Interlingua 4
‡Interlingua 4 –
Anglesean eta hizcunça romanicoetan commun diren hitzen mulço handiari hizcunça internationala deitzen çaio.
Patrimonio lexico grecolatinoa ere deithu içan çaio. Latinerac eta grecoac viciric diraute europarron hizcuncetan.
Are hizcunça germanicoetan eta slavoetan millaca hitz international erabilcen dirade.
Euscaldunoc ere guiro horretan vici gara, ambient angloromancean, aleguia, duela borz mendetatic hona dathorren mundu berri eta berrituan.
Interlingua 4
Har deçançát ministerio hunetaco eta Apostolutassuneco, portionea, ceinetaric erauci içan baita Iudas, ioan ledinçat bere lekurát.
EGUINAC1:25 BHNT
https://bible.com/bible/25/act.1.25.BHNT
Ikus hurrengo iruzquina.
portione eta proportione daude idatziric Leiçarragac erabilitaco graphia internationalean. Berac idatzi beçala.
Lexico internationala daducagun beçala, graphia internationala ere existitzen da.
porción eta proporción hitz internationalac dira graphia espainolean emanac.
portzio eta proportzio hitzac ere internationalac dira, baina “euskal’ deitzen duten graphia batean. Graphia hau Orotarico Euscal Hizteguian applicatu da ia ia bethe bethean. Nola ahoscatzen, hala idazten. Honetara, bada, Leiçarragaren bi hitz hauec portzio/portzione eta proportzio/proportzione sarreretan topatuco ditugu, eta ez çaicu informationeric emanen graphia originalaz. Systema honec scientificotic ez daduca deus ere. Informatione falta hau gure memoriaren contraco attentatu bat berceric ez da.
Consultatzaileac pensatuco du portione eta proportione ez direla seculan erabili euscaraz. Eguiaren contracoa.
Ikus deçagun familia internationala:
portione
apportionatu
apportionamentu = apportionamendu
proportione
proportional
proportionalqui
proportionalitate
proportionalismo
proportionatu
disproportione = desproportione
disproportionatu = desproportionatu
comproportione
symproportione
sym- grecoa = con- latinoa
Esteca honetan
https://www.dropbox.com/s/42mlfmk7hbfd4cz/Lei%C3%A7arraga%202021%20cerrenda.txt?dl=0
Leiçarragaren hitzen cerrenda. Graphia originalaren arauera, evidentqui.
Hitz grecolatinoen copurua anglesac duenaren parecoa da.
Hori ez cen casualitate hutsa içan!
ministro = ministre
Anglesez: minister
Leiçarragac: ministre
ministerio
ministerial
interministerial
ministratu
ministrable = ministragarri
ministratione
administratu
administrable = administragarri
administratione
administrativo
administratore = administraçale, administratzaile
subministratu
subministratore = subministratzaile
subministro
ex-ministro = ministro ohi
rota
errota
errotari
errotaçain
…
rotaetche = errotaetche
erroda = rueda = errueda = errobeda = errobera
errota harri = errotarri
rotalia
rotula
rotifero
rotundo
rotundoqui
rotunditate
rotundatu
arrotundatu
rotunda = rotonda
rotatu
rotatione
rotativo
rotativa
rotatore = rotatzaile
rotatorio
rotogravure
es: rotograbado
rotula
rotulatu
rotulatione
rotulo = rotulu
rotulatore = rotuladore = rotulatzaile
rotulqui
rotulage
rotulable = rotulagarri
rolo = rollo
rol
contrarotulo = contrarollo = controlo
control
controll- = control-
+ controlpean
controlatu
controlatore = controlatzaile
controlable = controlagarri
controlabilitate = controlagarritassun
autocontrol
incontrolatu
incontrolable = controlaecin
inrolatu = enrolatu
inrolamentu = enrolamendu
+ enrollatu
rulo
rulatu
ruletta
ruletta russa
…
fama
famadun
famoso = famos
