Berria zaharreren kontra, Zubiriren historiaren ikuspegi “tradentetik”
Berria zaharreren kontra, Zubiriren historiaren ikuspegi “tradentetik” –
Herri batentzat bere Zuzenbide Politikoa, bere trandizio-usantzak, ohiturak eta egiteko moldeak galdu izana bezainbat arroztagarri-alienagarria da bere metafisika galdu izana, zioskun Hegelek bere Logikaren sarreran. Larria da gero, Hegelen ikusirako, bere zerizana-esentziari arreta eskaini ahal izateko lekurik batere ez dagoeneko herri baten egoera.
Eta esentzia, herri batean izan, talde batean, edota, norbere biografiari legokiokeen “izatasun” pilatutzat ulerturiko horretan izan, ez da inondik gordailu izoztu-hormatu bat izango, bilakaeran egongo da beti. Bere barne zein kanpo dinamismoaren arabera joango da bilakeraz aldatuz, nahitaez. Hau, Zubirik nire ustetan hobekienik zehaztuta utzi zuen moduan, tradizioa da. Zubirik zuzen onez dioskunez, tradizioak ez du batere zerikusirik tradizioalismotzat jo genezakeen horrekin, ezta hurrik eman ere. Tradizioa “trandentziatzat” konprenitu zuen beti Zubirik. Latinetiko “tradere”-etik, entregatzea, eskura ematea, luzatzea, aurkeztea bezalako kontzeptuen berri emango liguke “tradentzia” hitzak. Izanez ere, hori da hain justu ere herri baten historiaren baitako tradizioa. Iraganetik honaino ailegatu den izatasun-gordailu hori geure egin, “gure baitako zinez ez garen” aldetik, eta, hortaz, honaino nolabait-edo izanarazi gaituzten aldetik, eta behin legatu bide emaile hori konzientziaz geure eginda, etorkizunera begira “gaurkotu”, “eguneratu”, halako modez non erronka gehienetan guztiz bestelakoetarako bide eman ahal izan diezagun. Jaso-emanarazi-jaso-emanarazi “trandentzia gurpil” horri zuzen lotzea izango litzatzeke herri baten tradizioa ikuspegi zubiriar batetik.
Bada, hartu-eman-hartu delako gurpil tradente hori den tradizioan, legatu deritzogun horrek du lekurik ezin inportanteago bat. Legatuak, Zubiriren “habitud” (usantza-ohiturekin lotura-edo leukakeen kontzeptua) delako horrekin lotura estua duenak, jada urratutako iraganaldiaren gaineko errealato-kontakizuna barne-hartu behar du ezinbestean. Horregatik hain justu ez da batere kontu hutsala herri baten errelatoarena. Eta inongo hipotetizatzetik guztiz urrun, hau da, inork honetan nire balioespen teoriko filosofatzailea ikusi ustetik urrun, errelatoraren auzia guztiz inportantea izan ohi da jada berez, izatez, edozein herriarentzat, eta izango da, berau jorratu ahala horren ohartun izan zein ez. Hori gutxi ez, eta herri baten ibilbide historikoaren tarteren baten batean pilatutako historia, bi ekite guztiz ezberdinen talka dialektikotik segitutakoa bada (alegia, bi paradigma aurkakoturen talka dialektikotik eratorrria), orduan, errelatoaren jorratze bera, testuratze kontu hutsa izateaz gain, ekintza ere bilakatzen da. Esandako hau aintzakotzat hartuta, uler liteke askoz hobeto gurean errelato kontua zergatik ez den sekulan bide harmoniotsu-patxadatsu bat izango inondik.
Halarik ere, herrien bilakaera progresibo-lineal hauetarako berezko joera kultural eta antropologikoek etenenak, betirako etenak, paira litzakete. Herriak azpiratu-ezabatuak izan daitezke betiko, ezin zenbatu ahala kasutan historian ikusi izan dugun moduan. Baina horrez gain, XIX. eta XX. mendeetan zehar sorturiko ideologia guztiratzaileak (“totalizanteak”) ahalegindu daitezke, eta batzuetan lortu ere, herri baten ordura arteko izatasuna guztiz, errotik edo parte handiz, bestelakotzen, ex nihilo erdi ber-fundatuaz-edo. 60taka. urteetan gertatuakoa geneuke gertakari horretatik gertukoa geurean, non “inportatutako” materialismo dialektikoaren era gaurkotuek ex-nihilo egin nahi izandako tabula rasa kulturalerako ahalegin temosoak egin zituzten. Euskal zer guztiak materialismo dialektiko marxistaren galbahetik pasarazi nahi izan ziren. Hartara, berriak dena “zerotik” birfundatu behar izan zuen, zahartzat jota euskal ordura arteko bide guztia. Berriak zaharra erail behar zuen. Horretarako, ezin-ezinbestekoa izan zen bortxazko gertakari iraultzaileari lehendabizikoz hasiera ematea, zeinak, kolpe zigorkatzaile moduan, ordura arteko “euskal denboran” atzera buletarik gabeko etena eragitea izan zuen helburu, orduko euskal “orainari” bizkar emanda, eta, batik bat, ordura arteko euskal iragana guztiz arrotz bilakarazita. ENAMen erreferentziazko obra izan zen Sarrailh de Ihartzaren Vasconia gertakari horren testu-lekuko garrantzizkoetariko bat.
Igor Goitia
Berria zaharreren kontra, Zubiriren historiaren ikuspegi “tradentetik”
“inportatutako” diozu, nolabait lehendik dagoena hemen betidanik izan balitz bezala, herriarena berezkoa inmemorialki, eta ez inportatua.
Zuzenbide sistemaren oinarria inportatua da, filosofiaren fundamentu tradizionalak inportatuak dira, kristautasuna inportatua da, eta zer dakit nik, porrupatatak egiteko bigarren osagaia inportatua da, euskal txapela inportatua da, trikitia inportatua da..
Inportatua, lehendik zegoen zerbait ordeztu zuena.
Baina uste dut aipatutako gehienak ez zaizkizula asko inporta, eta gauza konkretu batez ari zarela. Ze oso kuriosoa da ideologia totalizanteak XIX eta XX mendeetan sortu direla esatea, erlijio abrahamikoak izan direnean ideologia totalizante influienteenak.
Zyrilo, Euskal Herrian legedia ez da inportatua, adaptatua baizik. Usadioa eta ituna dituen sistema hori berezko izate eta eratze baten isla da. Eta kristautasuna horretara egokitu zen. Bi errealitate hauetaz mintzo garenean, ehunka urte gure lurrean ibilitako bi errealitate, politiko zein erlijiosoaz, hitzegiten ari gara. XIV mendetik, euskal herrialdeek erakunde sistema finkatu bat eratu zutenetik dugu errealitatea.
Ezker abertzalearen ideologia-praktikaz aritzean, orain berrogei urte adaptatutako ideologia “internazionalistaz” ari gara. Eta nola ideologia hori erlijio politiko bat den, orduan kristautasuna, foru-erakundeak eta ohiko euskal ideologia ordezkatu nahi ditu. Oso gauza legitimoa, baina ekoizpen berriki inportatua da.
Gizarte bat, edozein unetan, lehenagoko hamarkada eta mendeetan ekarritakoaren ondorio da. “XIV mendetik” esaten duzu, hala nahi duzulako, eta zergatik ez hitz egin XIV mendeko hori eratzeko mende batzuk lehenago egindako inportazioez. Dena izan da “berria” noizbait,
Ze, hori ederra, zuri interesatzen zaizuna “adaptatua” da, eta interesatzen ez zaizuna “inportatua”. Eta kristautasuna “egokitu” egin zen, goxo-goxo eta ideologia eta praktika “totalizante”rik gabe, ez zuen ordezkapenik eragin modu proaktibo oso berezian. Klaro, klaro.
Dena ez da berdina, Zyrylo. Euskal izate bat dagoela uste dut eta euskal izate horrek mendetako historia batek gauzatu du. Horri tradizioa deitzen zaio. Euskal tradizioa gure kasuan. Mendetan ordutik honera etorritakoa.
Ezker abertzalearena etzi inportatutako ekoizpen bat da eta gainera tradizio horren kontra dago: kristautasunaren kontra, foru-erakundetzearen kontra… Baina hau, gainera, ikuspegi arazo bat da. Fidel Kastrok esan zion Juan Jose Ibarretxe Lehendakariari: “Guk Kuba mundutik ikusten dugu. Zuek mundua Euskal Herritik”.
Hor dago ikuspegi internazionala eta abertzalearen arteko koska eta diferentzia. Ezker abertzaleak Euskal Herria mundutik ikusten du. Internazionalista delako. Ikuspegi abertzale batek, ordea, mundua dakusa Euskal Herritik. Hemen dagoelako izate-nortasunaren erroa.
Foru erakundeak zuzenbide erromatar publikoa dira, “gure” tradizio politikoekin, klan estrukturekin (ahaide nagusiak, banderizoak eta kontu horiek), erradikalki hautsi zuena, sistema politiko erabat berria ezarrita.
Elizak euskaldunak erretzen abiarazi zuen Trentoren osteko ordena berria. Baina denak balio du hemen “benetako euskaldunak” zein diren esateko.
