Abertzaletasun *zibikoa eta *etnikoa: nazionalismo frantsesa eta alemana (I)
Abertzaletasun *zibikoa eta *etnikoa: nazionalismo frantsesa eta alemana (I) –
Gurean, mendizale asko dago, kirolzalea ere bai; bertso eta kantuzalea ere, baina euskarazko saiakerak irakurtzeko zaleak askoz gutxiago. Euskarazko saiakerak irakurtzeko aukera ere ez da zabalegia, irakurleen eskasiarekin erara, orain enplegatuko ez naizen arrazoiak eta aitzakiak tarteko direla. Saiakera onak leitzeko aukera eskaini digun bat, handiena, nire iritzi apal edo harroan, Joxe Azurmendi. Haren bi liburu ederretan oin harturik, honako artikulu hau, eta hurrengo beste bat, eskaintzen dizkizuet.
Une honetan ez dago boladan, baina klixe bezala oso finkatua dago estatudun nazionalisten abertzaletasuna goresteko, eta estaturik gabekoon abertzaletasuna txarresteko, gertakari politiko edo aitzakiaren batek berpiztu ahala. Bestela formulatuta, abertzaletasun zibiko frantsesa goresgarri, arrazionala, moderatua, eta abertzaletasun etniko alemana txarresgarri, emozionala, eta biolentoa, eta bereizketa horren iturburutzat Ernest Renan bretoia jotzen da, haren Qu´est-ce qu´une Nation?, Sorbonan, 1882an egindako hitzaldia.
Bereizketa hori zein faltsua den, eta batez ere nola interpretatu behar den erakusten saiatuko naiz artikulu honetan. Berez, onena, Joxe Azurmendiren Historia, arraza, nazioa liburua (Elkar, 2014) irakurtzea da, baina egungo egunean liburu mardul hori irakurtzeko astirik ez izanagatik, biharko egunean izan dezakeenarentzat, aurrerapen bat izan daiteke hau.
Hasteko, Renan ez zen teorialari politikoa izan, eta “Zer da nazioa?” ez da nazioari buruzko ikerketa teoriko ikaragarri baliotsuren bat, objektiboa, distantziatua, inpartziala, baizik eta aldarrikapen patriotikoa, gero politikari eta eskoladun frantses askok, patriotikoki eta interesatuki, arrakasta handiz, teoria eta doktrina bihurtua.
Noiz eta zertarako idatzi eta egin zuen hitzaldi famatu hori Renanek? Erantzun baino lehen, ohartxo bat “noiz” eta “zertarako” galderen axola handiaz: definizioak eta eztabaidak bere testuinguru historikotik erauzten baditugu, ez da ezer ulertzen. Prusiak Frantziari -edo Alemaniak Frantziari, zeren Alemaniako estatu guztiak batu zituen gerra horrek-, gerra irabazi eta hamaika urtera.
Gerra hori deskalabru ikaragarria izan zen Frantziarentzat, eta Alemania batzeko giltzarri. Wikipediako datuen arabera, gerrak iraun zuen hamar hilabetean (1870ko uztaila-1871ko maiatza) Frantziak 909.951 soldadu mobilizatu zituen, eta Alemaniak 1.200.000. 138.871 frantses hil ziren; zauritu 143.000, eta preso hartu 474.414 (756.285); 28.208 aleman hil ziren, eta 88.488 zauritu (116.696). Aldea alimalekoa! Frantses nazionalismo kolpatuaren herra alemanekiko konpreniarazten laguntzen du. Gizaki frantses askoren hondamendi erabatekoaz gainera, lurraldeak ostu zizkion Alemania batu garaileak Frantzia galtzaileari: Alsazia eta Lorena; batez ere Alsazia.