+archifamoso = archifamos
famosa
famatu
diffamatu = desfamatu
diffamatione
diffamatore = diffamatzaile
diffamatorio
infame
infamia
infamatu
infamant = infamante
infamatore = infamatzaile
disinfamatu = desinfamatu
malfamatu
…
-pler aditza
plit & plet
complitu = cumplitu
completo = completu
compli
compligarri
complitassun
complimendu
compliçale = complitzaile
complementu
complementario
complementatu
completione
completivo
completorio
completatu
completamentu
discompletatu = descompletatu
incompleto = incompletu
completa
*deplitu
depleto = depletu
depletione
depletivo
*explitu
expleto = expletu
expletivo
*implitu
impleto = impletu
impletione
implementatione
implementatu
implementu
implementable = implementagarri
*reimplitu
reimpleto = reimpletu
reimplementatione
reimplementu
*replitu
repleto = repletu
repletione
repletatu
supplitu
suppleto = suppletu
supplementu
supplementario
supplementatu
supplementatione
suppletione
suppletivo
suppletore
suppletorio
…
premer [prem-/press-; -prim-/-press-]
premitu, pressu
Prepositione batequin:
primitu, pressu
Euscarazco premia eta premiatu aditz honetaric dathozque:
premitu
premia = premina
appremiatu = premiatu
appremiant = appremiante
pressione
pressatu
pressa
+ prensa
+ prensatu
comprimitu
compressible
compressibilitate
incompressible
incompressibilitate
compressione
compressivo
compressore
turbocompressore
compressatu
compressa
deprimitu
depressione
depressivo
depressore
depresso = depressu
exprimitu
exprimible
inexprimible
expressione
expressionismo
expressionista
expressivo
inexpressivo
express
expresso = expressu
expressoqui = expressuqui
expressatu
imprimitu = imprimatu
imprimible = imprimigarri = imprimagarri
impressione
impressionismo
impressionista
impressionatu
impressionant = impressionante
impressionable
impressionabilitate
impressivo
reimprimitu
reimpressione
opprimitu
oppressione
oppressivo
oppressore
reprimitu
reprimenda
reprimendatu
repressible
irrepressible
repressione
repressivo
repressore
supprimitu
suppressione
suppressivo
…
Guero erraiten cerauen guciey. Baldin nehor hor ene ondoan ethorri nahi bada, renuntia beça bere buruaz, eta har beça bere crutzea egun oroz, eta berrait niri.
LUCAS 9:23 BHNT
https://bible.com/bible/25/luk.9.23.BHNT
Leiçarragac renuntiatu aditza erabilcen du. Berau liçateque idazquera latinescoa edota latinezcoa, baina graphia internationalean T-ren ordez, C ikusten dugu gure hizcunça angloromanico nagussienetan:
Anglesa: renounce
Francesa: renoncer
Italianoa: rinunciare
Portuguesa: renunciar
Espainola: renunciar
Honexegatic familia honen oinharria nuncio da, eta ez nuntio.
Orotaricoan “errenuntziatu” da aguercen çaicuna, non Leiçarragaren “renuntia” hori honetara transcribitzen baitute: “renunzia”. Pronunciationearen arauera, ança.
Hala ere, guc ez daquigu /renunzia ala /renuntzia pronunciatzen çuen Leiçarragac. Aguian /errenunzia edo / errenuntzia. Ez daquigu. Segurasqui /renunzia erraiten çuqueen. Hala ere, ez daquigu. Guc daquigunttoa da renuntia idatzi çuela. Arguiro:
renuntia- 26 aldiz
renuncia- Behin
denuncia- Bi aldiz
denuntia- 63 aldiz
Orotaricoan: denuntziatu
Argui dago cein den Leiçarragaren jocaera familia honetaco hitzequin.
Erran behar dugu Leiçarragac eta collaboratzaileec denunciatu aditzari emaiten deraucoten acceptionea annunciatu dela.
annuntiatione ere Leiçarragaren hitza bada.
Orotaricoan anuntziatu, anuntziazio dakusquigu.
