[Aurreko sarreratik gatoz: Irakurri ala hil (1)]

Gazteago banintz, krisi existentzialak joa nengoke idazle ospetsu batekin eduki dudan aurrez-aurreko takatekoa dela medio. Baina adin honetan, antza,  bizitzaren kontu gehiegirekin bezala, gogoetarako eta teoriak egiteko baino ezin nezake probestu esperientzia. Ematen du pasioz bizitzeko  tenorea ihesi joana zaigula eta gauzak benetan nola diren geuk esateko txanda etorri zaigula, indioen pelikuletako Jeronimori bezala, geuretzat ikasgaia alferrik eta beranduegi denean. Inorentzat balio baleza, behintzat!

Idatziz aitortu dit bere mina idazle ospetsuak, idazle handitarakoak. Eta  ez da lehena, ez eta ere bigarrena. Ea den azkena!

Dio mindurik dagoela ez diodalako azken eleberria irakurri elkarrizketa egin diodan unean, ez dudalako nabaritu aurreko eleberritik honetara burutu duen jauzia, ez naizelako gauza izan jabetzeko bere ekarriaren handiaz, bere finezia eskergaren itzelaz… Eta konprenitzen dut diostana.

Eta egia dio: ez diot irakurri, edo, bederen, ez dizkiot hitz eta lerro guztiak irakurri: ez naiz bere eleberriaren orrialdeetan pausatu: ez naiz bere letretan biztandu: ez naiz bere letretan  ezergabetu ahal izan…

Bekatu, oso larria al da gertatzen zaidana aphez jauna? Eritasuna hilgarria, osagile jauna? Gaitz konponezina, psikiatra anderea? Erru betirakoa, ikusle fidela? Jokaera eramanezina irakurle maitea?

Gezurra dirudien arren, eta inori gutxiri axolako zaion arren, horixe dugu hemengo gai, Irakurri ala hil izenpean. Liburuak behar ote diren kasu guztietan goitik behera irakurri eta, batez ere, behar ote diren finiera arte amaitu, baita atsekabea eragiten dutenean ere —honegatik edo hargatik—. Jarraitu behar ote dugun (honetara gaudenok, profesionalok….) irakurtzen the enda datorren arte, nahiz eta lehen lerrotik idazkerarekin gogaitu.

Jakina, ari naiz ene lanbide makurrari edo zorionekoari dagozkion arrapostuen bila, arazo guztiz partikularren peskizan, ganorazko erantzunen aurkitzeko benetako uste zintzorik batere gabe, pentsatuz soilik diletantziak eta aritzearen aritzeak eraman nazakeela —gaitzakeela agian, erlaxatzen bazara, maitea—, baleko portu txiki balizkoren batera. Federik batere gabe, baina.

Eta hara non, errezibitzen dudan lankide baten gutuna, gaurko egunean, emailaren forman datorkidana:  ”  Sautrelak beti irakurtzen ditu liburuak, beti, beti, beti. Batzuetan batek, beste batzuetan bik, eta tarteka hiruk ere. Badugu meritua, hain gauza ustelak halako leialtasunez irakurtzeagatik!“.

Hain gauza ustelak… Badugu meritua… Leialtasuna…

Eta apur bat lasaitu naiz, bai behintzat,  gaia apur bat oldozteko haina. Izan ere, nork daki honetaz guztiaz ezer geuk ez badakigu deus? Zenbat pertsonak munduan uler dezake aitortzen dudan angustia hau? Berriako kazetariak, eta beste bi lagunek munduan, agian. JuanLuisek, Felixek… eta besteren batek. Izatekotan. Miseria batzuek horixe dute ona, gutxi batzurenak baizik ez direla izaten.

Eta jotzen ditut esajeratuki ukabilarekin hiru golpe gotor ene bularrean. Ez bat eta ez bi, hiru, gaztelaniaz eta ez euskaraz irakurri dudalako Paul Auster maisuaren SUNSET  PARK eleberria. Amerikanua euskal idazle askoren gustuko da eta beste, hainbatentzat, ostera, inozokerien kontalari baino ez .

Eta gertaeraz konszient, ohartzen naiz oraindik  ez naizela —zahartzoaren atari honetan—, neure garaiaren seme soil baino. Eta pozten naizen arren literatura handiak gurera aspaldion egin duen sarrerarekin, eta duen garrantzi itzela aitortzen diedan arren itzulpengintzari eta horretan ematen diren diru guztiei,  sekula behar bezala ezin eskertuko dugun ahalegin horri… esandako guztia eta gehiago benetan sinesten dudan arren, aitor dut nahiago izan dudala gaztelaniaz irakurri eleberri hori.

Ez da hau lekua, ordea, eleberri horren azterketan abiatzeko. Izango ahal da hurrena egokierarik! gainera, zer kontatzen du, ba, Austerrek betikoa baino, pere pertsonai alu batzuen ibilera eurenak baino…

Esan bezala, orain beste bat da gaia: ea liburuak irakurri behar diren finiera arte, batez ere egilearekin egin behar baduzu ondoren elkarrizketa. Ea ote den etikoa, zintzoa, edo zer demonio, irakurri gabeko liburu batez aritzea egilearekin.

Baina luze doa hau. Luzeegi. Eta utzi beharko dugu hurrengo baterako, baina ez esan gabe, honakoa dakardala Austerren azkeneko eleberri horretatik hartuta: “Idazleek ez lukete nehoiz hitz egin behar kazetariekin. Elkarrizketa degradatutako forma literarioa baino ez da, sekula soildu behar ez dena soiltzeko baizik balio ez duena”.

Eta hori dio, ene bizitzan elkarrizketa bikainenetako bat eman zidan gizonak. Liburuak irakurrita joan nintzaionak, biziki gozatuak gehienak, (guztiak ez, hala ere), elkarrizketa ingelesez nahi zuela esijitu zuen arren, egiteko mesede eta otoi frantsesez egitekoa, ingelesez ez nekiela eta… Eskatu nion, elkarrizketa nahi nuela eta ez itzultzaile bat tarteko zuen galde-erantzunketa soila. Zalantzan egon zen esan nion arte —azken liburuetako pertsonaia batek eragin zidan min zehatzagatik—, nola ote zitekeen izan hain putakume galanta….

Eta berak baietz, azkenean. Irrifarrar zabalaekin, aurrean duen irakurlea guztiz ehizatuta ukan duenaren segurantza zoriontsuarekin. Ez kezkatzeko eta ea nahi nuen zigarrotxo bat, hasi baino lehen… Egingo genuela zerbait… Eta halaxe genuen egin, ahal izan genuena.

Eta gure idazlea —Auster ez, bestea, liburua amaitu ez diodana,  baina Sautrelako kideek nekez eta sufrimenduz irakurri dutena—, nirekin mindurik. Gu euli kaka bagina bezala. Izan ere, gu behartuak baikaude bere liburuak irakurtzera eta bera ez, guretzako moduko liburuak idaztera. Gaizoa halakoa!

Emango nioke atximurkada bat, ea espabilatzen den: literatura asmatzen ibili beharrik ez dago gaur, asmatua da aspaldi. Eta asmatuta ez badago, ez du berak eta ez gutako ia inork asmatuko. Hori segurra da. Egitea du prolema literaturak, ondo egitea. Horixe. Eta gainerako guztiak, ezin duenaren edo ez dakienaren disimuloak baino ez dira.

(Hurrengo batean jarraituko, lehenago ez badut hartzen su edo beste nolabaiteko espantu).