Europa, garraio publikoa, Euskal Hiria, AHT eta beste hainbat ergelkeria
Europa, garraio publikoa, Euskal Hiria, AHT –
Ondoren, hainbat ideia partekatuko ditut esperientzia pertsonal batetik abiatuta, Donostia eta Baiona (50 km) artean garraio publikoan mugitzen saiatzetik ondorioztatua. Uste dut egokia dela baloratzeko nola aplikatzen diren estatu-, eskualde- eta mundu-politikak; zer daukagun; zer lehentasunak; eta zer nahi dugun… eta zer ez dugun nahi.
Noiztik gaude Europar Batasunean? 1986tik. 1957an sortu bazen ere, handik ia 30 urtera arte ez ginen egituran sartu, besteak beste, diktadura bat zegoelako, Francorena, Espainian. Harrezkero, asko izan dira irentsi behar izan ditugun politikak, baldintzatzaileak, eztabaidak eta mitoak.
Adibidez: badago moneta komun bat, euroa (€). Gauza asko esan ditzakegu moneta-unitateaz, onerako, txarrerako. Baita politika komun asko ere. Baina zer dago egiatik ustezko «batasunari» buruz? Askotan esaten da, bandera komun bat egon arren, EBko herrialdeetako biztanleen artean ez dagoela behar besteko kidetasun-zentzurik. Herrialde edo estatu bakoitzak oraindik bizirik ditu bere erakundeak eta nortasuna.
Nazio txikien nazionalismoen aurka erabiltzen den argudioetako bat da zertarako nazio bat aldarrikatu orain Europan gaudenean, egitura bateratzaileago batean eta herri guztiek tokia duten egitura batean (argudio bera erabiltzen da Globalizazioa aitzaki gisa jarriz). Horixe izan zen Proces deslegitimatzeko erabili zen argudioetako bat. Egia esan, mugak inoiz baino biziago daude, nahiz eta (ustezko) joan-etorri askea izan. Era askotara adierazten da hori. Gaur horietako bat ekarri nahi dugu hona: garraio publikoa.
Baina beste maila batzuetan ere nabaritzen da muga, migrazioan, esaterako. Euskal Herria banatzen duen mugak migrazio-filtro gisa balio du Europako gainerako herrialdeetarako. Bidasoan, muga egiten duen ibaian, biktimak zenbatzen dira jada: etorkinak igerian. Azken lau urteetan bederatzi pertsona hil dira horrela. Migratzaileei euren bidaian heriotzak saihesten laguntzeko, Irungo Harrera Sarea sortu zen. Fermin Muguruzak «Bidasoa 2018-2023? (BSO) dokumentalean islatu zuen arazo hori. Eta urtarrilaren 28an zazpi ekintzaile deklaratzera deitu zituzten, 2024ko Korrika igarotzen ari zirela 36 laguni Irun eta Hendaia arteko muga zeharkatzen laguntzea egotzita. Epaiketa urriaren 7ra atzeratu dute. Gero, bai: migrazioari dagokionez, mugak bere funtzioa betetzen jarraitzen du. (Ez da gauza berria: duela urte batzuk idatzi nuen hau)
Lapurdi Gipuzkoarekin eta, aldi berean, Espainiako Erresumarekin muga egiten duen euskal probintzia da. Euskal herritarrentzat, Lapurdi Iparraldea da, edo gero Frantziako estatuan integratuta geratu zen iparraldea, Pyrénées-Atlantiques departamenduan, aldi berean Nouvelle-Aquitaine eskualdean. Biarritz, Baiona, Donibane Lohizune, Hendaia, Urruña eta beste udalerri batzu dira haren hiri nagusienak. Kostalde populatua, Gipuzkoako aldean Gipuzkoaraino errepikatzen dena: Irun, Hondarribia, Errenteria, Pasaia, Lezo, Oiartzun.
Hurbiltasun geografiko horretaz gain, hurbiltasun kulturala ere badugu, bi eskualdeak euskaldunak baitira, baina, gainera, bietan euskara bizirik mantentzen da (eskuara Iparraldean). Pentsa genezake, behin Europan integratu ginenean, alde honetakook, 1987an, egoera hobetu egingo zela, konexio horiek errazte aldera. Eta horrekin, planteamendu nazionalistek (euskaldunek, noski) botatzen dituzten batasun-argudio horiek gauzatuko lirateke. Baina ez dirudi horrela denik.