Oharra: -nunci- erabili beharrean batzuec -nonci- erabilcen dute.
nuncio
internuncio
nunciatura
AD prepositionearequin:
annunciatu
annunciant = annunciante
annuncio
annunciatione
annunciatore = annunciatzaile
DE +
denunciatu
denunciant = denunciante
denunciatione
denunciativo
denunciatore = denunciatzaile
EX +
enunciatu
enunciatione
enunciativo
PRO +
pronunciatu
pronunciamentu = pronunciamendu
pronunciable = pronunciagarri
impronunciable = pronunciaecin
pronunciatione
pronunciatore = pronunciatzaile
RE +
renunciatu
renunciamentu = renunciamendu
renunciatione
renunciatore = renunciatzaile
…
Aurrecoetan beçala ez ditugu familiaquide guztiac includitu.
Vorondate oneco adisquideren batec erran lieçadaque…
Josu, cergatic ez dituçu hitz familia argui horiec “euskal grafian’ emaiten?
Vorondate onecoa onhar nieçaqueo.
Adisquidearena ere bai.
Euscal graphiarena, ordea, nehondic ere ez.
Orotarico Euscal Hizteguia eguin duten philologoec, hobequi eta claroago euskal filologoec, lotsa guti eracutsi dute herriarequico, respectu falta içugarria.
Consideratu dute euscaldunac bethi ere joan den mendera arte agraphoac içan direla, lettragabe hutsac, ignorant eta ezjaquinac.
Leiçarragac lectione magistral eternala eman deraucu. Bidea eracutsi deraucu, eracusten eta behin bethicotz eracutsico.
Izcutatu arren hor iraunen du bethi.
Noizbaiteco euscaldun gazteac honetaz conturatuco dira eta euskal filologo hizcunçalari, demborapassaçale eta alferricaco languile horien guztion arrastoa desaguertuco da ignominian barna amilduric. Deus ere ez diren ecereçarequin confundituac eta bethicotz ahanciac.
Gueroac erran beça.
Adeitassunez
censer aditza naffarreraz:
*censitu
censista
censatu
censimentu = censamendu
censore
censorial
censura
censuratu
censurable = censuragarri
censuratore = censuradore = censuratzaile
censo = censu
…
recensione
recensore
…
IEPA, tokai,
Nire burutazio zenbait.
Ez da komeni bazka lar ematea indoeroparren ARIERARI, zeren hizkuntza hauek dira hurbilenak, bai, baina baita ARRISKUTSUENAK ERE GURE HIZKUNTZA IRENSTEKO.
Ariera erroak dituk: DIS eta DI hasiera duten hitz guztiak. Baita, berez DES- errokoak ere, nahiz eta horietariko gehienak (euskal osagaia daramatenak) euskerak barneratu dituen.
Ezagutzen al dituk Erramun Gerrikabeitiaren eta X. Amurizaren proposamenak?
Bestalde phonetika arazoa zegok:
Euskaldunek INOIZ ahoskatu ez dituzten phonemak proposatzen dituk:
berba hasierako R- ; orain bai ahoskatu ahal ditugula, baina hire RRe-RRE hori lar bestekoa dela uste diat.
Zenbait konsonante-trabaketa ahoskatzea ere “inposiblea” duk euskaldunontzat: -SC-, kasurako.
Nik aiseago zekusat DIZIPULU ahoskatzea, ezen ez DISÇIPULU, bata nahiz bestea ez ditudan arren gustoko.
Behintzat euskeraren premiak plazaratu dituk, eta hori ez da gutxi. Zorte On.
Naberan jauna,
Bai, eçagutzen ditut Erramun eta Amuritzaren erdiproposamenac. Neurea ossoa da eta definitivoa.
Euscaldunec bethi jaquin dute ahoscatzen hitz internationalac espainolec beçain ongui edo hobeto, eta francesec eta anglesec baino ascoçaz ere hobequi.
disciple:
/di.sapl/ anglesez, guti goiti beheiti
/di.sipl/ francesez, guti goiti beheiti
Cer da RRE-RRE hori?
Adeitsuqui
Ecen cer probetchu du guiçonac baldin mundu gucia irabaz badeça, eta bere buruä destrui deçan, eta gal dadin?