Esango duzu, Uztarrotz, gure izaeraren interpreteak zein diren, baina zeinen frustrantea behar duen izan euskararen mapa eta hauteskunde mapa konparatzea batzuentzat.
Izate-nortasunak, eta haien adierazpideak, aldatuz doaz. Nortasun bat ez da zuk nahi duzun uneko zuk nahi dituzun adierazpideez osatua bakarrik, gauza elastikoagoa, poliedrikoagoa eta, zuretzat tamalez, biziki ebolutiboa da (adaptazioz eta inportazioz).
Zergatik defendatu behar dira foru-erakundeak gure nortasun adierazpide gisa eta, ez, adibidez, euskaldunok foru-erakundeen aurretik genuen antolaera instituzional tradizionalagoa? Garai hartako Uztarrotz gaixoa, errege atzerritar baten gerizpean eratutako “foru” erakunde berri horiek izate-nortasun tradizionalaren adierazpidea hankapean nola hartzen zuen ikusten!
Ikusi beharko litzateke Antzin Aro amaierako Uztarrotz artzain pirenaikoa, etorri zenean apez bat Israelgo (excuse me, what?) ez dakit ze Jainko judu baten semeari eta hirutasun bati buruz gauzak esaten, batez ere ikusi zuenean ze ondo eta goxo “adaptatzen” zen apez haien jarduna nortasun tradizionalera, baldin eta esaten bazenien istorio horiek arrotzak zirela eta nahiago zuela bere amonak erakutsitako izate-nortasunaren sinesmen-adierazpide tradizionalei eutsi.
Jakina, euskalduna baldin bada Txomin Agirreren narrazioetako “euskaldun, fededun”, akabo hemen gure eztabaida.
Ez, Ba Ote, foruak ez dira Erromar Dretxoa, kontrakoa baizik.
Erromar Dretxoa bertikalista da, “imperium” -botere politikoaren goi-erpina- eta “dominium” -botere ekonomikoa estatalista- oinarrituta dago.
Foru erakundeek behetik gorako erakunde sistema dira. Etxea, auzoa, ibarra eta herrialdera abiatzen dena. Eta foru-jabegoa ez da estatalista ez pribatua, komunala baizik. Erakunde-udalek ez dute jabegorik lurrean, baizik eta bertako kudeatzaile dira.
Euskal estilo bat dago baita politikan ere eta hori espainolek eta ezker-muturreko sasi-abertzaleek bakarrik ukatu dezakete. Baina euskal nortasun ba dago.
Kristautasunak mendeak daramazki hemen eta bertakotu eta tokitu eta gainera kultura eta erakunde sistemak ekoiztu ditu. Gure nortasunaren parte bat da. Aita Barandiaran, Aita Zabala, Aita Lekuona, Axular, Leizarraga eta horrelakoak garrantzitsuak dira euskal kulturarentzat, Ba Ote, zuk bestela nahi izan arren.
Ze frustrantea izan behar duen batzuentzat iraganari begiratu eta euskal herri euskaldun eta euskal nortasun dun bat ikustea.
Nik zuk aipatzen dituzun horietan identifikatzen dut nire burua, frustraziorik batere ez. Zumalakarregi eta Santa Kruz izan zirelako izan da ETA, ez dut dudarik.
Zuk badakizu kanpotik etorritakoa egoki dugula hemen mendez mende. Gauza berbera gertatzen jarraitzen du, baina zuri ez zaizu gustatzen prozesuak jarrai dezan, eta muga bat markatu nahi duzu, eta muga arbitrario horrekin “ongi moldatutakoak” eta “kanpoko kontuak” bereizi. Ezin duzu, ordea, egia ezkutatu. Geratzen zaizuna da esatea zuri gustatzen zaizkizunak moldaketa egokia izan dutela euskal izpiritua delako horren baitan, eta gustatzen ez zaizkizunak kanpotarrak direla derrigorrean.
Eta euskal nortasun horrekin, banderizoen gerratan agertzen den botere egiturak ez du zer ikusirik 100 urte geroago egongo zena foru egituraketarekin. Are, foruen justifikazio politikoa da hain zuzen ahaide nagusien botere egitura (erdi aroko Uztarrotzek “gure betiko tradizioa, euskal izpirituaren adierazle” deituko zukeen horixe) errotik eraldatzea (portzierto, Gaztelako erregeari eskerrak ematen sistema zaharra desegitean izandako paperagatik). Irakurri foruak, irakurri. Ikusi zer zen benetan, eta ez geure buruari kontatzen dizkiogun ipuinak.
https://www.euskadi.eus/contenidos/informacion/dcv_derecho_sucesorio/eu_def/adjuntos/Fueros-Gipuzkoa-1696.pdf
Zumalakarregi eta Santa Kruz aipatzen dituzu ETAren arbaso bezala eta saltatu egiten duzu Eusko Jaurlaritza, Agirre Lehendakaria eta Eusko Gudarostea, frankismoaren fatxismoari aurre egindako indarrak. Hori, motel, tranpa egitea da. Esan dizut eta errepikatzen dizut: Zumalakarregik eta Santa Kruztarrek foru-erakundea, euskal erakundeak, defenditu zituzten, Espainiar estatu liberalaren ber-antolaketa bortxazkoaren aurrean. Ez ziren, ETA bezala “iraultzaileak” eta ez zuten nahi, ETAk bezala, gizarte-mundu berri bat fundatu: Lehengo egoera bateko askatasun egituretara bueltatu nahi zuten. Iragana zuten gidari, eta ez balizko eta itxura ez mamirk gabeko etorkizuna, ETAren iraultzaren denbora. Zumalakarregik eta Santa Kruzek, Agirre Lehendakariak bezala, “Jainkoa eta Lege Zaharra” zuten goiburu. Hau da, kristau balioak eta euskal betiko legea.
ETAk egin duen marxismoaren egokitzapenak balio horiek erasotzen ditu. Horregatik ETAk ez du Euskal Herriaren aldezkotasunik eduki. Eta klaro internazionalismoa eta kausa nazionala ezkondu nahi izatea, hori Frankestein-en munstroaren araberako konstrukzio bat gauzatzea da. Euskal Herria geopolitika global baten menpean jarri nahi izatea, Euskal Herriak bere erreferenteak dituenean, bai enpresa ereduan, bai eraikuntza politikoan, baita balioetan ere.
Foru egitura noski egina zela Ahaide Nagusien boterea kamusteko. Ahaide Nagusiak, ETA bezala, gure gizarte barrutik sortutako etsaia zirelako, eta etsaia zen hemengo herritarrak zapaldu nahi zituelako eta bortxazko bidez menderatzen zituelako. Ez da beste gauza bat ETAk eta ezker abertzaleak 90-2000 hamarkadetan erein zuten “sufrimentuaren sozializazioa”, hostiak urbi et orbe banatzea gizarte oinarri-oinarritik, EAJ kontra, EAren kontra, PPren kontra, PSOEren kontra, kazetarien kontra, juezen kontra, enpresarien kontra…. Eta gaur egun ezker abertzaleak taktikoki onartu behar izan duen erakunde sistemaren kontra.
Alferrik da. Dialektika ezinezkoa da. Tesia da badela “tradentea” deitzen duzun hori, euskal izaeran inmanentea, eta beste bat progresio molde bat, haustailea, kanpotikoa. Eta batean zein bestean zer gertakari edo faktore historiko sailkatzen den, gauza “objektiboa” da. Jartzen direnean mahai gainean historian zeharreko hainbat adibide, aipatutako tesi horrekin bat ez datozenak, ba “gaizki ulertzen duzu” esan, “subjektibitateari” buruz ez dakit zer esan eta segi. Beste hari bat ere ireki da hori azaltzeko, honekin nahikoa ez balitz
Kristautasunak zergatik ez duen ezer hautsi ez da esplikatu (euskal izaeraren tradentetasunean dago eta ixo, “adaptazioa” aipatu, eta ez da gehiago azaldu behar, erlijioaren gauza gehienak bezala, nahiz eta Europa eta Mediterranio osoan gizarte-nortasuna ERROTIK eta bortizki aldatu zuen faktore bat izan zen kristautasuna, (eta islama, etab)), ez, hori inmanentea da euskalduntasunean. Lege Zaharra “betiko” (sic) legea da, betikotasuna XIV mendean sortzen da, Gaztelako errege arrotzarekin ezarritako sistema bat euskal rollo tradentea da, ze Ahaide Nagusiak ETA dira. Eta, Nafarroako erregearen tenentzia bat zuen noblea zer da? Eta Nafarroako erresumaren aurretik bisigodoen aurka egiten zuen jende baskoia zer da, tradentismoa edo iraultza ? eta areago, Erroma inperialista horiekin paktatu zuten baskoiak non sartzen dira, tradentismoan edo ETAn.
Dikotomia faltsu honekin ados ez zaudela badiozu, edo subjektibotasuna eztabaidaren bi alderdietan dagoela aipatzen baduzu, tesi horrek kontraesanak dituela seinalatzen baduzu, ojo, gaizki ulertu (nahi) dira gauzak.
