Zineman, Quim Monzók ezin omen du jasan krispeten urrina. Edo, berak erranen lukeen bezala, krispeten urrin nazkagarria. Niri, berriz, ez dit trabarik egiten. Are gehiago, kasu batzuetan, krispetek film osoa ikusten laguntzen didate: haiei esker, infernu izan zitekeena purgatorio bihurtzen da maiz. Batzuetan, halere, ez naiz litxarreriarik erostera ausartzen: Ulrich Seidl-en Paradisua: fedea lagun batekin ikusi nuen: pixka bat ahalketuta, ez nuen jatekorik hartzea proposatu ere egin, eta, horren ondorioz, goi mailako arteak eskatzen duen bezala, esku hutsik jarri ginen gure jarlekuetan. Klasiko handien kasuan, zenbaitek diote aretora sartzea eliza batera sartzea bezala dela eta, beraz, krispetak jatea bekatu mortala litzatekeela, baina, tira, oker ez banabil, mezan ere aperitifa ematen dute zeremoniaren erdian.

Edonola ere, filma artea delarik, aretoa betetzen duen jendeak entretenimendu aski eskaintzen du normalean: pelikula akitutakoan, beti izaten da bere iritzia ozenki erraten duena (“ezinbertzeko maisulan zoragarria” bota zuen behin batek aretoko publiko guziak aditzeko maneran, desafiozko begirada bat botaz), eta, orobat, beti izaten da erdi lotsatua erdi asaldatua sentitzen den hasiberria (Bergmanen film bat ikusi ondoren, “ez dut piperrik ere ulertu” aitortu zidan lagun batek, “baina oso sakona da”).

Gehienetan, ordea, zinema ez da artea. Edo, bederen, artearekin eginen ez genituzkeen gauzak egiten ditugu (edo egiten dituzte) zinemarekin. Filmei titulua aldatu, adibidez. Horrek ondorio latzak ekartzen ahal ditu. Ingalaterrara joan nintzen lehen aldian, ostatu eman zidan familian inork ez zuen ikusia Sonrisas y lágrimas, nik edozein itzulpen proposatuta ere (Smiles and tears, Laughing and crying, Giggling and sobbing); The sound of music, ordea, bai, familiako kide guziek maite zuten. Gaur egun izenburuen itzulpenaz arduratzen direnek baliteke antzeko trauma bat sufritu izana, orain ez baita arraroa tituluak ingelesez uztea, baita itzultzea erraz-erraza denean ere –Iron Man 3 ikusi nuen berriki (gogoan dut arrunt krispeta goxoak jan nituela), ez Burdinazko gizona 3– edo jatorrizko titulua parentesi artean paratzen dute, behar handirik gabe –Zu zara hurrengoa (You’re next) ikusteko irrikan nago, adibidez–. Azken joera honen adibiderik muturrekoena Robert Rodriguezen film bat izan zen, kartel guzietan honela iragartzen zena: Desperado (Desperado).

Zenbaitetan, tituluaren puska batzuk bidean gelditzen dira, auskalo zergatik: Tobe Hooperren The Texas Chainsaw massacre –Texasko motozerraren triskantza, alegia–, La matanza de Texas itzuli zuten Espainian –Texasko triskantza, motozerrarik gabe–, baina Masaccre à la tronçonneuse paratu zioten izena Frantzia –motozerraren triskantza, non gertatua zehaztu gabe– Literaltasunetik ihesi, itzulpen batzuetan irudimenaren lana nabarmena da: Coen anaien Miller’s Crossing –ezinbertzeko maisulan zoragarria, erran dezadan bidenabar– Loreen arteko heriotza bihurtu zen Espainian; Peter Jacksonen Braindead, Tu madre se ha comido a mi perro; eta Roman Polanskiren Rosemary’s baby –Rosemaryren ninia, alegia– La semilla del diablo bilakatu zen: Deabruaren hazia. Bistan den bezala, itzulpenak, Rosemaryren semearen aita nor den ezagutzera emanez, filmaren suspentse guzia hondatzen zuen.

Edonola ere, irudimena eta literaltasuna ez dira elkarren baztergarri, eta hala frogatzen du Night moves tituluaren espainolezko ordainak: La noche se mueve – Gaua mugitzen da. Eta baliteke gaua mugitzea, baina tituluak gauez egiten ziren mugimenduei egiten zien erreferentzia: Gaueko mugimenduak, beraz.

Tituluak gorabehera, mugaz honaindi beti itzulia ailegatuko zaiguna filmeko elkarrizketak dira, paradisuko salbuespenak salbuespen. Espainia aldean arrunt onak omen dira bikoizketa lanean aritzen diren aktoreak, eta, diotenez, emaitza anitzetan jatorrizko bertsioa baino hobea da. Ez dakit, bada. Nire iduriko, hori eztabaida desbideratzea da. Rolling Stonesen diskoetan ez dute Paco de Luciaren gitarra sartzen, hura Keith Richards baino musikari hobea delakoan. Nik jatorrizko bertsioa eskertuko nuke beti, baita Terminator (Terminator) ikustera joaten naizenean ere.

[Euskadi Irratiko gaurko solasaldia testu honetan zegoen oinarritua]

Zinema-aretoan