LUCAS 9:25 BHNT
https://bible.com/bible/25/luk.9.25.BHNT
struer [stru-/struct-] aditza
*struitu, *structu
structura
structural
infrastructura
substructura
superstructura
construitu
constructione
constructivo
constructore
reconstruitu
reconstructione
destruitu
destructible
destructibilitate
indestructible
indestructibilitate
destructione
destructiveo
destructore
instruitu
instructione
instructivo
instructore
obstruitu
obstructione
obstructionismo
obstructionista
obstructivo
substruitu
substructione
Josu Naberan jaunac aiphatu ditu ahosquera problemac egon litezqueela nic emaiten dutudan hitz batzuetan.
De facto, halaco problemaric ez dugu eduqui euscaldunoc.
structura hitza euscaraz erabilcen da. Nola ahoscatzen den denoc daquigu; /estruktura/ edo /estrutura/.
discipulu hitzaren ahosquera arruntena /dizipulu/ da. Batzuec /diszipulu/ ahoscatzen dugu.
remedio hitza normalean /erremedio/ da pronunciatzen.
Non dago çailtassuna?
Nehon ere ez.
actione-ren pronunciationea /akzione/, /akzio/ edo /akzino/ içaiten da. /atzione/ ere ençuna dugu.
Adeitsuqui
Religione pura eta macula gabea Iainco eta Aita baithan, haur da, çurtzén eta emazte alhargunén visitatzea bere tribulationetan: eta macula gabe bere buruären beguiratzea mundu hunetaric.
JACQUES 1:27 BHNT
https://bible.com/bible/25/jas.1.27.BHNT
religione
correligionario
religioso = religios
religiosoqui = religiosqui
religiositate
antireligioso = antireligios
irreligioso = irreligios
irreligiositate
religioso
religiosa
irreligione
misreligione = pseudoreligione
religiophobia
religiophobo
religiophobico
religiopolitico
religionista
…
Euscaldunoc badaquigu hitz hau berdina dela angles, frances eta espainolean. Baiqui, gure ikasqueta xumeengatic ere, evidentqui. Guri differencia marcatu behar dugula interiorizarazten. Inferioritate complexua ereiten eta barreiatzen edonondic. Lotsa guti. Gutiegui.
Batueraz hitz ejer hau “erlijio” modura emaiterat ausarcen dira, errugbi idatz dadila gommendatzen duten berberec / barbaroec.
Minable negarristen bide beretic:
Aragonesa: relichión f
Asturianoa: relixón f
Galegoa: relixión f
Horrela doaquie. Desaguercerat abiatuac eta condemnatuac.
Ez naiz harritzen!
Fauna eta flora guehiago aurkitzen dugu hizño honen vueltan Orotaricoan. Euscara osso joria omen baita.
Leiçarragaren religione honetara dathor Orotaricoan: relijione. Hau da pronunciationearen araueraco idazquera, baina ez da forma bakarra, ez!
Hauexetan maiz -ji-/-je- beharrean -gi- edo -ge- dago idazlanetan:
relijione / relijio
errelijione / errelijio / errelijino / errelijinoe
erlijino / erlejino = erlijiño / erlejiño
erlijinoe = erlijiñoe
erlijio / erlejio
erlijione
relijino = relejiño
erlisione / erlisio
erlixione
erlixone
erliyone
erlejione
errelixione
errelisione
…
religione honec ahosquera guztioc barne harcen ditu.
Adeitassunez
macula
mantxa eta mantxatu batuerazcoac hitz honetaric ere badathoz:
Naffarreran: mancha eta manchatu
maculagabe
maculatu
maculamentu = maculamendu
maculable = maculagarri
immaculatu
dismaculatu
dismaculatore = dismaculatzaile
dismaculatura
…
Lavin jauna,
Ahoskera problemak ebidenteak dituk hire propomanean.
Euskera “aquitanoa”, hasieran ahosabaikoa izan zuan (-18.000~): AN, ON, IN, EN…aditzak eta deklinabidezkoak.
Gero, eragin luze batzuengatik, hasperenduna (H);
Eta Mesolitikoan (-9.000), amazighen kontaktuagatik (Capsiens-Sauveterre kultura) eztarri-aurrekoa (velar).
Neolitikotik gaur arte ahosabaikoa berriro (sabaikaria).