Ados ez egotea ez da gauzak ez ulertzea. Ulertzen dugu zer esan nahi duzun, baina ez gaude ados.
Orduan, Uztarrotz, onartuko duzu foru erakundetzea iraultzailea izan zela, barruan zegoena aldatu zuelako, kanpoko eraginekin.
Gauza hauetan ni oso Oteiza zalea naiz. Honek zioen neolitikotik zetorrela euskal berezitasuna eta garai horietan gainditu genuela herrialde latinoek hain barneraturik duten “sentimendu tragikoa”. Gauza bat argi dago: euskal berezitasuna mendez-mende iraun duela. Ez dakigu zergatik. Baina nik uste dut, Oteitzak uste zuen bezala, euskal estilo bat dagoela, politikan, artean eta erlijioan, adibidez, eta kanpotikako etorritako korronteek itxura berezi bat hartu dutela hemen, eta hemengo nortasunak kutsu berezi bat eman diela.
Nik ikusten dut, Zyrylo, korronte soziologiko globalistek nola kamustu nahi duten euskal nortasuna eta bere iraunkortasuna. Baina hor dago, euskaldunak gara eta hori da gure ezaugarri politiko nagusia, gure gizartearen egitura itxuratu duena.
Kristautasuna hemen orain ehunka urte sartutako korronte erlijioso bat da eta etzidamu hasi ginen berataz hitzegiten eratorritako gauza bat bezala. Zergatik? Korronte marxista bat etorri zelako gure lurraldera hura ordezkatzera. Baina kristautasunak ekarpen ederrak eman dizkio bai gure herriari eta bai gure nortasunari. Kooperatibak, ikastolak, euskal antropologia, euskal abertzaletasuna… Kristau klerikoek eta euskal kristauek sortu ala gutxienez indartu dituzte. ETAren korronteak, ordea, zer ekarri du? Bizpahiru pistolero potente eta teoriko marxista txatxarren bat, Bilduko ponentziak egiteko bakarrik balio duena.
Euskal kristautasunak, Barandiaran aitak izan ere, erakutsi zuen euskal paganismoaren aztarrenak XX menderarte iritsi zirela eta horren testigantza eman. Gizarte teknologikoak, ez kristautasunak, ezabatu zuen gure paganismo-animismoa. Kristautasunak egin zuen kontu gure herriaz, Bigarren eta HIrugarren internazioanalak internazionalismoa aldarrikatu bitartean, eta herri txikien esterminioaren beharra, kultura nagusien menpe.
Foruak-Lege Zaharrak idatzi egiten dira kanpoko erregeak eta bertako tiranoak badirelako eta lege idatzi bat behar delako beren demasien kontra. Horregatik egin zen Nafarroako Forua: Teobaldo Txanpañakoa, etortzekoa zelako. Lege Zaharra usadio-ohitura da. Eta oraindik 1973ko nafar-foruaren azken bildumak zioen: “Hemen legea ohitura da, ohitura lege idatziaren gainetik dago eta ohitura partikularra ohitura orokorraren gainetik dago”. Hauxe da euskal estiloa, lege idatzia boteretsuek herria izorratu ez dezaten egina dela, eta herria bere erara eratzea. Horregatik iraun du Euskal Herri txiki honek. Bertako herri txikia autoeratzeko modua izan duelako menderik mende.
Bestalde, oso gauza arrunta da (zure ikuspegiaz ari naiz, Zyrylo) euskal ezkertiar muturrekoek eta beren aldetik españolazoek duten obsesioa euskal nortasunaren partikulartasuna erasotzeko. Horrek erakusten du ETAk ekarritako marxismoak eraso egiten duela gure berezitasun nazionala. Milosz poeta poloniarrak zioen: “Kultura nazionala eta eduki sozialista” zela stalinismoaren araua. Hori nahiko zukeen ezker abertzaleak: euskal nortasuna hustu, bere azalaz jabetu eta sozialismoaren menpe jarri gu euskaldunak.
Oteiza, a. Bai, Oteizak zioen euskal txapela ezker eskuarekin (eta ez eskuinekoarekin) bururatzea zela gure nortasun adierazgarri bat. Esan gabe euskal txapelak ez dituela bizpahiru mende baino gehiago gugan. Benetako euskaldunak txapelik gabe ibiltzen ziren, buruko ilea zintaz lotuta borrokarako. Duela ehunka urteko Oteizak eta Uztarrozek auskalo zer esango luketen lehen kapeluei buruz. Beno, Uztarrozek marxismoa aipatuko luke.
“Kristautasuna hemen orain ehunka urte sartutako korronte erlijioso bat da eta etzidamu hasi ginen berataz hitzegiten eratorritako gauza bat bezala.”
Baina Oteiza eta neolotikoa aipatzen badituzu, ze kristo (hain zuzen) ari zara esaten. Esadazu neolitikoan ur-jauzi bat edo eguzkia gurtzen zituen tipo pirenaiko batentzat ea ez ote zen eratorria Aliantzaren jainko israeldarra eta bere seme berpiztua, Moisesen legea konplitzera etorri zena. Eta erdi aroan Jesus besarkatu nahi ez duzun paganoa zarela esateagatik akabatu nahi zaituen apezari esplikaiozu nola gainditu duzun “sentimendu tragikoa” eta zer egin behar zen kasu horretan hain ondo “adaptatu” ziren apez horiekin, haien aurrean etorkizuneko txapela ezker eskuaz jartzea ez bada, tradentismoaren aldarean.
“Gizarte teknologikoak, ez kristautasunak, ezabatu zuen gure paganismo-animismoa.”
Hau ez dakit oso ondo nola hartu, kristautasuna persegitu izatetik persekutore izatera pasa zenean ezker-eskubi aritu denean disidente guztiak garbitzen eta bortxatzen historia osoan zehar. Kristau batzuek gauza ederrak egin dituztela? Jakina. Ateo edo agnostiko askok egin duten bezala. Baina kristautasuna, erlijio abrahamiko nagusiak bezala, itogarriak izan dira gizarte osoarentzat, totalizanteak.
Eta ze mania marxismoarekin. Atera zaitez pixka bat muntatu duzun mantra manikeo horretatik. Jainko(ar)engan ez sinesteak ez du esan nahi marxismoa besarkatzen dugunik. Elizaren presiorik eta kontrol klerikalik nahi ez dugunok ez dugu derrigorrean proletariatuaren diktadura nahi. Ateo eta agnostiko asko gaude marxismoarekin zerikusirik ez dugunak. Gizarte laiko bat ez da gizarte marxista bat derrigorrean.
Esku eta txapelaren arteko harremana Oteitzak orokorki egindako gogoeta baten inguruan egiten du. Bai, pelota jokoa ere ez da euskal jatorrikoa baina euskaldunok geuretu dugu. Arazoa hori da, geuretu edota asmatu ditugun gauzetan, euskaldunok ze estilo propioa eman diogun horri. Zuk ez duzu euskal nortasunaren ikuspegi orokorrik, eta iruditzen zaizu hori guztia txantxa dela. Baina euskal nortasunaren iraupena hori da arazoa eta hori da politikoki euskaldunok egin behar dugun zeregina.
Nahi ala ez kristautasuna bertakotu egin da eta ehunka urtetako ibilbidea darama eta gainera euskaldunok kristauki nabarmendu gara. Eta euskal kristau batek ekarri digu euskal paganismoaren zantzua, Aita Barandiaranek. Hori guztia kontuan hartzekoa da.
1648tik hona, Westfaliako Pakeaz geroztik, ez da borroka erlijiosorik izan Europan. Orain ez etorri mesedez kristautasunaren pertsegitzaile ondarearekin; hori joan zen. Etzidamu izan ditugun pertsegitzaileak eta hiltzaileak marxistak ziren, euskal marxistak. Horiek bai utzi dutela bero bero dagoen zantzua.
Elizaren presio klerikala eta horrelako katramila joan zen bai. Eta zoritxarrez zure kirakoa den ezker horrek Espainiatik inportatu du, zer? Antiklerikalismoa. A ze aurrerapen paregabea!
Euskal nortasuna aintzakotzat hartu behar den gauza bat da. Eta ez mesprezatu eta gutxiestu egiten duzun bezala.
Ez dudala euskal nortasunaren ikuspegi orokorrik? Ez dudana da nortasun hori nire ikuspegiko osagaiz bakarrik egina dela esateko kopetarik.
Eta hain zuzen aintzat hartzen dudalako ez zaizkit ondo iruditzen zuk egiten dituzun planteamendu-trukoak, nahi duzuna nahi duzun bezala enjakatzen duen ikuspegi manikeo horretan.
Eta antiklerikalismoa (edozein koloreko erlijioei buruzkoa) izugarrizko aurrerapena dela, dudarik ez.
Euskal nortasunak kanpo-osagaiak dituela esan dut beraz kopetik ez.
Inportazioen denboretaz eta inportazioen kalitateaz ari nintzen. Kristautasunak euskal nortasuna gauzatu du: euskal aberzaletasuna, euskal enpresa eredua, euskal arketipo historiko bat… Gure herriaren kate-maila ezinbestekoa da, dudarik gabe.
Eta gainera bertako ezaugarriak gorde eta goratu dituena.
