan etzun egiten ikusi, gizarajua orra nondikan nora zuten gaiztorazi.

Amak eskian biltzen zuena ezer askorikan etzen, mutil kozkor oi erdi gosian etzan gustora ibiltzen; ikusten zuen gauzetatikan litxerkeriyan asi zen… orduan ura zuzendutzeko askoren bearrik etzen.

Litxerkeriyan oitu zanian lapurrerira jo zuan, ajolik gabe bildur gutxikin zernai gauz egiten zuan,
len burla egiten ziyoten danak beldurraz jarri zituan, labaña luze zorrotz-zorrotz bat berekin ibiltzen zuan.

Batzuen farrak, bestien burlak ezin zituen sufritu, ijeniyua txartu zitzaion, biyotza berriz gogortu; andik aurrera arekin broman eziñ ziteken jostatu, edozeiñ moduz itz egitera ez argana iñguratu.

Lan-tokiyan e etzun izaten jostatzeko gogorikan, miseriyakin gizatxartua, etzedukan besterikan; an e batekin aserretu zan ezer gutxirengatikan, ez bat eta ez bi or sartu diyo labaña sabeletikan.

Orduan preso eraman zuten beldurtutziagatikan, bear ainbeste zigortutzeko ezteukan edaderikan; nonbait e orrek anparatuta askatzen zuten andikan, bañan alare etzuen uzten lengo oitura txarrikan.

Beste txasko bat izandu zuten Donostiyako partian: arlote xamar jantzita zegon sgardoteri batian, zerbait laguntza egin bear ta burlaka aldamenian, agindu ziyon ixildutzeko jarri baño len txarrian.

“Nerekin daukat lanikan asko, utzi zaidazu pakian, edo bestela bertan ilko at lendabiziko kolpian”. Orduan eta burla geiago erronka egin nayian, or sartu diyo labain zorrotz bat bularraren erdiyian.

An ziran danak zutitu ziran, danak beldurrak aidian, Jaungoiko-txikik an utzi zuen gizarajua lurrian; Donostiyatik abiyatu zan San Fernandoren kotxian, iñork etziyon kasorik egin Errenterira artian.

Miseriya ta burla ta farrak zeuzkan burura iyuak, txikitan ortik txartu zan eta gero ziraden kontuak; arri re azkar eragin zizkau ixildutzeko moduak, gizarajuai kendu zizkiyon berriketako goguak.

Errenteriyan eldu ziyoten okerrak aitortutzeko, Jangoiko-txikik egin zuena etzedukan ukatzeko:
“Nola ez dedan beste erropik nik soñian jantzitzeko, arrek etzeukan arrazoirikan neri burla egiteko”.

Donostiyara zamatelarik mikeletiak aurrian, iru jauntxo burla ta farrez zeuden bide-baztarrian; Jangoiko-txikik gelditu eta begiratu zorrotzian: “Desaidi oiek aztuko dira urrena natorrenian”.

Iru jauntxuak bildurtu ziran aren begiratuakin: “Gaur edo biyar etortzen bada ez dek izango atsegin, gaur egin digun desafiyu oi ibilliko dik berekin, bada-ezpada pensa dezagun aldez aurretik zer egin”.

Presondegira eraman zuten Donostiyatikan Ceuta, an ere joka asi zaizkiyon argala idurituta: artutzen zitun ziorkadakin zeukan burua lotuta, kartzelerua or garbitu du puñal luze bat sartuta.

Garai arretan Españiyakin gerrran asi zan morua, an ilko zuten asmuarekin aurrera zan bialdua; Jangoiko-txiki pobria bañan etzan burutik tontua, azkar egin du beste aldera igarotzeko modua.

Moruetara igaro zan da an etzuten gaizki artu, azkarra eta listua zala nonbait zuten ezagutu: umil da leial jokatzen zuen, asko zitzaien gustatu, ango jauntxuak morrontzarako bera zuten izendatu.

Ango jantziya eman ziyoten emengua kendurikan, oien morrontza egiten zuen gustora eta pozikan; pake santuan an bizitu zan, arentzat etzan gerrikan, Jangokiko-txikik etsiko zuan etorri gabe andikan.

Emengo mutil asko zeukaten moruak preso artua, Jangoiko-txikik oik ikusteko izaten zuen gogua; mesede asko egiten ziyen, etzeukan biyotz galdua, beragatikan deitzen ziyoten moro gipuzkuanua.

Gerra bukatu zan garayian zan presuaren trukera, Jangoiko-txikik etorri bear ostera bere lurrera; Ango jauntxuak emenguari egiñ ziyoten galdera: Onuntz ekarko zutela bañon arri bizirik uztera.

Or ezagun da Jangoiko-txiki etzala gaizki portatu, ango jauntxuak mutil oberik ez omen zuten topatu; aik bazakiten bazedukala iltzeko aña pekatu, beragatikan nai izan zuten eriyotzatik libratu.

Eriyotzatik libratu zuten Españira etortzeko, mesede ori egiñ ziyoten ondo portatu zalako; Cartagena’ra ekarri zuten presondegiyan sartzeko, etzuen pasa denbora asko andikan ateratzeko.

Cartagena’tik Errenterira amasei egun birian, or ezagun da Jangoiko-txiki etzala sartu trenian: pauso geienak eskian eta lotan bide-baztarrian, gizarajua etzan aserre onuntz etorri zanian.

Bere txokora allegatu zan andikan abiyatuta, Jangoiko-txiki etzan gelditu bide oietan galduta; Errenteriyan iru jauntxo zauden beldurrak artuta, Ameriketa biali zuten diru puska bat bilduta.

Ameriketa juan zitzaigun Jaun Zerukuen graziyan, zer lasaitasun ark utzi zuen Errenteriko erriyan! Danak beldurrez egoten ziran ura zebillen tokiyan, jeniyo onik ez du izaten bizi danak miseriyan.

Jangoiko-txikik Ameriketan topatu zuen zerua, lana egiñez umildadian irabazten zun dirua; lur-aldi aitan izandu zuen gizarte obiagua, nai ordurako etzuen utzi emen zeukan infernua.

Infernutikan zerura joan zen gure Jangoiko-txikiya, tormentu asko igaro ondoren zerbait zeukan mereziya; beti-betiko aldegin zigun utzirik Errenteriya, urte batzuek gozatutzeko izandu zuen graziya.

Jangoiko-txiki izengoitiya, ez det esan nai izenik, aren razikan bizi balitza eniyoke eman nai penik; gonmertituta Ameriketa juan ziñaden emendik, Chile aldian bukatu ziñan azken arnasak emanik”.

BERTSO JARRIYAK
1900’KO GERTAERA
ZABALETA’TAR PELLOK JARRIYAK 1963?AN