Pentsa dezagun, halaber, etengabe egiten diren ahaleginak: bi eskualdeak lotzeko (Lapurdi eta Gipuzkoa, Espainiak administratutako Euskal Herria eta Francek administratutako Pays Basque). Mugaz haraindiko saiakerak ditugu bi aldeetako erakundeen artean, hala nola Pirinioetako Lan Elkartearen artean (bertatik jakin genuen 2013an bildu zirela), bi aldeetako administrazioak biltzen dituena (baina ez soilik euskaldunak).
1993tik aurrera, Baiona-Donostia Euskal Eurohiria deitu zena eratu zen. Eurohiri horrek bi hirien arteko eremu hori hartzen du bere baitan, eta hain bizia nabaritzen da. Eurohiri honek mugaz gaindiko lankidetza-hitzarmenak ditu, eta 42 toki-erakunde biltzen ditu, 25 Frantziako administraziokoak eta 17 Espainiakoak (Zarautzeraino mendebaldean eta Andoaineraino hegoaldean).
2017an, Frantziak administratutako zatiko udalek, Frantziako legezkotasunak ematen dien aukeraz baliatuta, Euskal Hirigune Elkargoa (Communauté d ‘agglomération du Pays basque) sortu zuten, hiru euskal probintziak barne hartzen dituena. Abenduaren 7an bildu ziren, adibidez, TAV-AHTren aurkako jarrera berresteko (2021). Arrazoiek kostu handia zekarten, baita ingurumenean ere, batez ere lurraldean zuzeneko inpaktuak izan arren kliman ere. Frantziako Klimaren eta Erresilientziaren Legeak jasotzen duen bezala, 2025erako 0 artifizializazioa planteatzen baitu. Eta egungo azpiegiturekin jarraitzeko asmoa berretsi zuten (Pentsatu nahi genuke horiek hobetuz eta horietan inbertituz AHT xahutzen gastatzen ez duten dirua, nahiz eta norberaren mugikortasuna murrizten joatea izango litzatekeen asmoa). Egia esan, agian beste aldetik jarrera hau… eredutzat har zezaketen? Argudio horiek kontuan hartu eta horien arabera jokatu?
Baina 1986tik aurrera, posible al da bi administrazioak (frantsesa eta espainiarra) Europako administrazio berekoak izatea garraio publikoko sare hain negargarriekin jarraitzea? 1993tik, Euskal Eurohiria sortu zenetik, horrela egon behar al dugu? Bai, 32 urte dira.
Trenaren kasuan, sareak loturarik gabe mantentzen dira. Besteak beste, bi estatuetan sare desberdinak daudelako: RENFE eta Euskotren Espainiako administrazioan, eta SNCF Frantziakoan. Horrek hiri batetik bestera (Donostia eta Baiona) bidaiatzeko orduan deskonexioa dakar, baina, beraz, baita herrialde baten eta bestearen artean ere. Geltokien transbordoak dira, baina, batez ere, geltoki desberdinak, eta, are okerrago, ez dago loturarik mugako geltokien artean (Irun eta Hendaia). Horrek berekin dakar ordutegi desberdinak eta tarifa desberdinak izatea, ibilbide jarraituak egitea eragozten dutenak, eta, batez ere, kostu ekonomiko eta tenporal eskuragarriak eragozten ditu. Ondorioa: Baiona-Donostia Euskal Eurohiriaren barruko treneko garraio publikoaren sistema negargarria da, edo ez dagoela esan genezake.
Aski ezaguna da ibilbide gehienak eskala lokalean egiten direla: lanera joateko muga egunero 4.000 pertsonak zeharkatzen dutela kalkulatzen da. 4.000 pertsona. Egunero. 4.000 pertsona, Irunen edo Hendaian bizi ez badira behintzat, garraio publikoko sarerik ez dutenak.
Europa, garraio publikoa, Euskal Hiria, AHT eta beste hainbat ergelkeria