Ikuspegi manikeoa ETAk ekarri zuen esatean euskaldunak erakundea sortu arte atzerakoi hutsak ginela, eta beraiek historiaren besoetan jarriko gintuztela. Beraiek inportatutako marxismoak zer ekarri du? 850 erahildako eta ETA beraren suizidio politikoa.
Antiklerikalismoa espainiar inportazio xixtrin bat besterik ez da, beste inportazio kaxkar eta baliogabea. Hutsalkerietaz sasoia galtzeko tenorea besterik ez. Atzerapausu bat, ezker abertzaleak egindako bidea bezala. Euskal Herriaren kalte eta minerako.
Hori dena, Uztarrotz, eta hala ere, hauteskunde mapa eta euskararena hor daude.
Zer egin duen ETAk, intxaurrak biltzen zituenari galdetu.
Eta bai, Zumalakarregik eta Santa Kruzek ere hildako andana eragin, 850 baina dezente gehiago (eta asko eta asko, euskaldunak, Uztarrotz, fusilatu zituztenak euskaldunak ia denak, ez ziren gure herriaren parte izango horiek…) eta galdu egin zuten. Zer egingo zaio, irabaztea ez da arrazoia izate hutsa.
Ez dakit ze hiletatik tiratutako argudioa atera nahi duzun baina egia hauxe da, ETAk ez duela moldatu euskararen mapa, Ba Ote.
Intxaurren tontakeriarekin zatoz honera baina gauza bat argi dago, ETA Gernikako Estatutoaren kontra zegoen, Herri Batasuna bezala. Ez zituzten nahi intxaur horiek. Beste arbola batetik bildu ziren.
30 urte geroago, noski, Bilduk-Sortuk Gernikako Estatutoa onartu dutenean, orduan gogoratzen zaizue ETA militarraren 1979ko estatutismoaren okurrentzia. Baina pasa duzue 30 urte esanez Estatutoa hilik dagoela. Orain defendatu behar da.
Ezker abertzalearen kiribuelten eboluzioak ez gaitu eraman behar memoriaren eromenera: kontra zegoen ETA, kontra zegoen ezker abertzalea, eta ETA suizidatu eta gero, orain ezker abertzaleak atzo ezezkoa ematen zionari baiezkoa ematen dio. Eta zuk nahi duzu munduak dantza egin dezala zure esplikazioaren txilibituaren airera.
Zumalakarregik, Santa Kruzek eta Agirre Lehendakariak euskal gudarosteak lideratu zituzten kanpotik etorritako eraso baten kontra eta beren printzipio eta erakundeak, foruak-estatutoa defendatuz. ETA erakunde armatu bat izan zen, euskal erakunde politiko eta euskal borondatearen kontrakoa, eta gutxiengo batek sustatu egiten zuena. Esango didazu euskal Lehendakariren batek ETAkoa zela?
Irabaztea ez da noski arrazoia baina Agirre Lehendakariak irabazi zuen Gernikako Estatutoa dugunez gero, bere egitasmo politikoa. Eta ezker abertzaleak men egin behar dio horri.
Nik ez diot ETAk moldatu duenik euskararen mapa, diot ebidentea dela euskaldunen gehiengoa ez dagoela zure euskal izpiritu eterno horretan. Eta hori ebidentea dela hauteskunde emaitzak ikusita.
Intxaurren tontakeria hori Arzalluzek esana da, ez nik. Berari galdetu, ikusten duzunean (baldin eta zuk arrazoi baduzu eta zeru/infernurik bada), ea zergatik esan zuen halakorik.
EAJk ere onartu behar izan zuen kupoa, eta orain goraipatu egiten du urtereko tributu militar anuala, gerra galdu baten ostean Madrildik ezarri zutena. Esandakoa, galtzen da batzuetan eta aurrera doa bizitza.
Bilintx ez da Euskal Herria, beraz. Muñagorri ere ez. Lopetegi ere ez. Santa Kruzek afusilatzeko agindu zuen baserritar guztiak ere ez. Eusko Gudarostearen aurka ibili ziren errekete euskaldun elebakarrak ere ez dira Euskal Herria.
Definizio bat proposatzen dut: “Euskal Herritarra da Uztarrotzek nahi duena, bere fantasia ez izorratzeko”.
Euskararen mapak ez du ezer demostratzen eta ez da argudio bat Ba Ote. Deitzen duzun euskal espiritu eternoa ez du botoen beharrik, existitu egiten da eta euskal sena duen edornok antzeman dezake. Ez da zure kasua, argi dago.
Arzallusek ez zuen halakorik esan (berak ukatu zuen hori), Bandres EEko abokatuak esan zuen ustez ETApmko batek esan zioelako. Erakunde terrorista baten abokatua, zuzendaritza politiko-militarraren partaide batek esan zuen hori, ez Arzallusek. Baina noski orain Onaindia fundazioan dabiltzan jende horien hitza zuretzat baliozkoagoa izango da. Azken finean, Otegi, ETA likidatu zuena Onaindiak ETApm likidatu zuen bezala, ezker abertzaleko buru da eta polimilia ohia ere.
EAJk bere egitasmoa, Estatuto-Forala, lortu du. ETA suizidatu zen. Hor dago diferentzia ekarpen bat eta bestearen artean. Eta bere historian zehar etengabe ukatu dituen erakundeak eta Estatutoa ezker abertzaleak irentsi behar izan ditu.
Mañe i Flaquer abokatu katalanistak esaten zuen: “Espainiarrak altxa egiten dira beti bere erakundeak zapuzteko; euskaldunak bere erakundeak defenditzeko”. Zumalakarregik, Santa Kruzek eta Agirre Lehendakariak euskal herritarrak nahi zuten euskal erakunde sistema forala defenditu zituzten eta horretarako gudarosteak eraiki. ETA erakunde armatu xixtrin bat da, gutxiengo batek sustatua, eta euskal herritarren borondatearen kontra aritu dena.
ETA ez da euskal ejertzitoa, erakunde terrorista iraultzaile bat baizik. Euskal erakunde eta euskal herritarren kontra altxatutakoa.
Zenbat nafar zituen Eusko Gudarosteak? Zenbat lapurtar ibili ziren Santa Kruzen aginduetara?
EAJk egin duena da Euskal Herria Euskadira murriztu, eta lotsa gabe gainera.
Zorionak, Uztarrotz.
Eta EAJ ez al zen ba independentziarako sortu? Hala diote estatutuek behintzat, lehen paragrafoan: “nazio horren izate politikoa haren subiranotasun nazional osoa berreskuratzearekin batera adieraziko da”.
Zer lortu du orduan? Kortijo bat?
Subkontzienteak engainatu zaitu, Uztarrotz.
Nafar gehienak Francorekin zeuden noski. Baina Euzko Gudarostea Euzko Gudarostea zen eta ez erakunde terrorista minoritarioa.
Euskal Herria gauza anitza da baina Euskal Herri politikoa Sabino Aranak planteatu zuen eta horren ondorioa duguna da, hiru euskal herrialdeen batasuna, laugarrena bertara apuntatu daitekeela, bertakoek nahi badute. Hori zerbait baino gehiago da. Ezker abertzalearen-ETAren ekarpena? 850 erahildako eta zero patatero euskal eraikuntzan.
Eusko Gudarostean ez zegoen nafarrik, ezin zutelako egon. Hiru probintzien gauza hori delako zuretzat Euskal Herria esan dezakezu Agirre lehendakariak “herria” gidatu zuela. Gauza berbera Zumalakarregi edo Santa Kruzekin, jakin badakizun arren euskaldunak izan zituztela biktima eta etsai, kasu askotan. Baina duzun ideologia totalitarioak, “herria gu gara” horrek, ez dizu uzten halakorik planteatu ere egiten. Horregatik dio ETB2 “los vascos que viven en Hendaia”, eta horregatik zabaldu zen lehenago Kantabriarako pasoa pandemian, Nafarroarakoa baino.
Eta zein izan zen Santa Kruzen ekarpena? Zein?
Enfin, berresten dut:
Euskal Herria eta euskaldunak dira Uztarrotzek nahi duena, nahi duenean.
Euskal nortasuna, tradentismoa, inportatua, mar mar mar mar, txapak.
Azken batean, mezuz mezu obsesiboa den “kristautasuna”, “marxismoa”, “ETA” osagaiekin zopa ezberdinak egitea da helburua.
PD: Karlos Borboikoaren errege espainolaren botak milikatzen zituen Santa Kruz bezalako trastornatu hiltzaile bat erreibindikatzeak auzo lotsa ere ematen du.
Nafarrak egon zitezkeen eta egon ziren baten batzuk (José Estornes Lasaren liburua irakurtzea besterik ez dago: “Memorias de un gudari navarro” (Auñamendi, 1977). Honetan ere ez dakizun zerbaitetaz pontifikatu behar duzu! Eta EAJk Errepublikako gobernuan ministro nafar bat jarri zuen, Manuel Irujo. Euskal sena ez eduki eta euskal historian gainera analfabetoa zu, Ba Ote.