Orduan, eztarriko berba batekin topo egiten duenean, ahosabairantz eramaten saiatzen gaituk: LAKUN–>LAGUN, eta ezpainkari batekin topo egitean, ABAR–>HAMAR
Ohar garrantzitsu bat, tokai,
Hik eta nik ahoska dezakegu gura dugun ia guztia, nahiz eta niri latza gertatzen zaidanarren hainbat ERRERIA hasierako eta beste zenbait gauza ere.
Baina gauza bat duk indibiduo “pribilegiatu” batzuek halakoak ahoskatu ahal izatea eta beste gauza bat duk euskal populazio oso bati berea ez den phonetika MAILUZ EZARRRI gura izatea bapatean.
Hizkuntzen historian Lourdeseko Milagroa litzateke.
Adeitsuki
Gero
Naberan jauna,
Erran ietzadac borz hitz nire cerrendetaric ceinen ahoscatzea çaila baita euscaldunençat.
Adeitsuqui
radice
radix
radicula
radicular
radicella
radical
radicalqui
radicalismo
radicalitate = radicaltassun
radicalisatu = radicalizatu
radicatu
radicant = radicante
radicando (Termino mathematicoa)
radicatione
radicalisable = radicalizable
radicalisatione = radicalizatione
deradicalisatu = deradicalizatu = desradicalizatu
reradicalisatu = reradicalizatu
..
Ondocoetan -r-ren ordez -rr-dunac ere onharcen dirade:
eradicatu
eradicant = eradicante
eradicable = eradicagarri
eradicatione
eradicativo
eradicatore = eradicatzaile
…
Hedadura semantico deitzen den truccoaren bidez structura erraitecotz egun eguitura hitza daducagu. Halaber, eguituraqueta, azpieguitura, eguiturazco eta abar.
Gutchigorabeherismoa.
Eguitura hitz traditionalaren berezco errannahia galçaile atheratzen da.
Hedadura semanticoaren calte collateralac. Hitz bat irabaztecotz, berezco errannahia galdu. Bethi beçala.
Questionea da structura eta derivatu internationalac ez direla normaltassunez erabili nahi. Cergatic?
docer [doc-/doct-]
*docitu
*doctu
docent = docente
docentia = docencia
docile = docil
docilitate
indocile = indocil
indocilitate
docto = doctu
doctor
doctore
+paradoctore
doctorato = doctoratu
doctoretza
doctorego
doctoressa = doctora
doctoral
doctoratu
doctorando
doctrina
doctrinal
doctrinario
doctrinarismo
doctrinatu
doctrinatione
indoctrinatu = addoctrinatu
indoctrinatione = addoctrinatione
documentu
documental
documentario documentatu
documentatione
Batuerazco dotore hitza doctore-tic dathor.
…
egunon,
Galdetzen duanez gero, esanen diat, bada, euskal ahoskerari buruz dakidana.
Hemen eta Iberia osoan, BI HIZKUNTZA nagusi izan diagu, duela 3000 urtetik honantz: euskal/iberiera aurre-indoeuropeoa, eta indoeuropeon zelta-ariera. Biak ala biak zeharo kontrako hizkuntz familiak, dela gramatikaz nahiz fonetikaz.
Latinaz ez diat ezer esango, zeren latinak ez baitu benetako eraginik izan, nire eta beste zenbaiten ustez, zeren LITERATURA -Virgilio/Ciceron, Horacio-, ADMINISTRAZIO eta TEMPLORAKO hizkuntza izan baituk, ezen ez kalekoa..
ARIERAREN ahoskera:
1) ezin zuten “hasierako i” ahoskatu. Beraz, Iberiako toponimo guztietan (lusitania eta zeltiberiakoak barne), “hasierako i” erori egin zen: Iriga–>Briga; Ibarga–>Braga;
Ibargarasara–>Bragança…..
2) Kontsonante-trabatua zuten gustoko. Beraz, TAR, TER, TIR, TOR….–>TRA, TRE, TRI, TRO bihurtu ziren, kasu.
Bestela, ez zuten sortu toponimo bakar bat ere Iberia osoan (nik ez diat aurkitu behintzat ale bat ere).
EUSKAL AHOSKERA:
1) Ezin izan dute “hasierako R” ahoskatu.
