Protagoras gaur biziko balitz –

Protagoras Abderakoa (c. K.a. 490 – ?, c. K.a. 410) Antzinako Greziako lehenengo sofista izan zen. Protagoras Abderan jaio zen, Greziako ipar-ekialdean. Atenasen egon zen bi denboralditan. Sokratesen garaikidea izan zen, eta Perikles izan zuen lagun eta babesle. Sofista bat dela onartzen duen arren, sarritan Protagoras filosofo presokratiko bat bezala gogoratzen da, gizakia gauza guztien neurria (homo mensura) delako ideia ausarta eman ziguna.

Sofistek ukatu egin zuten egia objektiboaren ideia. Sofistak beren artean eztabaidan ikustean, bakoitzak bere argudioak erabiliz eta egiaren jabe zirela pentsatuz, Protagorasek ondorioztatu zuen egia, neurri handi batean, iritzi-arazoa zela. Ideia baten balioa ideia horren jabe den pertsonak erabakitzen du oso-osorik. Ez dago neurri unibertsalik ideiak alderatzeko eta haien balioa zehaztasunez zehazteko (Sokratesen iritziaren aurka), ideiak eta haien balioa izaera subjektibokoak baitira, gizakiak iritzia aldatzen duen bezain azkar aldatuz. Hori begi-bistakoa da guztiontzat; gaztaroan ditugun ideiak eta helduaroan ditugunak ez dira berdinak, eta gauza bera gertatzen da zahartzarora iristean, eta hortik ondorioztatzen da gure ideiak eta jarrerak aldakorrak direla. Halaber, aliantza politikoak, maitasunari buruzko jarrerak eta abar gure bizitzan zehar aldatzen diren alderdiak dira. Eta horrela jakitearen subjektibotasunaren lekuko gara, egiaren paisaia aldakor etengabearen jakitun.

Protagoras erlatibismo etiko eta erlijiosoaren defendatzaile sutsua izan zen. Protagorasek, gainerako sofistek bezala, egia unibertsalaren existentzia arbuiatu zuen eszeptizismo epistemologikora joz, zeinaren arabera gizakia ez baita egia esateko, eta errealitatea ezagutzeko gai. Saiatu arren, gizakiak ezinezkoa du errealitatea ezagutzea.

Protagorasek egia objektiboaren ukapenaren ideia hori zabaldu zuen, eta giza izaeraren esentzia eta horrek justizia, bertutea eta jakituria bezalako nozio abstraktuekin duen harremana aztertu zituen. Kosmosaren substantziari edo jainkoen existentziari buruzko espekulazio filosofikoan interes gutxi edo batere interesik gabe, Protagorasek gizakia jartzen du bere ikerketa filosofikoaren buru. Bere pentsaera erlatibistaren erakusgarri gisa, Protagorasen ustezko esaldi entzutetsua, “Homo mensura” deituriko printzipioa hartzen da: “Gizakia gauza guztien neurria da, direnak diren neurrian eta ez direnak ez diren neurria” (Platon, Teeteto). Esaldi hau arrazionalismo grekoaren jakingura-aldaketaren adierazpena da: orain, fenomeno naturalekiko jakin-mina alde batera utzi gabe, erdigunea gizakia eta bere konplexutasun osoa da. Esaldi horretan amaitzen da Grezia klasikoan gertatu zen arrazionalizazio filosofikoaren prozesua. Lehen etapa mitiko-erlijioso batetik, non pentsamenduaren erdigunea gauzen azalpen gisa jainkoekiko harremanean oinarritzen den, gero natura fisikoaren eta bere fenomenoen azalpen-etapa filosofikora igarotzen da, eta azkenik, etapa antropozentrikora.