Zumalakarregi, Santa Kruz eta Agirre Lehendakariak errealitate instituzionalak ordezkatzen zituzten. ETAkoek erakunde armatu-terrorista bat. Aldea abismala da eta ez baduzu ikusi nahi, erosi antiparrak graduazio potolokoak.
Ez didazu galdera erantzun, Uztarrotz. Zein da Santa Kruzen ekarpena?
Berria egingo dizut. Zein errealitate instituzional ordezkatu zuen Santa Kruzek?
(Ah, eta irainka ez hasi, Uztarrotz. Urduri itxura ematen duzu. Errespetua mantendu badezakegu, hobe).
Santa Kruz apaiz gerrillaria izan zen eta bederatzi hilabetez jardun zuen bere gerrillan. Jainkoa eta Foruak defendatzen zituen, ETAk ez bezala. Foruak, jakin ezazun, euskal erakunde modua zen, bigarren gerra karlista eta gero abolituak izango zirenak (historia pixka bat ikasi, hau ez da errespeto falta, hau ebidentzia bat da eta agerian uzten dizut).
ETAk 40 urtez kaka eman digun erakunde armatu bat zen eta gainera esaten zuen Euskal Herriaren eta sozialismoaren izenean burutzen zituela bere krimenak, gutxiengo xixtrin batek bakarrik aldezten zuenean.
Ez dago ekibalentziarik kristau eta foralista batzuk eta ETAren marxisten artean, Ba Ote, zu horretan gogor saiatu arren. ETA haustura da, horrela izan nahi duelako. Irakurri artikulu hau, agian pixkat ilustratuko zara.
https://zuzeu.eus/euskal-herria/historiaren-haustura-badiou-euskal-herrian/
Ez didazu erantzuten: bederatzi hilabete horietan tiroka ibilita (ETAk 40 urtean hil dituenak baino dezente gehiago hilda, portzierto, ez dakit denbora den hemen neurtu beharreko aldagai bakarra…), zein izan da Santa Kruzen ekarpena? Hildako pila bat, eta zertarako? Mantendu ziren foruak, akaso? Mantendu zen aduana Ebron? Mantendu zen foru miliza akaso? Zein da Santa Kruzen ekarpena?
Eta ze erakundetze instituzional ordezkatu zuen Santa Kruzek, karlistek eurek heriotzara kondenatu zutenean?
Gauza bat da gerrillero bat Santa Kruz bezala (eta portzierto nondik ateratzen duzu 850 pertsona baino gehiago hil egin zituela, zure iturri historikoak nahiko bitxiak dira….).
Eta beste gauza bat da erakunde armatu marxista bat ETA bezala, 5garren batzarrean borroka molde bat onartu eta gerora aplikatu zuena: “gerra iraunkorra eta herrikoia”, Mao Tse Tungek gauzatutako teoria-praktika, ETAk honera inportatu ziguna.
Santa Kruzen bitxikeria finkatu nahi duzu. Baina ETA ez da bitxikeria baizik eta jende asko inplikatu zuen errealitate bortitz eta ezezkorra. Hain ezezkorra ezker abertzaleak suizidatu zuela, ez zijoakiolako ondo hauteskunde batzuetan aurkezteko).
ETArentzat foruak, euskal tradizioa eta abar antiguallak ziren, españolentzat bezala. ETAk ekarriko zigun iraultza sozialista pinpiriña. Jainkoari eskerrak huts egin eta bere burua akabatu zuen.
Herriaren kontra aritu zen ETA. Hor dago koska. 2010.era arte enteratu ez bazen ere.
Gerrillero/matxinada gauza ezberdinak dira?
Santa Kruz ere ez da bitxikeria, biktimez eta hildakoez eta bortizkeriaz hitz egin nahi baduzu. Bere garairako ere bereziki bortitza eta fanatikoa izan zen personaia bat da gure apaiza. Integrista integristen artean, karlistentzat ere gehiegizkoa, heriotzara kondenatu zuten, pentsa (gero barkatu zioten zigorra, ez zeuden lider karismatikoak galtzeko). Zifrei dagokionez, demagun hilean 10 pertsona hil zituela (behetiko estimazio bat, Endarlatsan 42 karabinero afusilatu zituela diote, egun bakarrean).
Badakizu zer zioten Kolonbiako indioek gure apaizaz, hara erbesteratu zenean? Gauza on gutxi. Han dute, oraindik, elizan zintzilika, indioak mezatara deitzeko erabiltzen zuen turuta.
Eta ez, nik ez dut deus finkatu nahi, nahi dut ulertu ea badagoen zure planteamentuetan oinarri objektiborik “euskal sena” eta “auzolana/matxinada” zer demontre den argitzeko, ez bada “Uztarrotzek esana”.
Dirudienez ez dago, eta “Eskerrak zuri, Uztarrotz”.
Eta oraindik ez dakigu zein izan zen Santa Kruzen ekarpena herri honi. Badakigu 9 hilabetez ibili zela gerrillero (ez nahastu, gerrilla, eta ez matxinada, erne horrekin, doktrina zapuztu gabe), badakigu Jainkoa eta Foruak defendatu zituela, baina zein ekarpen egin zuen, ezin erantzun. Eta ze errealitate instituzional ordezkatu zuen ere ez.
Mikeleteak atzetik (foru-erakundeetako soldatapekoak hauek, euskal senaren parte ote ziren? Matxinada ote ziren, auzolan-apaizaren aurka? Auskalo), liberal erregularrak ere bai, karlistak ere bai, denen kontra mendian, trikuaren gisa, baina ez da matxinada, auzolan hutsa dugu.
Gerrillero matxinada ez dira gauza berdiña.
Matxinada euskal hitz bat da Olariaga Sortukoak eduki berezi bat eman ziona eta ETArekin lotu zuen. Hori da “bere” matxinada.
ETAk haustura bat suposatzen du. Honetaz enteratzea mereziko luke. SantaKruz, Zumalakarregi eta Agirre Lehendakariak tradizio-zaleak ziren. ETAk hautsi nahi zuen tradizio horren zalea.
ETAk itxura bat hartzen du, nazionala, eta eduki “sozialista” eman zion. Hor dago gakoa.
Ni ez naiz hemen inor Santa Kruz defenditzeko. Nik defenditzen dudana auzolana egon zela, batetik, Franco-ren garaian, ekarpen ona ekarri ziona herriari (ikastolak, kooperatibak) eta Olariaga-Sortukoen “matxinada”, berrogei urte kaka eman eta gero, ea 850 erahildako egin eta gero suizidatu behar izan zuena lotsaren lotsez, herriaren aurrean lotsagarri zelako (eta bestela ezker abertzaleak ez zuelako hauteskunde garaipenik sekula izango).
Zein da ETAren ekarpen positiboa? Oraindik ez dakigu eta ez didazu esaten, ekarpen onik ez dagoelako.
Eta eranste arren, ETAren “gerrillero” prototipoa Che Guevara zen, ez Santa Kruz. Internazionalismoaren estetika, etika eta politika.
Uztarrotze, eta egunen baten zure izena Edo goitizena idazten ikasten duzun. Nafarra bera. Bestela ere, esaten dituzun guztiak faltsukeria babuak dira. Zer da Euskadi, Harizti bat, Artadi bat, Pagadi bat? Euskoak tipulinak bezalaxe Hazten diren lur eremu bat. Hau lotsa, nik ez dut herrialde horretako herrikide izan nahi, eta nik bezala nafar gehienek. Nafarroa dugu euskaldunok izan dugun estatu independ nte bakarra, mend balekoaek traizioa egin arte. Geronen zuzenbidea fakultate guzietan Zuzenbide Pirenaikoa izendatz n da. Bo, ez dut gogorik esan dituzun babukeria guziei erantzuteko. Bakarrik kontutxo bet, euskaldun bakarrak nafarrak gara, baina horretarako jakin beharra dago nafarra zer eta nor den.
Ez, noski! ez luke zentzurik ETAk iruditzat apaiz fanatiko integrista bat izatea, euskalduna izanagatik.
Ekarpena? Santa Kruz eta Zumalakarregiren berbera. Liberal euskaldunek ere esan zituzten galantak horien kontra. (Badakigu euskal liberalak ez direla zure herri euskal-kristau eterno hori, Uztarrotz, baina tira, barkatuko duzu euskaldunak herriaren parte direla esateagatik).
Diozun suizidioa herri honen asimilazio prozesuaren ondorio zuzena da. Herri honen ezintasunaren adierazle nagusia.
Batzuk oso eroso daude kolonizazio prozesuan, botere partzelatxoa mantentzen duten bitartean espainolisten laguntzarekin, besteak ez dira nahikoa indartsu kolonizazio prozesua apurtzeko. Kolonizazio eta asimilazio prozesua etengabe aurrera doala, eta batzuk pozik.
Baina ez egin dudarik, Santa Kruz bizirik balego, mendian genuke.
Nagore galdu samar horrentzat:
https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?option=com_ecoeoda&task=deituraIkusi&Itemid=470&lang=en&kodea=8946&mota=deiturak
Ba Ote, gauzak ez dira zuk uste bezain xinpleak.
Serafin Olave nafar errepublikarren jefeak “Jainkoa eta Foruak” zuen goiburu inolako arazorik gabe. Euskal liberalak foruzaleak ziren ere, are gehiago ideologia forala beraiek sortu zuten. Español liberalak ziren foruen kontra zirenak.