Renan bretoiak ezagutzen zuen aleman kultura, eta estimu handitan zuen 1870eko gerraraino, baina harrezkero, esan dezagun frantsesen artean sortu zen giro nazionalista beroarekin erara, nazionalismo frantsesaren aitzindari abantailatu moduan agertu nahi izan zuela, eta hitzaldi famatu hartan Alsazia kulturalki, ezaugarri objektiboei doakienez alemana izanagatik, borondate zibikoz, frantsesen destino bera partekatu nahi zuelako frantsesa zela defendatu zuen arrakasta ikaragarriz, gorago esan bezala, nazionalismo frantses zauritu eta goritu hartan.
Zinez, Alsaziak edo alsaziarrek frantsesak izan nahi al zuten, euren jatorrizko hizkuntza, alemanaren dialektoa izanagatik? Ez naiz ausartzen galdera horri erantzun biribila ematen. Han eta hemen irakurri dudanez, Frantziako Iraultza ongi heldu zitzaien alsaziar burges eta are herritar xumeei ere, eta erlijioz katoliko izan dira alsaziarrak, eta ez Alemanian bezala, iparraldeko prusiar gehienak protestante eta hegoaldeko bavariar eta bestelako gehienak katoliko, eta ziur alsaziarren artean gorabehera ugari egon dela nazio kontzientziari zegokionez, eta garbi dago oraindainokoan behintzat, frantsesek irabazi dutela partida. Euskal idazle Jean Saint-Pierre Cartagoko apezpiku izanari irakurria diot Lehen Mundu Gerrako kroniketan, alsaziarrak beren borondatez eta beren katolikotasuna zela kausa, frantsesak zirela eta aberkide zituztela.
Renanengana itzuliz, ez zion garrantzirik ematen hizkuntzari, kulturari, arbasoei? Bai, dudarik gabe, eta frantsesek ere bai, noski; baina, alemanekiko gerra galdu ondoko giroan, alsaziarren frantses izan nahia zen nabarmendu beharrekoa, ezin baitzuen ukatu alsaziarrak hizkuntzaz alemanak zirela.
Liburu berean dio Joxe Azurmendik nazioaren kontzeptu alemana arraza, hizkuntza, etc., berdineko jendearen komunitatearena dela esan ohi den arren, de fakto gaur Alemania izendatzen dugun Nazio/Estatu alemana ez dela arrazoi “objektibo” horiengatik batu, egitate horrek lagundu duen arren, baizik eta batasun alemana hiru gerraren ondorioa izan dela. Lehenbizikoa, 1864an, Austriak eta Prusiak Danimarkaren aurka egindakoa; bigarrena, 1866an, Prusiak eta Italiak Austria eta haren aliatu Saxonia eta Bavariako erresumen aurka, eta azkena, eta garrantzitsuena, Frantziaren aurkakoa, non estatu aleman guztiek bat egin zuten.
Halaber, Frantziari buruz esaten da, borondatean oinarrituriko nazioa dela, subjektiboa, nazio aleman kultural edo etnikoaren kontrara, baina Frantzia ez da sortu jendearen gogozko nazio bezala baizik eta, lehenik, erregearen, eta gero errepublikaren armek nahi izandako eta inposaturiko nazio (Estatu) bezala baizik, bortxak ezarrita alegia, Alemania eta Europako beste guzti-guztiak bezalaxe, bakanen bat ez bada.
Hau da, lotura kultural-linguistikoaren sentimendua baztertu eta gutxietsi gabe, bortxak egin ditu estatuak. Eta bortxak atxiki ditu. Espainiako egungo 1978ko Konstituzio famatuaren oinarrian, 1936ko kolpe militar garailea dago, eta haren ondorioz, errepublikaren porrot erabatekoa, eta era berean monarkiaren eta batasun “nazio-estatal”-aren inposizio erabatekoa, eta gure autodeterminazio politikoaren ukoa.
