Animalia ez gizatiarrak -pertsonak ala gauzak-

Mertxe Landera Luri
Zuzenbide penaleko irakaslea UPV/EHU

Gainerako animalia ez-gizatiarren berezko balioa aitortzeko prozesua Ética de la razón eremuan garatu da. Etika horrek, individualista eta izaera andro-antropozentrikokoa, Ilustrazioan ditu sustraiak. Alde horretatik, aitorpen hori justifikatzeko, gizakiek gure aitorpenerako egindako hausnarketa berdinak hartu dira oinarritzat, eta eredutzat hartuta, erantzun politikoa ere bera izan da. Hau da, animalien eskubideak giza eskubideekin antzera positiboki arautzeko bideari ekin zaio. Laburbilduz, gizakiei aplikatutako eredu etiko-legala mimetizatu egin da.

Etikak arlo horretan, bere interesak kontuan hartzen diren izaki bizidunen espektroa zabaltzeko arrazoi onak eman ahala lege-aldaketak gertatu dira. Haren mugarriak honako hauek izan daitezke: 2010ean lehendabizikoz sartu zen Animalien aurkako tratu txarren delitua Zigor Kodean, eta 2021ean Espainiako Kode Zibila aldatu zen, zeinak gauzen trataera juridikoa haren izaerarekin edo hura babesteko xedapenekin Animalia ez gizatiarrak -pertsonak ala gauzakbateragarria den kasuetara mugatzen duen, mugatu baina ez ezabatu.

Hurrengo lerroetan, gaur egun gizakiak ez diren animalien estatus juridikoa zein den hausnartzen da, bai eta animalien babesaren juridifikazioaren ondorio zuzenak zeintzuk diren ere, erabilitako ereduak dituen ezaugarriekin.

Animaliei aplikatu beharreko araudia ugaria eta luzea da, eta animalien arteko banaketa egiten du giza onurako irizpideen arabera. Izan ere, babes-eremuak aitortzen dizkien sistema juridiko berak -hala nola Zigor Kodeak, animalien kontrako delituen bidez- haien esklabotzaren eta heriotzaren baldintzak ere arautzen ditu. Hau da, animaliak babesteko araudiak ere haien esklabotasuna eta heriotza legeztatzen ditu. Hau da, Zigor Kodeko 340 bis eta 340 ter artikuluen bidez, animalien bizitza eta osotasun fisikoa babesten dira, baina hortik, animalien ongizateari buruzko beste araudi baten aplikazio-eremuan sartzen diren animalien kopuru ikaragarri bat salbuesten da. Araudi horren barruan, paradoxikoa da urtarrilaren 20ko 54/1995 Errege Dekretua, animaliak hiltzeko edo hiltzeko unean babesteari buruzkoa4. Eta azken hori erregulazio-eremu zabal baten adierazgarri baino ez da, non gizakiak ez diren animaliek ez duten beren bizitzaren oinarrizko babesa: ehiza, elikadura, larruak, esperimentazioa, entretenimendua. Animal ez gizatiarrei aitortutako babesarekin arrotzak diruditen esferak, non teorikoki babestuta dauden animaliak (txakurrak, katuak, txinpantzeak, untxiak) praktika basatiak jasaten dituzten. Produktu kosmetikoak probatzeagatik itsuak diren untxiak, beagleak eta txinpantzeak esperimentu-kaioletan, esperimentu neurologiko infinituen xede diren katuak.

«Indarrean dagoen babes-ereduan, animalien bizitza batzuk beren espezietik bereizten direnean babesten dira. Bereizketa horretan, animalia izatearen ukapen edo erlatibizazio moduko bat gertatzen dela, animalia hauek antropomorfizatuz, eta, araudiari dagokionez, gizaki bihurtuz.»

