Erdararen zirrikituak

Erdararen zirrikituak –

Datorren irailaren 14an, zortzi urte beteko ditu ondorengo testu honek, neronek idatzia eta inon argitaratu gabea. Orain berrirakurri eta, gaurkotasuna duelakoan, hona ekartzea otu zait:

Erdararen zirrikituak

ERDARAREN ZIRRIKITUAK

Euskaldunon artean, Hego nahiz Ipar Euskal Herrian, oso ohikoa izaten da, ezinbestekoa ez esatearren, erdararekin (gaztelania eta frantsesarekin, alegia) etengabeko harremanean aritzea. Ausartuko nintzateke esatera, egun, ez dagoela euskaldunik egunero erdararekin, gutxi edo asko, erlazionatzen ez denik. Are gehiago, harreman hori sortzaile izaten da gehienetan; hau da, erdara sortu beharrean aurkitzen gara, egunero zertxobait, euskaldun guztiok.

Gauzak horrela, ondo zurituta daukagu erdaltzaletasun hori, zaletasuna barik, derrigorrezkotasuna bailitzateke, nolabait esatearren. Baina, nahiak eta beharrak alde batera utzirik, bada erdararako joera nabarmen bat euskaraz jardutean, nik ondo sekula ulertu ez dudana. Eta ez naiz ari, ez erdarakadez, ez eta euskañolaz ere, euskarazko ahozko jardunean txertatu eta instalatu diren erdal terminoez baizik; nik horiei erdararen zirrikituak esaten diet.

Askotan entzuten ditugun makulu edo moldeak dira, eta asko ere badira, gero eta gehiago, nik uste. Gaztelaniazko porke, eske, bueno, porejenplo, yake, lokepasake… eta horrelakoak, neuk behintzat, gero eta gehiagotan entzuten ditudala esango nuke, eta, are gehiago, testuinguruak bultzatuta, noiz edo noiz neureganatu eta beroriek erabiltzeko joera ere izan dudala aitortu beharra dut. Horietako batzuk, erabiliaren erabiliaz, euskara ere badirela esan liteke (“akaso”, esaterako), baina ezin ukatu euskarak berezko dituen beste termino batzuk badirela horien aurretik.

Amorragarriena, dena den, ez da horien erabiltze hutsa, berorren aurretik dauden edo egon daitezkeen arrazoiak baizik. Izan ere, euskara ikasten ari den batek erabilita, pentsa daiteke beharra baino ez dela, ez duelako erraztasunik halako esapideetan euskaraz eta, ulertzekoa denez, ama-hizkuntza duen gaztelaniarenak ahoratzen zaizkio. Baina susmoa dut horrelako zirrikitu horiek, gehienbat, euskaldun zaharrek darabiltzatela, eta ez, espresuki, euskarazkorik ez dakitelako, bestelakoengatik baino.

Eurei galdetuta, beroriek erabiltzeko agertu ohi duten arrazoi nagusia jatortasuna izaten da. Diotenez, jatorrago eta komunikatiboagoa da horrelakoak botatzea, horrela erabiltzen delako euskara euren inguruan eta, bestela, artifizial samar hitz egingo luketelako euskaraz; hots, den-dena euskaraz esatea, euskararen jatorrizko moldeak ere erabilita, ez ei da oso polita eta, are okerrago, eskas komunikatzen omen du euskara horrek.

Nik, ordea, bestela pentsatzen dut. Nire iritziz, gaztelaniaren termino horiek erabiltzeak (eta uste dut Iparraldean beste horrenbeste gertatzen dela frantses terminoekin) beste oinarri sendoago eta kezkagarriago bat du: ordezkapen linguistikoa, hain zuzen. Hau da, gehienetan hiztuna konturatu gabe gertatu arren, hiztun horrek hainbesteko erraztasuna eta indarra hartu du bere bigarren hizkuntza den gaztelania edo frantses horretan, ezen dagoeneko ama-hizkuntza duen euskararen tokian sartzen ari baita, zirrikitu txiki baina adierazgarri horien bidez bada ere. Eta, nolabait esatearren, apurka-apurka lehenengo hizkuntza izateko aldarrikapena egiten du horrela erdara horrek, euskara bigarren (edo auskalo zenbatgarren) postura atzeratuz. Prozesu ordezkatzaile hori, adibidez, agerian da hainbat euskaldun zahar pasiboren kasuan. Sasoi batean, gazteagotan edo, euskara gehiago egiten zuten eta, orain, berriz, ulertu baino ez dute egiten, eta ez dira egiteko gai izaten.

Txarrena da, maiz, termino horien erabiltzaileek ez ezik, euskara ikasten ari(tu) den (garen?) askok ere jatortasun-ikurtzat jotzen duela (dugula?) erabilera hori eta, joera “moderno” hori, euskañolari eta beste hainbat faktoreri gehituta, bada, euskara itsusten eta endekatzen ari dela, neure ustez, behintzat.

Prestigiozko erabiltzaile eta esparruak behar ditu euskarak, nik horretan ez dut zalantzarik. Eta, beharbada, egunero euskaraz nahiz erdaraz egiten dugunok hausnartu egin beharko genuke zer-nolako euskara eta zein testuingurutan egiten dugun.

Erdararen zirrikituak

3 pentsamendu “Erdararen zirrikituak”-ri buruz

  • Eta zer iruditzen Euskal Irrati Telebistako zuzendaria den Maite Iturberen hizkera posmodernoa?
    Merezi du gaurko adierazpenak osorik ikustea, baina hona hark botatako esaldi antologikoen zatitxo bat:
    “… fronterak duilitzen ari dira eta orain inportanteena kontenidoak dira”
    Hauek ditugu hizkutnzaren normalkuntzarako buruzagi eta erreferente.
    Jainkoak libra gaitzala!

  • Juan Inazio Hartsuaga 2018-04-13 15:54

    Horrek erakusten du zein hizkuntzatan egiten duen bizitza. Ez da bakarra, denori gertatzen zaigu. Maizen egiten dugun hartan ateratzen zaigu.

  • Bai, egia, denoi gerta dakiguke hori, handiegia baitugu hizkuntza hegemonikoaren erasoa.
    Baina erantzukizunak ez dira berdinak.
    Badira hizkuntza urrea balitz bezala zaindu beharko luketenak eta horien artean sartu behako genituzke buruzagi guztiak, akademikoak, politikoak, mediatikoak zein sozialak. Urkullu, Otegi, Urrutia zein Maite Iturbe izenekoak izan.
    Gainera euskaldunak izanik, ez dute euskara gaizki erabiltzeko eta txirotzeko inolako eskubiderik.
    Eta are gutxiago aldez aurretik dakitenean BERAIEN telebistan elkarrizketatuak izango direla.
    Hainbeste kostatuko zaie lau hitz prestatzea?