Transhumanismoa eta queer generismoa –

Gero eta gehiago entzuten da transhumanismoari buruz hitz egiten, eta feminismotik mugimendu horri buruzko galderak sortzen dira: transhumanismoak emakumeen eta gizonen arteko berdintasun handiagoa suposatzen al du? Zer ondorio izango lituzke emakumeok munduan dugun desabantaila-posizioari dagokionez? Gai horiek gero eta hurbilago dauden egoerei buruzko hausnarketa eskatzen dute, oraindik zientzia fikziozkoak diruditen arren.

Gaur egun, giza gaitasunak gainditzeko kirurgiak egiten dituzten pertsonen testigantzak ikus ditzakegu komunikabide eta sare sozialetan: Leph, pertzepzio sentsoriala areagotzeko atzamarretan 50 txip sartu dituen emakumea; Len Noe, garajeko atea ireki ahal izateko edo txartelik erabili gabe kriptomoneten zorroarekin ordaindu ahal izateko mikrotxipak sartu dizkioten emakumea; edo Manel, bere burua transespezie gisa identifikatzen duena eta buruan bi hegal jartzea erabaki duena, hezetasuna, presio atmosferikoa eta tenperatura “entzun” ahal izateko. Are gehiago, gure herrialdean badago elkarte bat -Transespecies Society-, gero eta bazkide gehiago dituena.

Baina zer da transhumanismoa? Pertsona bereziei bakarrik dagokie? Transhumanismoa anekdotikoa izatetik urrun, teknologia berriak espeziea hobetzeko erabiltzearen alde egiten duen ideologia bat da, hau da, hilezkortasuna lortzeaz gain, gorputz osasuntsuen gaineko giza gaitasunen gehikuntza lortzea, horrela zientzia medikoaren helburuetatik bereiziz. Transhumanistek defendatzen dute ez direla nahastu behar gizakia eta biologia; izan ere, gizakia biologikotik harago joan daiteke, eta, bere helburuak lortzeko, zibernetika eta bioteknologia aplikatzean oinarritzen dira, inolako muga moralik planteatu gabe. Mugimendu horretarako, teknologiak etikaren gainetik eta norbanakoen nahien zerbitzura egon behar du. Bere interes nagusia bakoitzak bere berehalako nahiak ahalik eta gehien garatzea da, gizarte-mailako ondorioak zalantzan jarri gabe, ezta norberaren bizitzan ere, orainalditik harago.

Ideologia horri egin ohi zaizkion kritikak hain helburu zabala lortzeko garapen bioteknologikoaren bideragarritasun eskasa dela aldarrikatzera mugatu ohi dira, hala nola hilezkortasuna edo gizakien gaitasunak mugarik gabe handitzea. Baita, lortuz gero, erosketa-maila handiko pertsonek soilik hobekuntza horietaz gozatu ahal izatea dakarren dilema moralera ere. Erabiliko al lirateke ustezko aurrerapen horiek espezie gisa eboluzionatzeko, edo gainerako biztanleek baino status altuagoa lukeen makina-indibiduoen kasta bat sortzeko? Bizi garen mundu neoliberal gero eta deshumanizatuagoan, bigarren aukera hori da seguruena.

Ideologia transhumanistak premisa hau du abiapuntu: gizakia bere horretan desagertzea ez da negatibotzat hartu behar, eta supergizaki edo ciborg berri baten agerpena ospatu behar dela esan behar da. Helburu horrek belaunaldi berriak eta haurrak beren interesen jo puntuan jartzen ditu. Eta puntu horretan, transhumanismoak bat egiten du gaur egun munduan zehar dabilen transgenero mugimenduarekin, klase politikoak babestutako eta kapital handiak diruz lagundutako trans izeneko legeak ezarriz.

Gaur egun hainbeste erabiltzen den “trans” aurrizkia LGTBIQ+ siglen barruan dauden hamaika kausa biltzen dituen terminoa da, baina, egia esan, T-aren helburuei soilik erantzuten die, Estatuko trans lege-proiektuan ikusten dugun bezala. Lege horrek zehaztu gabeko eta trans gisa autoidetifikatutako kolektibo baten interesak baino ez ditu defendatzen, eta bere helburu nagusia haur eta nerabeak “merkatu trans” izenda genezakeen horren barruan sartzea da, bai bere gorputz eta buruekin esperimentatzeko, bai etorkizunean bere ideologia iraunarazteko.

Transhumanismoa eta transgenerismoa lehentasunez zuzentzen zaizkien subjektuen antzekotasun horietatik abiatuta, bi ideologia horien arteko harremanei buruz galde liteke. Transgenerismoa transhumanismo modu bat al da? Identitate transgeneristak hobekuntzarik al dakar gizateriarentzat? Galdera horiei erantzun ahal izateko, beharrezkoa da transgenerismo edo generismo queer delakoaren printzipioetan sakontzea.