Horrela, bada, Protagorasek balioen arloan duen iritziaren babespean, gizakia bakarrik da gauza guztiak neurtzeko tresna. Baina Protagorasek ez zekiena zera zen, Antropozenoan, gizakiak planetako indar geologikorik boteretsuentzat hartzen diren aro geologiko horretan, gizakien bizitzarekin bakarrik erlazionatzen zirela uste zen arazo horiek, ez direla soilik beraiekin erlazionatzen. Izan ere, gizateriaren aurrerapen materiala biosferaren egonkortasunerako kosturik zabalenak kontuan hartu gabe gauzatu da. Baina giza zibilizazioak aurrera egiten du ingurumen-baldintza oso zehatzetan, hau da, azken izotz-aroaren amaieratik klima epela eta egonkorra izan zen nagusi, eta horrek nekazaritza eta hirien sorrera ahalbidetu zuen. Eta orain bete-betean sartuta gaude beste garai batean, Antropozenoan.

Antropozenoa gizakiak lurraren kondizio fisiko, geologiko eta biologikoetan eragina dueneko aroa da, paisaiak aldatuz, beste espezieen hedadura mugatuz, eta aldaketa klimatikoa sortuz. Antropozenoa komunitate zientifikoaren zati batek Holozenoa ordezkatzeko proposatutako garai geologikoa da. Ordezkapena proposatzeko arrazoia giza jarduerek ekosisteman izan duten eragin global esanguratsua da. Ez dago adostasunik bere hasiera data zehatzari buruz; batzuek, Iraultza Industrialaren hasieran (XVIII. mendearen amaieran) kokatzen dute, beste ikertzaile batzuk, berriz, nekazaritzaren hasieran, Holozenoa ere antropozeno garaiaren barruan kokatuz.  Zernahi dela ere, zalantzarik ez duena berotze globala giza eskuartzearen ondorio zuzena dela. Honen ardura nagusia petrolioa, ikatza eta gasa bezalako erregai fosilak erretzearen ondoriozko karbono dioxidoaren isurketen erantzule diren enpresena izanik. Jan Zalasiewicz Leicesterreko Unibertsitateko geologoak, Antropozenoko Lan Taldearen buruak, giza eskuartzearen garrantzia azpimarratzeko helburuarekin, izen “deseroso” horrekin bataiatu nahi izan zuen bizi garen garaia: “Lurreko biztanle hutsak izateari utzi diogu, aktore geologiko bihurtzeko. Giza jarduerak badu eragin bat, geruzetan grabatuta geratzen ari dena, eta hori da erakutsi nahi duguna”.

 Azken garaietan, eta batez ere 1980ko hamarkadan Margaret Thacher eta Ronald Reagan neoliberalak boterera iritsi zirenetik, alarmak areagotu egin dira eta mundua amildegira begira dago. Neoliberalismoaren garaipenak inoizko desberdintasunik handiena ekarri du, korporazio transnazional handiak gure mundua zuzentzen duen indar nagusi bihurtzeko baldintzak sortu ditu, edozein gobernu edo nazio baino boteretsuagoa. Horiek dira hazkunde ekonomirako muga arautzaileak arautzen eta ezabatzen dituztenak. Herrialde gehienetan, exekutibo korporatiboen eta gobernuaren arteko mugak hain lausotu dira, ezen ia ez baitira existitzen. Nazioz gaindiko korporazioek kontrolatzen dituzte munduko finantza, manufaktura, nekazaritza eta merkataritza gehienak. Beren helburu komuna giza jarduera eta naturaren ugaritasunetik geratzen dena ahalik eta azkarren eta modu eraginkorrenean monetarizatzea da, eta hori guztia, beraz, ez dago ados gizadiarentzat bideragarria izango den etorkizuna lortzearekin.

Oztoporik gabeko hazkunde ekonomiko horrek ibilbide beldurgarri baterantz bultzatu du giza zibilizazioa. Kontrolik gabeko krisi klimatikoak, arriskurik nabarmenena dena, gure zibilizazioaren jarraipena bera jartzen du arriskuan. Horrez gain, baso-soiltzea, biodibertsitatearen galera, ingurumen-kutsadura, ur geza agortzea, eta landatzeko behar dugun lurzoruaren goiko geruzarena gehitu behar dira. Murrizketarik gabeko merkatuen ideologia neoliberalak krisi global batera eraman du gizateria, eta orain mehatxu existentzial bati egin behar dio aurre. Hondamendiaren amildegira garamatzan eredu neoliberal hori beste sistema batek ordeztu behar du, bizitza baieztatzen duten balioetan oinarrituta.

