Ereñoren aldetik

1. Marxisten ustez, herriaren ispilua da hizkuntza. Aldiz, Ereñok dioenez, alderantziz gertatzen da Txillardegirentzat; alegia, hizkuntzaren ispilua dela herria, hizkuntzak beste barik sortzen baitu mundu-ikuskera, automatikoki. Gizarteari eta historiari ezikusia egitea gaitzesten du Ereñok, hizkuntzatasun hutsean kontzentratzea.^[1]

Hori ez da inondik inora Txillardegiren kasua, ez gogoetan ez ekintzetan. Sekula ez zuen idatzi hizkuntzak mundu-ikuskera automatikoki sortzen duela, eta bistakoa zitzaion hizkuntza gizartean bizi den izaki historikoa dela. Beti piztu zion jakin-mina euskararen historiak, eta euskara gizartera eramateko lagundu zuen —modu erabakigarrian— euskara batua sortzen.

2. Etengabe leporatzen dio Ereñok Txillardegiri hizkuntzek ez dutela logikarik esatea^[2], baina Txillardegik dioena da hizkuntza guztiek ez dutela Logika bera, baizik eta bakoitzak berea; hain zuzen, Ereñok eta marxistek uste dutena. Horri loturik errepikatzen du Ereñok Txillardegik zeharo ukatzen duela itzulpenaren aukera, baina Txillardegik “Hizkuntza eta pentsakera” artikuluan «ez dago hitzez hitz itzultzerik» idatzi zuen. Ez da gauza bera.

3. Ereñorentzat, aurkakoak dira dialektika eta estrukturalismoa. Dogmatismo antidialektikotzat dauka estrukturalismoa^[3], sinkronia estatikoa baitarabil hizkuntzaren fenomenoa ulertzeko, diakroniaren eta dinamika historikoaren ordez.

Ereñoren esanetan, marxismoak ez die estrukturei ezikusia egiten, baina ez dira gauza bera estrukturak eta estrukturalismoa. Materialismo dialektikoaren arabera, estrukturak ezin dira finkoak eta geldiak izan, beti berberak, aldaketarik gabe; aitzitik, estrukturek ere aldaketak dauzkate, bilakaerak. Estrukturetako aldaketak geldiak edo bizkorrak ote diren, kasurik kasu aztertu beharko, baina inoiz ez dago oreka estruktural eternorik.^[4] Edozelan ere, Txillardegik egundo ez zituen baztertu ez diakronia ez historia, eta inoiz ez zuen eternaltasun linguistiko hori aldarrikatu.

.

Txillardegiren aldetik 

1. Txillardegik komunistei leporatzen die nazio-arazoa ukatzea eta hizkuntzaren garrantzia gutxiestea: ez ei da gainegitura baizik. Brankan dioenez, Euskal Herrian ezkerraz nagusitzen ari diren sasi-ezkertiarren ustetan, «herririk ez dago, klaseak daude soilik. Hizkuntzen gorabeherak kapitalistek asmatutako sasi-problemak dira».^[5]

Haserretu egin zuten Ereño komunista euskaltzalea Txillardegiren hitz horiek. Ereñoren esanetan, Txillardegiren asmakeria da komunistentzat ez dagoela herririk. Alderdi komunistek beti hartu ei dituzte oso kontuan nazio-arazoak. Langileriaren eta herriaren alderdia da Alderdi Komunista, alderdirik nazionalena. Langileen klasea da nazioaren bizkarrezurra, eta nabarmena da hori Euskal Herrian. Alderdi Komunistak sortu zenez geroztik egin du Euskadiren eskubide nazionalen alde. Eta eskubide horien artean dago euskararen eta euskal kultura nazional osoaren defentsa eta garapena. Engelsen hitzetan, gizateriaren ondasun kulturala osatzen dute hizkuntzek.^[6]

Ereñoren iritziz, kontraste itzela egiten du Marxen eta Engelsen argitasun zientifikoak Txillardegiren solipsismo irrazional ilunarekin, ezin erreakzionarioagoa.^[7]

2. Hizkuntzen eboluzionismoa aldeztea ere egozten die Txillardegik komunistei: hizkuntza berez aurreratuagoak leudeke, egituraz hobeak, eta beste batzuk kaxkarragoak, logika-lerro bakar batean segida bereko kate-begiak balira bezala.^[8] Ordea, hitzez hitz dio Ereñok estruktura linguistikoetatik kanpoko kausek egokitzen dutela hizkuntza bizi den gizartera, produktu filogenetikoa baita hizkuntza, giza eboluzioaren eta gizarte-praktikaren produktua. Estrukturak aztertuz eta alderatuz gero, ez dago goi-mailako eta behe-mailako hizkuntzarik.^[9]

.