Queer generismoa bi erreferente filosofikotan oinarritzen da hasieran. Alde batetik, Nietzscherengandik jasotzen du ez dagoela egitaterik, baizik eta horien interpretazioak soilik. Eta bestetik, Foucaulten baieztapena bere egiten du. Baieztapen horren arabera, klase nagusiak definitzen ditu kontzeptuak gizarte guztietan, eta arautasun horretatik kanpo geratzen den guztia jazarri eta baztertu egiten da. Ideia horiek joko-fitxak ekartzen dizkiote Judith Butlerri, queer generismoaren teoriko nagusiari. Horrek, ideia horien erabilera bitxia eginez, kontzeptuen subjektibotasunaren muturreko ikuspegia planteatzen du, eta baieztatzen du emakume eta gizon terminoak eta pertsonen sexua klase menderatzaileak inposatutako performanceak direla. Sexuaren eta generoaren kontzeptuak nahasten dituen ikuspegiaren arabera, sexu-autodeterminazioa – genero-identitatea deitzen zaio, eta sexu-orientazioarekin parekatzen du, baliozkotze soziala emateko ahaleginean – askatasun-kontua da. Teoriko horrek kategoria biologiko sexuala sentimendu pertsonal batera murriztearen alde egiten du, nahiz eta askatasun indibidual horrek besteen adierazpen askea mugatzen duen, ez baitago errealitate material partekatuan oinarrituta. Azkenik, Butlerren askatasuna gorputzetan aldaketa estetikoak egitean laburbiltzen da, horiek genero-estereotipoen arautasun patriarkalera egokitzeko, bai eta sentimenduak erregistroan autodeterminatzean ere. Hori da trans-queer ideologia honek eskaintzen duen askatasun guztia. Ezer ez generoa abolitzeaz. Ez dago ezer herritar gehienei eragingo dien gizarte-hobekuntzari buruz. Gero eta polarizatuago dagoen mundu honetan justizia lortzeko moduari buruz ezer ez. Ez dago ezer belaunaldi berrien bizi-baldintzak hobetzeko moduari buruz, langabeziara eta lan prekarioetara eramango dituen sistema batean. Hitz handiak eta postureoa besterik ez.

Queer teoriari dagokionez, mugimendu horri buruz argi dezente ematen duten hiru kritika aipa daitezke. Lehenengoa feminismoak egindakoa da, berak eman baitzuen alarma-ahotsa egiaztatzean emakumea bere historiaren protagonista gisa desagerrarazi nahi zela, lortutako aurrerapen sozial guztiak ezabatu eta emakume izateagatik jasaten dugun zapalkuntza ukatu. Queer teoria honen arabera, interpretazioak baino ez daude, eta ez egitateak: emakumeok jasaten dugun indarkeria interpretazio bat da? Gure arazoak amaituko dira gizon gisa identifikatuz? Gure mendekotasunaren arrazoia definitzen duen sexuaren kontzeptua baztertzeak desagertzea suposatuko al du? Argi dago galdera horien erantzuna ezezko biribila dela. Kontrako iritzia ematea George Bushen pentsamendu irrazional bera erabiltzea da, zuhaitzak moztea proposatu zuenean baso-suteak saihesteko.

Bigarren kritika ikuspegi zientifikotik egiten da, eta bereziki biologiari dagozkion eta hezkuntza-etapa guztietan zehar ikastetxeetan zabaltzen ari diren gaiei buruzko postulatuen faltsutasuna aipatzen du. “Bahitutako hezkidetza. Ideia transgeneristak hezkuntzan sartzeari kritika feminista” (Octaedro, 2022) liburuan salatzen den bezala., transaktibistak ikasleak engainatzen ari dira. Ikastetxeetan hitzaldiak eta tailerrak egiten dituzte eta sexuaren errealitate materiala ukatzen dute, jaioberrietan sexua esleitu egiten dela eta, are gehiago, sexua nahierara alda daitekeela sinestaraziz, sentimenduen mende dagoelako. Hala ere, badirudi sentimendu horiek askatasunez fluktuatu daitezkeela gizon heldu batzuen kasuan beren hitzarekin soilik,haurtzaroan ez bezala, non droga hormonalen bidez finkatu behar baitira, eta droga hormonalek haien garapena oztopatzen dute.