Protagorasek ez zekien hori guztia. Protagoras gizajoak ez zukeen inoiz suposatuko gizadiaren aurrerapen orokorrak biosferaren egonkortasuna degradatzearen kontura egingo zirenik. Behin honetaraz gero, eta biosferaren egonkortasunaren problematikari aurre egiteko orduan, aztertu beharreko bi kontzeptu daude: planeten mugak eta inflexio-puntuak.

Stockholmgo Erresilientzia Zentroak bederatzi planeta-muga identifikatu ditu: klima-aldaketa, ozeanoen azidotzea, ozono estratosferikoaren agortzea, biodibertsitatearen galera, lurraren erabileraren aldaketak, nitrogenoaren eta fosforoaren zikloetan interferentziak, ur freskoaren erabilera globala, poluzio kimikoa. Zentroak jakinarazi du gizakiek bederatzi mugetatik lau gainditu dituztela: “klima-aldaketa, biosferaren osotasunaren galera, lur-sistemaren aldaketa, fosforo eta nitrogenoaren ziklo biogeokimiko eraldatuak”. Gizateriak lau muga horiek gainditzeaz gain, Lurra leku etsai bihur lezaketen gainerako bostetara gerturatzen ari da modu arriskutsuan. “Muga” hitzak esan nahi du ekintza zuzenekin berriro gurutzatu eta eremu seguru edo arrisku txikiagoko batera itzul gaitezkeela.

Stockholmgo Erresilientzia Zentroak proposaturiko 9 muga planetarioak. Zirkulu berdeak planeta-muga esan nahi du, eta ziri gorriek egungo aztarna globala adierazten dute.

Inflexio-puntuek, ordea, itzulerarik gabeko bidaia dakarte. Irudikapen grafikoan, inflexio-puntuek garrantzi gutxikoak dirudite, edo, are gehiago, ez dira existitzen, harik eta azkartzen eta aktibatzen diren arte. Normalean, inflexio-puntuak bat-bateko koska edo erantzun ez-lineal gisa agertzen dira grafikoetan. Planetaren osasunaren funtsezko adierazleen grafikoetan bat-bateko koska edo funtzio mailakatu ez-lineal horiek ez egoteak giza aurrerapen etengabeari buruzko jarrera baikorra izateko arrazoia ematen digu. Ikuspegi engainagarri horrek planeta, inflexio-puntuak aktibatu ondoren, mundu osoan atzera bueltarik ez duen agertoki berri baterantz mugitzera eraman dezake.

Gizakiak bere biziraupena eta ongizatea bilatzen ditu lehenik, eta bere burua ikusten du biosferaren bizitzan eta prozesuetan garrantzitsua denaren arbitro gisa. Protagoras ausartuko zatekeen gaur horrelako baieztapena egitera? Ziur ezetz, berehala konturatuko baitzen gizakiarengan jarritako gehiegizko konfiantza horrek bere biziraupena mehatxatzen duten ingurumen-alterazio pilo bat sortzera eraman duela.

Beraz, Protagoras gaur biziko balitz, gizakia gauza guztien neurri gisa uzteko garaia iritsi dela esango liguke. Eta, bestalde, gaineratuko liguke, baita ere, berak ez zukeela inoiz pentsatuko gizakiengan jarritako gehiegizko konfiantzak gure biziraupena arriskuan jartzen duten klimaren eta beste planeta-sistema batzuen aldaketa potentzialki katastrofikoetarantz eramango gintuenik. Halatan, gure ongizatea ez ezik, sistema guztiena ere kontuan hartuko duten neurri askoz zabalagoak bilatzeko garaia dela aholkatuko liguke.

Protagoras gaur biziko balitz Protagoras gaur biziko balitz Protagoras gaur biziko balitz Protagoras gaur biziko balitz Protagoras gaur biziko balitz Protagoras gaur biziko balitz Protagoras gaur biziko balitz Protagoras gaur biziko balitz Protagoras gaur biziko balitz Protagoras gaur biziko balitz Protagoras gaur biziko balitz Protagoras gaur biziko balitz Protagoras gaur biziko balitz