Eskerrik asko konfirmatzeagatik, noski, Santa Kruz euskalduna ez zen ETAren erreferentzia, baizik eta Che Guevara, argentinar komunista. Normala.
Zuk egiten duzu interpretazio bat ETAri buruz, pentsatuz etsai nagusia Espainiar kolonialismoa dela. Nik beste interpretazio bat egiten dut: Espainiar inperialismoa aitzakitzat hartuz, ETA Espainiar inperalismoa baino okerragoa izan dela denbora puska batean. ETAk eta ezker abertzaleak hostiak partekatu bai zituzten bai abertzale eta bai españolen artean. Ekarpen horretaz ari naiz.
Hain zuzen ere, auzolana/matxinada sinplekeria hori ikustarazi nahi nuen.
Erreketeek ere goresten zuten Santa Kruz. Ez da noski zu eta erreketeak gauza bera zaretenik. Sinplekeria litzateke zuk eta Eladio Espartzak pertsonaia berdinak goraipatzeagatik nik zu erreketeen zakuan sartzean. Zuk laket dituzu halakoak. Sinplekeriak zertan diren.
Zuk ETAz diozuna egozten liberal foruzaleek Santa Kruzi eta Zumalakarregiri, hain zuzen. Euskaldunen kontrako zirela, etxekalte, mina besterik ez zekartela. Borroka armatua amaitu da, ea zenbat irauten duen gure herriak. Nik ez dut esperantza handirik.
Historia ez da “euskal-kristau herria” eta “kanpoko eraginak”. Sinplekeria handiena horixe da.
Ez dago inongo xinplekeririk matxinada/auzolana dualitatean. Errealitate bat dira. Batak bere burua urkatu egin behar izan du. Eta besteak gure herriaren usadiozko filosofiari jarraitu dion ekimena, orain ere irauten du eta erabilgarri eta eraginkor ageri da.
Erreketeek bazuten sozialki eta politikoki ere euskal nortasunaren arrastua, hiltzaile nazkagarri batzuk izan arren. Francok bukatu zuen euskal karlismoarekin. Hori izan zen beren kolaborazioaren ordaina.
ETA eta ezker abertzaleak ereindako gizarte zatiketa horrore bat izan zen, barruko gaitza kanpotik datorren zapalketa baino okerragoa baita. Orain, Jainkoari eskerrak, beste fase batean gaude.
Borroka armatuari “erresistentzia” konponentea ematea iruditzen zait huts bat. Hori horrela izan zitekeen frankismoaren hondarretan eta une batzuetan bakarrik. Gerora eskarnio morala besterik ez dio herri honi eman.
Kristautasuna Euskal Herriko nortasunarekin hezur-eta-aragi egin zen. Gure nortasunaren katebegi bat da, sinestun ala ez sinestun izan. Serafin Esnaolarik gabe ez litzateke Kepa Anabitarterik sortuko.
Ea, Uztarrotz, nik ez diot kentzen erlijioari garrantzia. Santa Kruz gabe ez litzatekela ETArik gorago idatzi nuen. Ez dut erlijioa herriaren arima eternotzat hartzen, eta argi dut kanpotik ekarritako elementu totalitarizantea dela. Zuk horrenbeste gorroto duzun marxismoa bezala, nahi baduzu.
Ukatzen dut zurea, zure manikeismoa: zuk badakizu zer den “euskal sena”, ulertu duzu euskal izpiritua, eta gai zein bai eta zein ez esateko. Irrigarria da.
Zuk ez duzu ETA erresistentziatzat, nik bai. Gure historian zuk goraipatzen dituzun askori leporatu zizkioten zuk ETAri leporatzen dizkiozunak, gizarte zatiketatik biktimetara.
Eta errepikatzen dut. Jada ez da borroka armaturik. Hamar urte barru ea non gauden. Eta iruditzen zait zuk ere badakizula ez garela hobeto egongo.
“Erreketeek bazuten sozialki eta politikoki ere euskal nortasunaren arrastua, hiltzaile nazkagarri batzuk izan arren”.
Erreketeak, hiltzaile nazkagarri batzuk? Era berean, ez ote ziren sozialki eta politikoki ere egungo euskal ezker woke osoa baino euskaldunagoak?
Gure baserriko birraitona eta haren koinatua erreketeek afusilatu zituzten Oiartzunen, Errenteriara sartu zirenean. 9 seme-alaba, zaharrenak 16 zituela eta gazteenak urtebete ere ez, umezurtz utzi.
Errezilen sartu zirenean, ez dut sekula jakin zer egin zuten erreketeek gure amona zenaren baserrian, ez baitzuen deus ere esan bizi zen artean. Zien nazka, higuina eta gorrotoa ikusita, imajina dezaket.
Bai, hiltzaile nazkagarriak, euskaldunak izanagatik.
Kausalitate historiko batek kualitate aldaketa bat dakarrenean, orduan ondorioa egin dituen ekarpenengatik juzkatu beharko da. Hori da nik egiten dudana ETArekin. Santa Kruz apaiza, azken batean, foralitatearen lurralde euskaldun elebakarreko ekoizpen bat da. ETAkoak berriz modernillo iraultzaile internazionalisten fruitua. Mutur ezkerreko español ala frantses baten baliokide fijo-fijoa da ETA erakunde bezala.
Euskal senaren nire interpretazioa ematen dizut eta zuk zurea ez didazu ematen, soziologia ergel bat besterik ez “asimilazionista”, “kolonizatu” eta horrelako hitz fetitxeekin. Egia esatera, foro bat ez da modurik onena nor bakoitzak bere pentsakera sakontasunez xehetu eta adierazteko. Beraz bai zu eta bai ni mugatuak gaude horregatik.
ETA, Aide Nagusien antzera, lur honek ekoiztu duen gaitz bat da. Euskaldunok munduko historiari aportatu diogun totalitarismo pusketa. Espainolek frankismoa dute, italiarrek fatxismoa eta errusiarrek boltxebismoa. Guk ETA dugu gaitz unibertsal horren adierazgarri.
Hobeto gaude, noski, ETAren hilotzak gosaldu beharrik gabe periodikuetan, baina euskaldunok gure erronka dugu iraun bizitzeko oraingo momentuan. Gure arbasoek lehen izan zuten bezala. Asmatu beharko dugu erronka horri aurre egiten. Lehenetariko gauza, iragana ondo bereiztea.
Zuk ETAz diozuna nik Inazio Loiolakoaz esan nezake: euskaldunok munduari eman diogu totalitarismo pusketa. Kontrarreformaren abangoardia. ETA baino dezente zabalduagoa munduan. Zuretzat Santua da Azpeitiako bortxatzaile hori.
Nik ez dut sena hori existitzen denik uste, nola nahi duzu interpretazioa ematea? Nik diot herri bat dagoela, garapen konstantean, beste herriekin eta beren influentziekin harremanetan ezinbestean.
Argi geratu zait, oinarrian, zure gustoak daudela: hauek gustuko ditut, beraz nireak dira, beraz euskal sena eternoaren ordezkari dira, kanpoko eraginik gabeak. Hauek ez ditut gustuko, ez dira nireak, beraz ez dira euskal sena eternoaren interprete egoki, eta kanpoko dotrina noziboak besterik ez.
Finean, “Uztarrotzek esana, eskerrak zuri Uztarrotz”.
Inazio Loiolakoa ez zuen sistema politiko bat asmatu, orden erlijioso bat baizik. Eta Jesuitek “inkulturazioa” asmatu zuten. Hau da, herri bakoitzari herri bertako kulturan irakatsi behar zitzaiola. Horregatik irauten du guarania Paraguayn. Eta jesuitek euskal unibertsitate bat eman ziguten, Deustokoa eta horri esker euskal eliteek ez zuten kanpora anka egin behar izan. Beraz, gure herriarentzat ondorio positiboak aportatu dituzte.
ETArena desastre maiuskulo bat izan da. Hirugarren Munduko Askapen Mugimendu marxistekin lerratu zen ustez horrela gure herria askatuko zuela. Orain badakigu Europan eman diren independentzia guztiak sozialismo marxistaren kontra izan direla. ETAkoak, ordea, eta ezker abertzaleak berdin, ideologia anti-abertzale frakasatu horri jarraitu zion.
Nahiko nuke nire gustoek koherentzia bat edukitzea eta euskal nortasunaren mamiari heltzea, besterik gabe.
Ez dira izan familia guzietan hiltzaile eta asasinatuak? Zerrenda edo estatistikaren bat egin beharko litzateke ehunekoez jakiteko? ikus genezan zein bando den nazkarriagoa.
“nazkagarriagoa”, noski
Inkulturazioagatik funtzionatu du Deustok erdaraz, ezta, euskal elite erdaldunak sortuta. Zu, internazionalismoaren estai hori, ari zara jesuitek Paraguain eginikoa ekartzen, etxean erdalduntze erreminta izan dena goresteko?
Jesuitetatik pasatako euskal elite horiexek izan dira euskararen etsai handienak. Entzun gaur euskal eliteen seme alabak euskaraz hizketan, ea aukera duzun.