Abertzaletasun *zibikoa eta *etnikoa: nazionalismo frantsesa eta alemana (I) Abertzaletasun *zibikoa eta *etnikoa: nazionalismo frantsesa eta alemana (I) Abertzaletasun *zibikoa eta *etnikoa: nazionalismo frantsesa eta alemana (I)
Nazioa osagai objektiboek (hizkuntzak, kulturak, historiak…) eta subjektiboek (bere biztanleen borondate kolektiboak, kontzientzia nazionalak) osatzen dute. Biak ezinbestekoak dira komunitate bati dimentsio nazionala emateko. Osagai objektiboak dituen baina kontzientzia nazionalik gabeko gizabanako baten multzoa ez da nazioa, etnia baizik. Renanen garaian, XIX. mendean, Alsaziaren osagai objektiboak germaniarrak ziren (harrezkero hizkuntzak higadura handia pairatu du, frantses politika linguizidaren ondorioz). Osagai subjektiboak, aldiz, ez ziren hain argiak. Renan,bretoia izan arren, frantses nazionalista zen, eta, ondorioz, Alsaziaren frantziartasuna aldarrikatzeko alsaziarren ustezko frantses abertzaletasuna azpimarratzen zuen, alsaziarren alderdi objektiboak guztiz germaniarrak zirelako. Erlijioak, bereziki, alsaziar askoren gogoa Frantziarekin lotzen zuen, gehienak katolikoak zirelako. Ez da hutsaren hurrengo gaia, jakina baita lurralde eta estatu askoren sorreran, iraganean, erlijioak egundoko garrantzia izan zuela. Hor dugu Belgikako kasua, non irizpide erlijiosoak, eta ez linguistikoak, aintzakotzat hartu ziren estatu berri horren mugak ezartzeko XIX. mendean (emaitza denok dakigu: orduz geroztik, etengabeko borroka linguistikoak flandriarren eta frankofonoen artean)
“…alsaziarrek frantsesak izan nahi al zuten…?”
Egia duzu Pako ez da orai erraz erantzuten batez ere 1870eko gerlaren aurrean.
Baina nik dudatzen dut zeren ordukotz alsaziarrek aski gustatua zuketen Frantziaren politika zentralista eta linguizidoa, normalean nehungo populazioari gustatzen zaiona, kolaborazioko partidu ekidinezinari izan ezik
Nik uste, iraultza denboran– beti garai erabakigarria da historia ulertzeko– noblezia bizkarroi baten aztarnak zegoen probintzietan heren -estatuak ( burgesak eta laborariak) begirune jakin batekin ikusi zuen nobleen pribilejioak ezabatzeko aukera bederen.
Horregatik iduri du iraultzaren alderako ikusmoldea desberdina zen Lapurdin eta Nafarroa beherean zeinetan nobleziaren estatutua eta pizua erabat esberdinak ziren.
Horregatik dudatzen dut Renan ados zenik bere garaikide alsaziarrekin kontzientzia nazionalari dagokionez.
Milesker bi ekarpenengatik
Bat nator, erabat, Pako Suduperen artikuluan esaten denarekin eta Joxe Azurmendiren pentsamenduarekin. Eta publiko egin nahi dut Pako Suduperekiko esker ona. Azken boladan gure errealitate politiko eta linguistikoa interpretatzeko laguntzaile bikaina da. Ideien lehorte itzelaren erdian oasi bat sortzen ari da Pako Sudupe.
Lotsatu naiz zure loreak irakurtzean Joxe. Merezi gabeak baina oso eskertzekoak zure hitzak!
Ados Joxerekin. Oso eskert, ekoak dira Pakoren artikuluak. Baita Beñatenak ere.
Naziogintza taldeak erranarekin ezin da ados baizik izan baina hala ere esaldi batek, han edo hemen nahikoa usu aditzen denak:
” Osagai objektiboak dituen baina kontzientzia nazionalik gabeko gizabanako baten multzoa ez da nazioa, etnia baizik”.
beti pentsakor utzi nau.
Zergatik Frantziaren politika jarraituki beti eta orai ere aritzen da “osagai objektibo”ak desagerrarazi nahi izan balu bezala?
Zer bilaka liteke EHa oraindik gelditzen zaizkion “osagai objektiboak oro galtzen balitu? Orduan etnia ez litzateke gehiago baina kontzientzia nazionala atxiki ahalko luke?
Eskerrik asko Jonjo!
