Kontraforua eta foru-pasea
Kontraforua eta foru-pasea –
Ezizabarrena Saenzek “Los Derechos históricos y el Pase Foral” (Auñamendi Eusko Enziklopedia, 2008) lanean azaltzen duenez, foru-baimena Nafarroako Erresumako eta euskal probintzietako Foru Zuzenbidearen eremuan inskribatutako ahalmen baten izena zen, “Espainiako Monarkiak emandako aginduak ez betetzeko, eta deusez deklaratzen zituen, beren legeria propioaren, Foruen, aurka egiten bazuten”. Nafarroan, hasieran “Derecho de Sobrecarta” ere deitu zen, eta “Sea acatado pero no cumplido” formula tradizionalarekin erabiltzen zen.Espainiako Gobernuak figura hori indargabetzeak Araba, Gipuzkoa eta Bizkaiko foru-lurraldeei bakarrik eragingo zien (Nafarroari buruz ezer ez baita esaten), eta, beraz, Ezeizabarrena Saenz-en arabera, ondoriozta liteke 1839ko urriaren 25eko Foruen Lege berreslea indarrean dagoela Nafarroan.
Hala ere, gobernu zentralak Konstituzio Auzitegian errekurtso sistematikoa aplikatzeak, indarrean dagoen Konstituzioaren 161.2 artikuluan oinarrituta, “Gobernu zentralak autonomia-erkidegoetako organoek hartutako xedapen eta ebazpenen aurka Konstituzio Auzitegian egin ahal izango duela” adierazten baitu, Nafarroako Ganberaren legegintza-eskumenak edukiz hustea ekarri du.
Era berean, Foru Ganberak zergak legeztatzeko (Nafarroako autogobernu fiskala) duen gaitasunaren murrizketa zorrotz baten atarian egongo ginateke, Azaroko hauteskundeen ondoren sortuko den Gobernu Zentral berriak doktrina autonomiko berria ezartzearen testuinguruan. Doktrina hori Estatu sasifederal bat inplementatzean datza, guztiontzako kafe demokratiko eta berdintasunezkoan oinarritua, baina misil bat izango litzatekeena, Nafarroako foru-erregimen bereiziaren eta haren gaitasun auto-kudeatzailearen iraupenaren flotazio-ildoan.
Konstrukzio-neurri horiek Foru Erkidegoa debaluatutako autogobernu bihur dezakete, Gobernu Zentralak edo txandakako Konstituzio Auzitegiak agindutakoaren mende. Ondorioz, Nafarroako Gobernuak kontraforua aplika dezake “Gobernu zentralak edo Justizia Auzitegiek ustez egindako foru, lege, ordenantza, erabilera, frankizia, salbuespen, askatasun eta pribilegioei eragiten dieten arau-hausteen aurrean”, eta Nafarroako Gobernuari ahalmena ematen dio bidegabekeria horren ordaina eskatzeko.
Azkenik, Gobernu zentralaren birzentralizazio-erasoaldia Forua itotzen amaitzen bada, azken baliabidea Gamazada berrargitaratzea izango litzateke, edo Gamazo ministro espainiarrak 1841eko Lege Itunduan ezarritako Nafarroako zerga-araubidea ezabatzeko egindako ahaleginaren aurka herritar nafarrek duten erreakzioa.
…
