Eguberrietan, urteurren bat izan dugu: Iruñeko TBO komiki dendak urteak bete ditu (baina, egia erran, ez naiz oroitzen 25 izan diren, edo 30, baina bietarik bat hartzekotan, azken zenbakiarekin geldituko nintzateke).

Iruñeko alde zaharrean kokatua, La Merced karrikan hain zuzen ere, nire lantokitik hurbil dagoen arren, nahi nukeen baino gutiagotan joaten naiz denda ttiki eta atsegin horretara. Komunikazioa, oraingoz, erdaraz egin behar da bi saltzaileekin, baina arratsaldekoa –nik dakidala, bederen– aspalditik ari da euskara ikasten. Eta beti saiatzen da bere solasean euskarazko esaldiren bat tartekatzen, Tarzanen estiloan bada ere.

Behin, ekaineko liburu azoka hurbil zela, kartel bat jarri nahi zuen iragartzeko azokak iraun bitartean %5eko deskontua izanen zela dendan. Kartela elebitan jarri nahi zuen, espainolez eta euskaraz, baina ez zekien datak nola euskaratu, azoka –eta, beraz, deskontua– luzatzekoak ziren denborazko tarte hori nola adierazi. Artean ez zekien ni euskalduna nintzela, eta ez genuen konfiantza handirik ere, eta, hortaz, galdera dendara nonbait ni baino maizago joaten zen mutil gazte bati egin zion: “Aizu, zuk euskaraz ikasi zenuen, nola erran behar da ‘del 2 al 11 de junio’? Ekaineko…”

Karrikadenda, hau da, Karrikiri elkarteko denda –hau da, zerbait euskaratzen laguntzeko eskatzeko toki ezin hobea– TBOtik berrehun edo hirurehun metrora egonen da, edo, hara joan gabe, aski zuen telefonoa hartu eta galdegitea, erantzun fidagarri bat jasotzeko. Hautatutako metodoa, halere, nahiko ohikoa da Iruñerrian: zernahi euskaratzekotan, hondar minutuan euskaratuko da, eta itzultzaile gisa lagun, ezagun edo ahaide baten semea edo alaba erabiliko da, D ereduan ikasi zuelako edo, bertzenaz, behin AEKn edo IKAn ikastaro egin zuelako.

Kontua da galdera hura adituta, euskaraz ikasia zen gure mutila pentsakor gelditu zela, eta, minutu batzuez hausnarrean aritu eta gero, hauxe izan zen haren proposamena: “Bada, jarri ekainaren bigarrenetik hamaiketara”.

TBOko saltzaileak, euskaraz guti dakien arren, sena franko garatua omen du, eta harritua gelditu zen itzulpen haren aitzinean: “Baina hori arraro samarra da”, erran zion gure ikastolakumeari. Eta zera izan zen honen arrapostua, ahots grabe batean: “Hizkuntzaren misterioak”.

Gazteak alde egindakoan, saltzaileari proposatu nion forma misteriotsu hura “ekainaren bitik hamaikara” forma xarmarik gabe baina zuzenxeagora aldatzea. Mesfidati begiratu zidan (lehen maiz egiten nuen josteta: norbaiten aurpegia ikusita –Xabinaitorren usaimen finaren faltan, ikusmena erabili behar–, saiatu asmatzen ea hura euskalduna zen edo ez, eta erran behar dut ez gutitan asmatu egiten nuela. Jakina, batzuk erdaldun aurpegiarekin sortu ginen, eta euskara ikasiz geroztik bisaia ez zaigu aldatu; hortik, segur aski, TBOko saltzailearen mesfidantza, nire itxurak argi adierazten baitzion nire gramatika zalantzagarria zela), baina azkenean, nire curriculuma pixka bat aletuta –“bai, egin kasu, IKAn ibilia naiz, eta orain Hizkuntza Eskolan ari naiz”– bertze bezeroaren esaldi xelebrea baztertzea onartu zuen.

Bezeroak ez zekien “del 2 al 11” euskaratzen, baina saltzaileak baino euskara gehiago bazekien, eta horrek autoritatea ematen zion. Maiz, mota guzietako euskaldunak –euskaldunzahar erdipurdikoak; edo pixka bat ikasi baina euskara aspalditik utzia dutenak; edo D ereduan ikasi baina orain euskaraz trakets moldatzen direnak– hasiberriez baliatzen dira beren ustezko autoritatea ezartzeko. Euskara ikasten hasi berri den eta pixka bat praktikatu nahi duen ikasle batek beti aurkituko du norbait, benetan zer guti dakien eta zer gaizki egiten duen nabarmentzen saiatuko dena. Nire lehen mailako ikasleei, adibidez, zuzenketa xelebreak egiten dizkiete inguruko euskaldunek: ezin omen da “atzo eskolako lehen eguna izan zen”, erran behar da “lehenbiziko eguna”; ezin da erran “zer ordu da?”, “ze ordu da?” erran behar da, “zer” bakarrik gauzekin erabiltzen delako; “bizikleta” gaizki dago, espainol hutsa da, “txirrindula” erran behar da, eta abar.

Euskara ikasteak ez du beti balio izaten gero karrikan edo eguneroko bizitzan euskaraz egin dezagun, baina bai –behin ere hutsik egin gabe, gainera– gure barneko filologoa itzartzeko; eta harrapakin gazte babesgabeak sumatzen dituelarik, barne filologo hori harrapari gupidagabe bihurtzen da. Puntu anitzetan, filologo hori Oihaneko liburuko Shere Khan tigrea bezalakoa da. Shere Khan tigre maingua zen, eta Mowgli gizaseme gaztea hil nahi zuen, oihanean bere nagusigoa argi uzteko; arrazoia sinple-sinplea zen: mutikoa handituz gero, noizbait indartsuegi bihurtu eta tigrea akabatzeko adinako adorea izanen luke.

Zuzenketak egiten dituztenak ere tigre mainguak izaten dira anitzetan –“euskaraz ikasi baina orain koadrilan beti erdaraz egiten dugu” aitzakia txatxua botatzen dutenetarik; edo batua zer den sobera ongi jakin ez eta, hortaz, konplexua duten euskaldunzahar horietarik– eta segur aski beldur dira hasiberri horiek ez ote diren egunen batean euskaraz haiek baino hobeki egitera ailegatuko. Gainera, ikasle hasiberriak sutsuak izaten dira, eta denok dakigun bezala, tigreek –eta are gehiago tigre mainguek– izugarrizko beldurra diote suari.

[Euskadi Irratiko gaurko solasaldia testu honetan zegoen oinarritua]