Eta, hirugarrenik, filosofia politikotik queer ideologiari egiten zaion kritika dago. Horren arabera, trans idearioak doktrina neoliberalaren interes berberei balio die, gutxiengo talde sozial baten nahiak guztion ongiaren gainetik jartzen baititu, eta, aldi berean, ezeztatzeko eta zigortzeko metodoak erabiltzen ditu – Espainian Francoren diktadurara garamatzate –, bere postulatuekiko edozein zalantza edo kritikaren aurrean. Horrela, postmodernitate transgenerista deiturikoak, inbertitzaile handiek babestuak, bere dibertsitate eta inklusio kontzeptuak inposatzen ditu, artifizialki sortutako kolektibo bati lehentasuna emateko, gizateria osoari eragiten dioten berdintasun- eta justizia-printzipioei kalte eginez. Eta egoera hori, termino politikoetan oligarkiaren domeinua dei daitekeena, benetako demokraziatik aldentzen gaituena -adierazpen-askatasunaren babesa eta gizarte-talde guztien interesen arteko oreka bilatzea ezaugarri dituena-, ezkerrekoak direla dioten alderdi politikoek eta sindikatuek defendatzen dute (sic). Hala ere, ezagutza- eta esperientzia-arlo desberdinetatik transgenerismoari egiten zaizkion kritikak gorabehera, harriduraz ikusten dugu komunikabide gehienetan eta sare sozialetan ideologia transgenerista mugimendu sozial gisa saltzen dela, demokrazia eta giza eskubide ez onartuak hobetzearen alde (eskubide horiek zein diren inoiz aipatu ez arren), eta haren benetako helburuei buruzko zalantzarik txikienak deskalifikazioa eta mehatxua dakarrela, gure mugetatik kanpoko eta barruko feminista askok jada ongi bizi izan duten bezala.

Baina transhumanismoaren eta transgenerismoaren helburuak eta aplikazio-eremua ez ezik, ideologia horien atzean dauden interes ekonomikoetan ere bat datoz. Adibide gisa, M. Rothblatt ageri da, AEBetako enpresaburu aberats bat, emakume transgenero gisa autodeterminatua, gizon gisa lau seme-alaba izan ondoren; transhumanistatzat du bere burua, baita transgenerotzat ere, eta haren negozioek, industria biofarmazeutikoan, enpresa-munduan urteko diru-sarrera handienak izan zituen talde ekonomikoaren aitorpena lortu zuten 2018an. Rothblatt, muga biologikoak gainditzeko teknologia ikertzen duen erakunde baten – Terasem Movement Foundation – buru ere bada.

Izan ere, transhumanismoak eta transgenerismoak milioi askoko negozioak ordezkatzen dituzte. Trans industria izenekoak, sektorearen azterketaren arabera, urtean 8.000.000 euro sortzetik 5 urtean 3 bilioi sortzera igaro da. Superabit ulergarria, herrialde guztietan trans nerabeen kopuruak gora egin duela ikusten denean. Feministes de Catalunya elkarteak Bartzelonako transgenero klinika ezagun baten datuetan oinarrituta egindako Transit txostenak erakusten duenez, trantsizioak % 7.600 igo dira urte gutxi batzuetan. Gorputzak ezinezkora igarotzeak, ez direnak izatera iristeko gogoak menderatuak, horrela bizitza osorako pazienteak ziurtatzen ditu. Horrela, haurtzaroa eta nerabezaroa, trans izenpean, finantza-munduko irabazizko eragiketen zentro esperimentalean egotera igaro dira.

Azkenik, hausnarketa honen hasierako galderetako batera itzuliz: transhumanismoak emakumeen eta gizonen arteko berdintasun handiagoa al dakar? Erantzun argia ezezko biribila da berriro. Transhumanismoak dakarren gorputzen merkantilizazioak eta transgenerismoak bere lege misoginoekin dakarren deribak ez diote erantzuten feminismoak lortu nahi duen mundu ekitatiboari. Alicia Miyaresek “Delirio y misoginia trans.Del sujeto transgénero al transhumanismo” (Catarata, 2022) liburuan dioen bezala, tesi transhumanistak ez dira sortzen desberdintasun sexualari edo sozialari aurre egiteko, aitzitik, aberastasunetik sortzen dira, bioteknologiarekin aliantzan. Mugimendu feminista, berriz, Ilustrazioaren eta humanismoaren pentsamendutik abiatuta altxatzen da, emakumeen desberdintasun eta bidegabekeria egoerari erantzuteko. Eta jatorrian eta helburuetan dagoen desberdintasun horrek jartzen du feminismoa transgenerismo transhumanistaren aurkako borrokaren lehen gotorleku gisa, eta, era berean, feminismoari bi mugimenduetatik benetako tinkotasunez aurre egitea eragiten du.

El Común 2023/01/26

Egileak: Cristina Lozano González, Filosofian lizentziatua, Ekonomian doktorea. Araceli Muñoz De la Calle, Psikologian lizentziatua, Filosofia eta Hezkuntza Zientzietan doktorea.