Beñat, zure galderaren karietara, Txillardegiren erantzuna datorkit gogora: Errioxa eta Biarno, aspaldi baten euskal etniaren parte izanak, partez behintzat; behin osagai objektiboak galdurik, guztiz ere hizkuntza, hurrenez hurren Gaztela edo Île de France bezalakoak bilakatuak.
Beste ohartxo bat bide batez: inork ez dezala pentsa artikuluaren azken paragrafoa irakurrita, espainiar errepublikaren porrota deitoragarri zaidala, euskal ikuspegi nazionaletik monarkia espainola eta errepublika espainola ere biak ala biak izan baitira zentralistak eta gainerako nazio eta hizkuntzen zanpatzaileak, eta horrenbestez, gure hizkuntza eta kontzientzia nazionalarenak.
Pako, Txillardegiren bitartez, eman didazu laguntza bat erantzuna nihaurrek aurkitzeko. Izan ere Biarnotarren gehiengo lehergarriak (%99) frantses kontzientzia normal eta errespektagarria du. Seguraz ere Ile de Frantzian baino gehiago ere.
Lojikoki suposa dezakegu gauza bera gerta litekeela Iparraldean euskaldunek k gelditzen zaizkien beren osagai objektiboen arrastoak galtzen balituzte.
Osagai objektiboak (hizkuntza eta kultura, batez ere) eta osagai subjektiboak (kontzientzia nazionala), biak, funtsezkoak dira, Beñat, Nazioaz hitz egiteko. Zer da etnia bat?. Hizkuntza eta kultura bereko gizabanakoen multzoa. Zer da Nazio bat?. Bere identitatearen kontzientzia politikoa duen etnia. Kontzientzia politikorik edo nazionalik ez duen etnia ez da Nazioa. Era berean, kontzientzia politikoak soilik, berezko ezaugarririk gabe (hizkuntza, kultura….) ez du Nazio bat ere sortzen. Euskal Herria, Katalunia, Flandria, Korsika, Gales edo Quebec nazioak dira, ezbairik gabe, nazioa izateko osagai objektiboak eta subjektiboak dituztelako. Biak. Eta biak dira zaindu beharrekoak, nazioa indartu nahi baldin badugu. Batez ere hizkuntza eta kontzientzia nazionala, elkarri eragiten dioten funtsezko elementuak direnak.
Errepikatzen dut Naziogintza taldeak erranarekin ezin dela ados baizik izaten ahal. Baina arazo teorikoez gain konkretuak ere baditugu.
Iparraldean sekula pairatu dugun inbasio arrotza pairatzen dugu, Lapurdin batez ere baina beste bi probintzietan ere.
Ukaezina da “gure osagai objektiboak” suntsitzen ari dela.
Ez du emaiten hemengo mundu abertzalea horretaz partikulazki larritzen denik.
Egia osoa erraiteko aitortu behar dut bai kondenatzen duela ordea lurren eta etxebizitzen prezioen karestitzea.
Naziogintza Taldeari:
Oker ez banago, jatorrian ‘etnia’ eta ‘nazioa’ gauza bera dira, diferentzia bakarra hitzaren jatorria izanik, bata grekotik eta bestea latinetik baitatoz. Baina gauza bera adierazten dute jatorriz. Joxe Azurmendiri entzuna.
Zuek aipatzen duzuen diferentzia semantika kontu bat litzateke, beranduago artifizialki sortua, halabeharrez, estatu-nazioen sorreraren ondoren.
Izan ere, Joxe Azurmendik marraztu digu Ernest Renan intelektual oportunista eta tranpati bezala. Are gehiago, Renan bizitza osoan, hitzaldi ospetsu haren aurretik eta ondoren, monarkiko porrokatua eta ustezko frantses esentzia nazionalen aldekoa izan omen zen (antzinateko galiarrak eta abar).
Bestalde, “Zer da nazio bat” galdera potoloa da, gaur egun ere ebatzi ez dena.