Galdera bat, erantzun nahi izan dezanarentzat: zergatik utzi dio euskaldun herri xeheak horrenbestetan inork bortxatu gabe euskaldun izateari? Herri xeheak eliteek egiten dutena imitatuz funtzionatzen du askotan, baina hori ez da munduko leku guzietan gertatu. Zergatik hemen bai?
Diozu munduko beste tokietan ez dela hori gertatzen. Esan dezakezu non?
Nik ezagutzen dudanagatik, eliteek abandonatu duten hizkuntza desagertze bidean geratzen da, hasi eskoziako gaelikotik okzitanieraraino, aragoieratik Australiako aborigenetaraino.
Ez zait okurritzen hizkuntza bat, eliteek abandonatuta osasuntsu dagoena.
Amerika osoan adibidez hizkuntza germaniarrak osasuntsu dituzten gutxiengo erlijiosoak daude.
Komunitate horietako eliteek ez dute hizkuntza abandonatu.
Beharbada adostu behar genuke zer den elite bat.
Argi dago ez direla elite ekonomiko bat, burgesak edo industria-gizonak. Agian elitea dira testuak interpretatzen trebeak direlako.
Eliteak dira giza talde zierto baten baitan agintea, dirua edota influentzia dutenak.
Gutxiengo erlijioso horien baitan, noski “elitea” direla. Komunitate itxi horietan agintzen dutenak dira. Gutxiengo horietakoak apenas ateratzen dire taldetik kanpora, eta dituzten erreferenteek ez dute beste hizkuntza bat hitz egiten.
Komunitate horietan gidaritza politiko-erlijiosoa duten familiak beren haurrak ingelesez edo kastillanoz hezten hasiko balira, akabo hizkuntza germaniar osasuntsuak menoniten artean.
Baina ez dituzte heziko haurrak ingelesez, frantsesez edo kastillanoz. Zergatik?
“Gutxiengo horietakoak apenas ateratzen dire taldetik kanpora, eta dituzten erreferenteek ez dute beste hizkuntza bat hitz egiten”. Hor dago koxka. Hemen, ordea, gizarte “ireki” bat izan behar gara “arrazistak” izan nahi ez badugu.
Ez konparatu sekta erlijioso bat, 200-300 kidez osatuta eta nekazaritza eta abelzaintzatik bizi direnak, eta nazio bat.
Ez da arrazistak izatea, ergelkeria da hori esatea. Menonitak ixten diren bezala itxiko bagina, hilabetean gosez hilko ginateke denak.
Eta hemengo eliteek zergatik hezten dituzten haurrak atzerriko hizkuntzetan, hemengo eliteei galdetu.
Nire ustetan, interesatu etxekalte kuadrilla lamentable bat direlako.
Zure Ignacio horrek Eneko Loinaz zituen izen abizen.
https://eu.m.wikipedia.org/wiki/Uztarroze
Zer gisa, Amuta? Kezkaturik ninduzun , azken bolada luze honetan ez baitidazu iruzkin ziztrin bakar bat ere eskaini. Kantzelatua nengoela pentsatzera ere ailegatu naiz. Baina ez da hala, nonbait hor. Oraindik ere odol zerbait badisurikizu zainetan. Ez zara bare bilakatu. Ez da gutxi.
Menonitek hizkuntza bat dute, erlijio bat eta autokontzientzia bat. Ez dakit zergatik ez diren nazio bat. Euskaldunok, berriz, zer gara eta zer dugu?
Era berean, ez dira goseak hiltzen eta komunitateak gero eta jendetsuagoak dituzte; horregatik, aldizka komunitate berriak sortzen dituzte.
Menonitek ziurrenik komunitate hitza erabiltzen dute eta ez nazio. Ez dut uste nazio bilakatzeko asmo politikorik dutenik.
Beren buruari nola deitzen dioten gogoan izan gabe eta nazio bilakatzeko asmo politikorik ez badute ere (estatu bat?), argi dago hizkuntza bizirik dutela eta gizarte-kohesio sendoa. Hemen, aldiz, euskara erabateko gainbeheran dugu, eta gero eta diluituagoa den gizarte batean bizi gara, ezkerreko pentsamenduari esker.
Nik ez dut irudikatzen kanpoko inorrekin harremanak izatea debekatua duen gizarte isolatu bat Euskal Herrian.
Gure elite oso eskuindarrek ez balute hizkuntza baztertu mendeetan, ez ginateke egoera honetan. Baina Polonian Piast-arrak eta haren segizioko aritoskrata eta burgesak polakoz ari ziren bitartean, Nafarroan frantsesez ari ziren, eta mendebaldean kastillanoz. Herri xehea zebilen eta dabil euskaraz, eta hemen ere, “gora” igotzea lortzean segituan ahazten da euskara.
Ezkerrari egoztea euskararen ezintasuna soilik da ulergarri obsesio oso pertsonaletatik.
Elite batek hizkuntza baztertzen badu, herri xeheak segitzen dio? Ez da fidatzekoa hainbatetan goraipatzen den herri xehea, beraz. Euskal Herrian herri harrotasuna falta izan da.
Ezkerrari gizarte kulturaniztuna defendatzea aurpegiratu behar zaio. Horrek ez du balio gizartea kohesionatzeko.
Euskal komunitatearen “utopia”arekin guzia interesgarria da. Batez ere HDBek ongi deskribatzen duen iparraldeko egoeran.
Ba ote! Inork ez du serioski irudikatzen “[…] kanpoko inorekin harremanak izatea debekatua duen gizarte isolatu bat […]”
Ezinezkoa litzateke ezta ez nahi izaitekoa ere!
Baina egia duzu kanpoko harreman egokiak aurkitzea litzatekeela kausitzea edo porrota. Ez da arazo erraza.
Iparraldean behintzat ez nintzateke seguraski ausartuko erraitera elite ezkertiarra dela soilik erantzule. Baina erantzukizun inportantea du. Izan ere elite ezker-ezkertiarra sarritan frantses militante suharrenak agertu dira beti gure herrietan. Ez da hain zaharra ezker abertzale euskalzalea.
“[…]Nafarroan frantsesez ari ziren[…]” arrazoi dukezu baina elite eskuindarra baino erran nezake (ene adiskide anitzekin samurtzeko irriskua hartuz) kasta feodal frantses inportatu bat zela
“Herri xehea zebilen eta dabil euskaraz, eta hemen ere, “gora” igotzea lortzean segituan ahazten da euskara”.
Hortan arrazoi duzu erabat eta horrek komunitatearen aldeko arrazoi bat da.
Alain (Chartier), Simone Weil eta Paul Ricoeur filosofoek (eskuindarrak ez zirenak) errespetu anitzekin kontuan hartzen zuten utopiak eta komunitateak sorteko giza joera gizarte arazoen aitzinean.
Ez direna fidatzekoak eliteak dira. Beti etxekalte.
Eta bai, akulturizazio prozesu guztietan goitik behera izaten da gauza. Lehenbizi eliteak, gero herria. Ez dago komunitaterik munduan aberatsek hizkuntza bat eta pobreek bestea dutenik. Hizkuntzaren prestigioa sartzen da hor.
Eta menoniten komunitatean ere badaude eliteak, beren mailan. Ez dira noski AEBtako eliteen botere mailara iristen, ezta hurrik eman ere, baina badira elite beren komunitateetan. Boterea, dirua eta influentzia duten pertsona eta familiak. Duten isolamendua eta guzti, dena den, hegoameriketako komunitate menonita batzuetan gaztelania sartzen ari da jada. Yankilandiako Amishetan ere ari da ingelesa sartzen.
Euskararen atzerakada azken bi mende eta erdian ez da izan XX. mende amaierako kulturaniztasunagatik. Hori planteatzea errealitatea faltsutzea da.
Ene azken iruzkinaren lehen esaldian, untsa mintzatzekotan, erran behar nuen Euskal komunitatearen “utopia”rekin zer ikusia duen eztabaida erabakigarria izanen zela.iparraldean euskaltasunaren biziraupenerako.
Artetik erraiteko, utopia kontzeptuari dagokionez, ene uste apalean mesfiatu behar gara ezarritako sistemaren defenditzaile zurrun harroek edo inkontzienteek eman liezaioketen fama txar edo mespretxagarriarekin. Hainbat pentsalari onenetarikok seinalatu diguten bezala, Utopia edo ideala izan daitezke pentsatzeko laguntza eraginkorrak.
“Euskararen atzerakada azken bi mende eta erdian ez da izan XX. mende amaierako kulturaniztasunagatik. Hori planteatzea errealitatea faltsutzea da”.
Nik hori ez dut erran.
Hori bai, historia osoan euskara gutxien hitz egin den garaian bizi gara gaur egun, 2025ean.
“Ez dago komunitaterik munduan aberatsek hizkuntza bat eta pobreek bestea dutenik”.
Ingelesa Erdi Aroan.
Menoniten komunitate batzuetan zergatik ari da sartzen gaztelera? Eta Euskal Herrian zergatik hitz egiten da gero eta gutxiago euskaraz? Arrazoi berberengatik gertatzen da? Galderak.