2) Ez dute izan gustoko, ez euskerak ezta ere iberierak, kontsonante trabaturik (nahiz eta ezkenetan gutxi batzuk asumitu: Trebiño, Autrigonia…
3) Esan bezala, euskerak ahoskera sabaikaria dauka.
4) “F” ez da jatorriz euskerazkoa, B/P hotsetik datozen F batzuk salbu: Feria, Fina….
Orain, heuri zegokiak hire zerrendari buruzko balorazioak, eta arrakasta probabilitateak, neurtzea.
Josu,
Nic escatu derauat ekar ditzaan hona borz hitz (nic aiphaturicoetaric) ceinen pronunciationea çaila baita euscaldunençat.
Berce informationeagatic anhitz esquer.
Adeitassunez
recuperatu
recuperable
recuperabilitate
irrecuperable
irrecuperabilitate
recuperatione
recuperatore = recuperatzaile
Forma latinesco hauequin batera forma romanescoac ere baditugu:
recobratu
recobrable = recobragarri
irrecobrable = recobraecin
recobramentu = recobramendu
recobratione
recobro
recobratzaile
Frances styloan bra gabe vra idazten guenuque.
Leiçarragac:
recrubatu 7 , baina
recubramendu 1
Relationaturic baitaude hona hemen berce familiatcho bat:
cobratu
cobrable = cobragarri
cobramentu = cobramendu
cobro
cobratzaile
…
feria
ferial
feriatu
feriant = feriante
feriac = festac
…
Ba badakik,
goiko R- hasiera duten hitz guztiak, adibidez. Bortz baino gehiago ditut.
Ba badakik,
goiko R- hasiera duten hitz guztiak, adibidez. Bortz baino gehiago ditut.
Latinak bai utzi zituela hitzak euskeran (Elizari eta Administrazioaren eskutik), baina ez EHUk eta enparauek uste bezainbeste.
Horiek, berriz, ez dute pentsetan segundo batez ere latinak euskal/iberieratik jasotakoak izan direniik. Pentsatzekoa baita, lehenbizi, hizkuntza gazteak jada dagoenetik hartzen duela. Alderantzizkoa pentsetea baino mila bider logikoago eta zentzuzkoagoa.
“Nu venim dis latinâ” (Carme J. Huertas) Argumentazio TUNBATIBOA.
Josu Naberan,
Gaur egungo euscaldun guztiec badaquite ra-, re-, ri-, ro- eta ru- hasten diren hitz guztiac ederqui ahoscatzen.
Abididez:
rhythmo ahoscatzecotz asqui da ritmo erraitea. Baten batec ez balequi, erritmo erraitea daduca lassaiquiro. Berdin çucena da.
Problemaric ez da ecein ere hitzequin. Batere ez.
Millaca hitz daude Orotaricoan grecolatin ethorquicoac.
Adeitassunez
“grekolatin ethorquicoak”? Kontuz. Nik joan-etorriko maileguak esango nuke.
Hots, Madaleine-emigrazioko euskaldunek eramandako hitz bisilabikoak dituk lehenik eta behin (-10.000). Eta haien erathorriko hitz grekolatinoak dituk duela gutxi iritsi zaizkigunak (genoma, logopedia, analogia….) zientzia eta teknologia garaikidea izendatzeko.
Noizbait aldatu beharko ditiagu eskema kadukoak, EHUn irakasten dituzten dogma zaharkitu horiek.
Bestalde, ez dagoela diok ahoskera arazorik edozein berba ahoskatzeko. Kontuan izan behar duk “euskal populazio osoarentzat” habilela eskaintza egiten.
Hizkuntzen garapena ez duk gertatzen bapatean eta mailuz.
INOIZ ez da horrela gertatu. Egik aproba!
Neuc bide bat irequi diat, cein provetchagarria baita euskara batuan idazten dutenençat ere.
Berez, euscal gazteac ditiat buruan eta hitzen ikastea erraçagotu nahi dieraueat.
Hitzoc beharrezco çiaiztec gaztelaniaz, francesez, anglesez eta euscaraz hobequi jaquitecotzat.
Ez berceric.
bA AURRERA, jOSU,
Geldi geratzea baita okerrena