Azkenean, nazio bat da bere burua naziotzat daukan jende multzoa. Gehiago zehazten saiatuz gero, kasuan kasuan ezaugarri ezberdinak daude: hizkuntza ez da beti bereizgarria; erlijioak gero eta garrantzi gutxiago du; lurraldetasuna, batzuetan oso muga lausoekin; instituzio eta lege propioak, mantendu dituztenek bai…
Galdetzen naraucot noizbait, ea ez othe den hobe, nacionalismo vascoa paquean hil dadila. Ez dut argui ere cer den babestu duena ideologia honec, onarcen deraucotan arren bere valore bat. Orain dela mende eta laurden sorthu cen, erabateco ignoranciatic abiatuz, berheciqui ecimbercecoa den traditioneari dagoquionez, bethi ere Cultura bigarren mailarat relegatuz. Lehen cen raça vasco bat, guero euscara bainan guiçartearen beheco classeei çucenduric, bethi ere aphaicen eta euren ellitezco vanguardia jesuitaren control mentalaren baithan. Euscaldunon Stato abstractu bat planteatzerat iritsi içan gara, horretaracotz beharrezcoa den prestacunça culturala garatu gaberic. Finean: dena gueçurra.
Nacionalista vascoac, asco, euscaraz minçatzen dira, bainan ez ascatassunari beguira baicic eta bandera beçala euscara erabiliric. Bainan bandera cerena? Guehienec umeequin edo animmaliequin eguiten dute erosoen, scholaco classeetatic at. Berce anhitzec, gueroz eta gutiago, etchean edo tabernan normalqui erabilcecotz gai murritzetan. Bainan gauça serioetan gastelaniaz edo francesez. Euscara baino, national sentimendutan Athletic edo Real Sociedad dira indartsuago. Horrela, espainiarrac edo francesac garenez, euren ereduac ditugunez aurrean, nationalismo politicoa aldarricatzen da, bainan horretaracotz beharrezcoa den processu culturala burutu gaberic. Finean regionalismo hutsa. Independencia eta ascatassuna abstractuan planteatzen da, eta ignorenteen massac moviliçatzen saiatzen dira.
Franciar eredu nationalista fascismoaren oinharri bat da. Eredu fascistec eta autoritarioec bethi behar dute guiçarte-massa ignorante bat. Hemen problema hori ez cen hasi franquismoan, içan ere, ezquerreco republicanoec guda baino lehen sustatu bait çuten euscararen eta euscal herriaren contraco politicaric genocideenac. Bainan euscal nationalista clericalec berdina eguiten çuten, eta adibidez, statuto vasco-navarroa adostu cenean, non riojatarrec sartu nahi ukan bait çuten eta vascoec refussatu, ondoren Espainiac hura deseguin çuenean eta gestoretaco statutua eçarri çuenean, han gueratu ciren. Horrela, ulergarria da Unamuno, Baroja eta bercelaco euscal herrico seme intelligenteec euscaraz paso eguitea eta bere horretan espainiaren baithan aritzea. Eta berdin orain gazteec paso eguiten badute euscarataz eta euscal herriaren decadenciaz.
Francian ere, republica eçarri cenean burutu cen euscaldunen aurcaco genocidioa, expresqui populatione bat anneantitzeco helburuaz, francesac ez cirelacotz. Problema bat da gurean, nere ustez, nahasten denean ideologia eta memoria historicoa gure nationearequin, non ez bait dugu osso argui certaz ari garen.
Nationalismoa muguimendu cultural bat da. Herri edo ethnia batec bere buruaren jabe eguiten da bere Cultur-emborra bere eguinez eta horrequin bere nortassun proprioa adiarazten du Historian. Guc dena hasieratic eguin behar duquegu. Ignorancia erabatecoan vici gara eta pensatzen dugu munduco azcarrenac garela, eta horrequin gainenceco herrietan farrea baicic ez dugu eraguiten. Ondoren realitateac bere colpea emaiten deraucu, eta negarrez jarcen gara, edoceini erruac bothaz.
Eredu national fascistaren pean vici gara, eta ez ba çaigu occurritzen berceric eredu hori hemengo regional eçaugarriequin reproducitzea baino, bethi ibilico gara gendea moviliçatu nahiean, amuac erabiliric, gauçac dauden beçala egoitea babestuz bethi ere.