Horregatik, badirudi azken horien estatusak, eta, zehazkiago, heriotza espero duten instalazioetako animalien estatusak, elikagaien, larrukien edo ehiza-barrutien birpopulaketako makrogranjak izan, WEILek5 honako hau azaltzen duenean deskribatutako espezie espezifiko bati lotu dakiokela:

Bere prozesuetan zein da beste indarra, bere eraginei dagokienez harrigarriena: hiltzen ez duena, hau da, oraindik hiltzen ez duena. Segur aski, hilko du, edo, agian, zintzilik, prest, edozein unetan hil dezakeen haurraren buruaren gainean. Alderdi guztietan, efektu bera du: gizon bat harri bihurtzen du. Bere lehen ezaugarritik (gizaki bat gauza bihurtzeko trebetasuna, heriotzaren metodo soila erabiliz) beste bat dator, nahiko prodigitua bere moduan: gizaki bat bizirik dagoen bitartean gauza bihurtzeko trebetasuna. Bizirik dago, arima du eta hala ere gauza bat da […] Baina badira beste kreatura batzuk, zoritxarrekoak, gainerako bizitzetan gauza bihurtu direnak. Ez dute denbora-pasarik, ez espazio librerik, ez eta inolako bultzadarako lekurik ere. Eta kontua ez da haien bizitzak beste gizon batzuenak baino gogorragoak izatea, ezta hierarkia sozialean leku baxuagoa izatea ere; ez, ordea, haiek beste giza espezie bat dira, gizakiaren eta hilotzaren arteko konpromisoa».

Animaliekiko esplotazio -eta heriotza- portaeren legezkotasuna nekez da bateragarria, ikuspegi legal batetik, gauzak ez izatearekin. Ala agian «beste [giza] especie bat dira» -ez gauza, ez animalia, ez pertsona-WEIL-ek dioen moduan? Edozein kasutan, puntu honetan, galdetzea dago: zertan geratzen da dunba handiari eragindako animalia ez gizatiarren babesa?

Gizakiak ez diren animaliak sistemaren interstizioetan geratu direla esan daiteke. AGAMBEN parafraseatuz gero, homo sacer figura aplika daiteke hemen, erailketarik egin gabe hil daitekeena: “Zuzenbide erromatar arkaikoaren figura ilun bat, non giza bizitza ordena juridikoan sartzen den esklusio-formaren arabera soilik (hau da, edonork hiltzeko aukera absolutuaren arabera). AGAMBENen homo sacer-ren ez bezala, zeinak biktima sakrifikaezinez hitz egiten baitu, baina hilgarriez; animalia ez-gizatiarrak biktima sakrifikagarriak izango lirateke, baina ez erailgarriak. Baina, era berean, Zuzenbidearen exklusio inklusiboaren logikaren eraginpean geratuko lirateke, Zuzenbideak daukan bando-an harrapatutako bizitza bezalakoa abandonatuz [ab-abandonándola], heriotzaren eraginpean utziz, arau gisa eta ordenamendu gisa des-aplikatuz [desaplicándose].

Haren babesa juridifikatze hutsak berekiko harreman sorta jakin bat solidotzen du, eta, bere agintaritzarekin berretsi bezain laster, gizakiak ez diren animalien aurkako indarkeria naturalizatzen du. Lege babesle horiek planetako gainerako animaliekin dugun harremana zein esparru eta modutan ulertzen den eraikitzen dute. Ildo horretan, animaliak babesteko lege horiek animaliak hiltzen eta legez ustiatzen dituztenak ere babesten dituzte, eta hor kokatzen da Ekoterrorismoa 9 deritzonaren esparruan animalien bizitza salbatzeko edo hobetzeko bestelako jokabide orokorrak zigortzen dituen fenomeno juridikoa.

Indarrean dagoen babes-ereduan, animalien bizitza batzuk beren espezietik bereizten direnean babesten dira. Bereizketa horretan, animalia izatearen ukapen edo erlatibizazio moduko bat gertatzen dela, animalia hauek antropomorfizatuz, eta, araudiari dagokionez, gizaki bihurtuz. Beste animali asko, berriz, bizirik baina edozein momentutan hiltzeko gai direnak, ez dira ez gizaki, ez, ikuspegi legal hertsi batetik, gauza, hirugarren izaki bizidunen sailkapena sortuz (WEIL). Azken hauek, hiltzeko jaiotako animalia gehienak dira, amnistiatuko animalia gutxiren aurrean.

…

Galde 45 uda/2024

Animalia ez gizatiarrak