Eta bertze bat: jatorri askotako jendea komunitate batera iristea ona ote da komunitate horretako hizkuntzarentzat? Eta batez ere gutxiengo batek hitz egiten duen hizkuntza bada?
Ostia, HDB, ze ona!!!
“Hori bai, historia osoan euskara gutxien hitz egin den garaian bizi gara gaur egun, 2025ean”.
Mundiala, benetan!!!
Erdi aroko ingelesarekin, kontuan izan behar da elite “inportatua” zela, eta beren hizkuntza hori elite-eliteko 200 familia atzerritar konkistatzailek mintzatzen zutela, Frantzian ere lurrak zituztenak, milioika biztanleko inperio batean. Are, beren botere gunea, aberastasunak eta interesak Frantzian zeuden, ez Ingalaterran. Ez dira gutxi Frantzian jaiotako errege ingelesak (Nafarroan ere antzekoa gertatu zen, are ebidenteago: Ingalaterrako errege familiek Ingalaterrara bisita egiten zuten, umea bertan jaio zedin, itxurak mantentze aldera (gauza berbera egin zuen Fernando Katolikoaren amak, Nafarroarik Aragoira joanda erditzera), Nafarroako kasuan ez zuten disimulatu ere egiten, eta 1234z geroztik, hiru errege soilik jaio ziren Nafarroan). Eta Frantziako lurrak galduta, hizkuntza ere aldatu zuten.
Ez dut menoniten hizkuntza egoeraren berri. Baina ia ziur esan dezaket ez dela izan kulturaniztasunaren ideia progrearen erruz.
Zure azken galderarekin, arriskuan ikusten duzu ingelesa AEBtan, etorkinen etorrerarekin? Egoeraren arabera efektua ezberdina izango da. Eta edozein kasutan, jatorri askotako jendearen etorrerak ez du azaltzen euskararen atzerakada azken 5 mendeetan, salbu azken hamarkadakoa, akaso. Euskararen egungo egoera kulturaniztasunari egoztea zeure obsesio pertsonalen ondorioa da, ez historiaren irakurketa baten ondorio.
Ene iduriko HDBren obsessio pertsonala zilegia da. Bistan da euskararen beherekada kulturaniztasunaren apologia baino lehenagokoa dela eta baduela kausa politikoagorik. Baina erabat posible da gehiegizko moda (mantra diozuten bezala) horrek ahuldu eta desarmatu duela euskaldunen erresititzeko gogoa eta arma ideologiko bat eman gure areiroei;
Bestetik oso interesgarria Anglo Normandiarren dinastiaren eta Franko Narfatarrenaren historiak erkatzeko ideia hori .
Konparaketa horren erreferentziaren bat baduzu emaguzu mesedez;
Denok ditugu obsesio pertsonalak, eta nazio bat, adibidez, obsesio pertsonal askoren metaketa da.
Menoniteen komunitatean gaztelania edo ingelesesa sartzen ari bada, kanpoko harremanengatik edo estatuak hala ezartzen duelako da. Haien komunitatetik kanpo haien hizkera ez du ofizialtasunik/hiztun komunitaterik eta, hortaz, beharrezkoa dute estatu hizkuntzaren beharra.
Hego Afrikan badago Orania izeneko afrikanerren herri pribatu bat (lurrak erosi zituzten eta han eraiki zuten herria). Ingelesa ere badakite, mundu osoan bezala, baina haien hizkuntzan bizi dira.
Euskal Herriarekin antza gehiago du azken eredu honek ofizialtasuna (Hegoalden) dugulako edo hizkuntza komunitatea herriko komunitatetik kanpo ere bizi delako.
Euskaldunon desabantaila handiena minoria ez-antolatua garela da.
Xinplea, nik dakidala, euskaraz ergel motz motela izan da beti.
Oranian ez dira 3000 pertsonara ailegatzen, komunitate menonitak hamarnaka familiaz osatutako talde txikiak dira. Ez dakit nik 350.000-500.000 euskaldunek abiarazi dezakegun proiektu bat ote den.
Eta aipatzen ditugun komunitate horien ezaugarri amankomuna ikusita, hanka sartu genuen euskaldunok Loiolako Inaxitori kasu egiten, Leizarragari beharrean…
Argi daukat horrelako zerbait berandu baino lehen egin beharko dela, eta benetan “aktiboak” edo “baliozkoak” diren euskaldunak bakarrik kontuan hartu beharko lirateke, euskaraz gazteleraz edo frantsesez baino hobeki hitz egiten dutenak, ia seguru 40.000 baino gehiago ez direnak.
Nire ustez hemendik 30 urtetara euskaldungoaren kopurua egun baino dezente murritzagoa izango da, eta euskal lurraldeetako biztanlegoaren erdia ez da iberiar jatorrikoa ere izango. Horretaz gain, banago ordurako Espainiar estatua (eta seguruenik Frantziar estatua eta Europako mendebaldea ere), deskonposaketa prozesu politiko eta sozial aurreratuan egongo da. Seguruenik Espainiak balkanizazio prozesu bat jasango du, baina kasu honetan bosgarren zutabe ipar-afrikarrak egingo du albaniar-kosobarren papera. Ordurako geratuko diren euskaldun horiek ganoraz antolatuak egon beharko lirateke, arnasgune eta auzo jakinetan gotortuak (ipar irlandar auzo katolikoen modura), gobernu/administrazio autonomiko eta estataletaik ahal bezain beste deskonektaturik, eta datorrenerako prestatuak materialki, baina batez ere moralaren eta borondatearen aldetik. Etorkizun horretan jende biguin, onbera eta motzaren pentsamendu magiko progre-liberala aspaldi erauzia behar luke. Mirari bat beharko dugu hortara garaiz heltzeko.
Orania poliki-poliki hazten ari da, haien helburua lehenik hiri bilakatzea eta bigarrenik kantoi bat sortzea da (hau zailagoa litzateke). Ez da epe motzeko kontua.
EHko udalerrietan euskaraz bizitzea zaila bada, arnasguneak sortzea da lehentasuna eta horretarako abiapuntua talde txiki antolatuen elkarlana da.
Oraniari buruz Wikipedia bat gainbegiratu dut fie fitia. nahikoa objektiboa dirudi. Bertakoen helburua argi da guretzat eta ez dute ingurumenarekin ezta munduarekin mozteko nahirik erakusten. Esperientzia xume xumea hasiz geroz, pollliko molliki garatzen da gatazkarik sortu gabe ez ingurumenarekin ez eta estatu zentralarekin ere. zeina tolerante eta ulerkor agertzen baita.
Bada zer ikas esperientzia horretan ikasi nahi dutenentza. . .
Hala da, Beñat, baina problema da euskaldun gehien-gehienek ez dutela Orania bat sortu nahi, baizik eta, batetik, ezkerraren pentsamenduarekin bat etorriz, nornahi Euskal Herriratzea ahalbidetu eta, gainera, euskara unibertsalizatu, biztanle guziengana zabaltzen saiatzeko, eta hori guzia kaltegarria da euskararentzat.
HDB, zuk untsa deskribatzen duzuna “aitzinako ihes” klasikoa da: guhaurren ardura hartu beharrean mundu guzia konbertitu nahi izaitea den mendreneko axola edo axola izaiteko arrazoinik duena ere. Baina ez da bakarrik ezkerrarena euskaltzale gehiena ere!
aldiz Wikipedian zerbait intersgarri ikusi dut: oraniaz kanpoko jende batzuen laguntza eta sustengua bazutela. Afrikaner guziek ez baitute gogorik aski edo egokiera bertan zuzenean engaiatzeko eta normal da. Oraniak ekosistema bat izango du itzulian. Guk ere pentsatu behar dugu euskal ekosistema eta euskal elitearen lotura.
Egun badaukagu iberiar jatorriko populazioaren erdia bAino gehiago,hau da,espainiarrak. Baina nafarrak Auinamendien bi isurietan bizi izan gara, ez bakarrik penintsulan, espainol Babua!
Nagore, “iberiar jatorriko populazioaren” adibide batzuk:
Jon Maia Soria
Txillardegi
Joseba Alvarez
Jose Maria Benito del Valle
Edurne Benito del Valle
Oskar Matute
Iñaki Antiguedad
Sabino Cuadra
Harkaitz Cano
Josu Erkoreka Gervasio
Edorta Jimenez
Irati Jimenez
Natxo de Felipe
Euzkitze
Aner Peritz
Antton Valverde
Arkaitz Rodriguez Torres
Mikel Markez
Rafa Diez Usabiaga
Federiko Krutwig Sagredo
Koldo Tellitu
…
Gabon. Hor aipatu dituzun guztiak euskaldunak dira, Edo gehienak. Ximenez, Semenorena euskara da, eta itz, Oderitz, Eneritz, Senberoitz, Enekoitz, Auritz, Armendaritz, eta Segi, euskal a izenen marka geurenena, inbadituak izan ginen arte. Jakina, hori Nafarroan baino ez da ageri, hau da, Euskal Herrian. Vascongadoak oso espainolak izan dira betidanik, Idiakez eta abar. Kutxabankeko burua ez da Euskalduna, jeltzalea bai, eta hola…