Ardura handia dugu ascatassun nationala nahi badeçagu. Eta oraindic euscaraz badugu ecimberceco cer eguinic, cein gure escu bait dago. Gainonceco herri garatuec eduqui duten processu culturala gure eguin, eta nationearteco liguetan jocatzeco prestatu. Hortharacotz hasi behar guinateque gure Cultura universaleco classico guciac euscararat ekarriz, eta euscaraz iracassi, eta euscaraz tractatu, eta ikassi, eta oraingo maila technologico eta culturalac euscaraz jorratu, eta dynamica cultural bat abiatu, herrialde edo natione asqueec garatu duten beçalacoa. Bainan horrequin realitatea aldatuco liçateque. Ez genuque eduquico aitzaquiric negar eguitecotz, ceren gu gueu içango bait guinateque.
Soilqui ondoren içan citequeen posible euscal herriaren ascatassuna national mailan. Bitartean, ascatassuna eta nationea norbere gauça dela uste dut. Realitateac maila horretan anhitz auquera emaiten ditu.
Kaixo Alexandre
“onartzen deraucotan” ulertzen dut “onartzen diotan edo (nafarrez) dakotan” izango da eta
Aldiz “galdatzen naraukot…” ez dut ulertzen nondik datorren. Ez duzu forma pronominal bat asmatu alabaina ?
Adeitasunez
Caixo Benat,
Baiqui, conturatu çara horthaz. “Naraucot” date forma erraitecotz “na deraucot.” Forma reflexivo bat date. Bai asmatu dut. Ez dakit existitzen den oraino euscararen cein ere traditionean, bainan fonctionatzen duela uste dut. Forma hura practicatzen ari naiz itzulpen batzuetan, eta batzutan bethe bethean valiagarri da.
“Nere buruari galdetzen deraucot/diot” erran edo idatzi ordez, simpleago eta erraçago atheratzen ahal da “galdetzen nararucot/naiot”, ceinac erran nahi leçaqueen “na deraucot/ na diot”. Bainan beno, sayaquera bat içan da.
Mila esquer oharragatic, adisquide.
Adeitassunez
Michel Lowyk dio nazioek paellaren antzekoak direla. Denek dute osagarri jakin batzuk, baina gero toki bakoitzean kuzinatzen dutela bere erara. Irlandak ez du berreskuratu gaelikoa, halaz ere nazio bat da, Hal ez? Zenbait herrik badute berezko hizkunta baina ez dira heltzen nazio izatera. Osagarri ppioak garrantzizkoak dira, izaera, eta baliteke kontzientza ere baldintza dezaketenak, baina azken finean bere nazionaltasuna, kontzuentziak erabakiko du. Bera da, aazioa egiten duena. Gure karlista zaharrak ba zuten euskal sena eta kontzientzia baina ez nazio kontzientzia. Ezkerraldeko abertzale erdaldun batzuk, berriz, izan badute euskal naizo kontzienztia. Nik uste nazio askapenerako borroka egiten gaiztu nazioa (borroka horrek osagarri asko izan litezke, hizkuntzarena barne). Adibide bat, langilea izatea eta langile mugimenduaren partaide izatea ez da gauna bera. Marxek, “en si y para si” bereizten zuen.
Xifritzen nauen galdera da, inbasioaren eraginaz adibidez, gehiengoak “osagarri propio”ak galdu arau, batez ere hizkuntzaren praktika galldu arau, orduan sena, kontzientzia, euskal herri “bat”en kontzientzia ere, baita borrokatzeko gura ere, hots dena ez dugun piskanaka galduko.
Zure ezkerreko abertzaleak ez ziren existituko, existitu ez balira euskaldunak, kontzienteak ala ez.
Iduritzen zait herriaren funtsa etno-kulturalaren bizirautea ezinbestekoa dela nazioaren ideia abstraktua, hutsala eta ahalgabea bilaka ez dadin.