Aditz sistema
Aditz sistema –
Puntu hau (•) dagoen lekuan erroa jarri behar da: tor, bil, go, kar, rama, …
Objektua plurala baldin bada, TZA ezarri behar da. Bon, TZA edo lekuan lekuko pluralgilea.
ORAINALDIA
da• & da•tza
na•
ha•
ga•tza
za•tza
za•tzate
IRAGANALDIA
ze•n & ze•tzan
ninda•n & ninda•tzan
= nen•n & nen•
= > ne•n & ne•tzan
hinda•n & hinda•tzan
= hen•n & hen•tzan
= > he•n & he•tzan
ginda•n & ginda•tzan
= gen•n & gen•tzan
= > gene•n & gene• tzan
zinda•n & zinda•tzan
= zen•n & zen•tzan
= > zene•n & zene•tzan
zinda•ten & zinda•tzaten
= zen•ten & zen•tzaten
= > zene•ten & zene•tzaten
NORK, NORI eta KE markak ezartzen ahal zaizkie, behar izanez gero.
Aditz sistema
Baten bat animatzen al da orotariko sistema honen arauera aditz bat jokatzen eta niri postaz igortzen
josulavin@gmail.com
edota hemengo iruzkinetan argitaratzen?
Anitz esker, bihotz bihotzez
Adibidez, KAR eta TOR erroequin:
nindakarren & nindakartzan
= nenkarren & nenkartzan
= > nekarren & nekartzan
nindatorren & *nindatortzan
= nentorren & *nentortzan
= > netorren & *netortzan
Asteriskoaz (*) markatutakoak ez dira existitzen.
Akademiak onartutakoak:
nindEkarren & nindEkartzan
nekarren & nekartzan
nentorren
Akademiak onartugabeak:
nindakarren & nindakartzan
nenkarren & nenkartzan
nindatorren
netorren
Seiak dira orotariko euskarazkoak, hala ere.
Adeitsuki
eN iraganaldico eta baita relativozco atzizkia hirur modutara aguercen ahal zaicu: eN, aN edo N.
ninduen = nenduen = neuen = nuen
ninduan = nenduan = neuan = nuan
nindun = nendun = neun = nun
neuen = neben
neuan = neban
Ahozcoan cein idatzizcoan.
Batzuc litterarioagoac dirade berceac baino, baina denac berdin ÇVCENAC!!!!
Berau ez du erran nehorc ere orain daino.
Denac ençuten dira.
Bakoitzac jaquin behar du cein non erabili
Eta jaquin ez badagui, baten bati obedi deguiola!
Orotarico euscara orotaracoa!
Adeitsuqui
Orotariko eta orotarako euskara: eztabaidaezineko proposamena.
Hau ez da euskara batu berri bat. Hau euskara da! Betiko euskera edota euskara, besterik ez. Gure hizkuntza nazionala: orotarikoa eta orotarakoa.
Graphia classicoaz edo grafia fonetikoaz.
dot, dut, düt, det… hauetariko edozein besteak bezain on eta zuzena.
zara, zera, zira, zarade, zare, zirade…
Nik ez dut problemaric ikusten.
Problema’ besterena da, ez gurea.
Belarria edukatu beharra dago. Enpatia eta tolerantzia halaber. Entzun nahia eta gogoa, ez besterik.
Zertakotz eta zergatik aldatu forma batetik besteala?
Euskarak baimentzen du. Baimena emaiten deusku, digu eta derauku. Hala egin baita historikoki. Beti ere.
Eta ez dakienak’ ontsa, ongi eta ondo aplikatzen delarik, estudia dezala eta gogotik ikas.
Baliabideak badagoz, egon ere!
Adeitsuki
nin/nen, gin/gen, zin/zen moduko aurrizki alternantziak aurkitzen ditugu gure idazle klasikoen obretan
Ikus adibidez Leiçarragaren adibide hauek:
nincen nencen
guinen guenen
cinduten cenduten
ninduten nenduten
…
Hau da, ortografia fonetikoan:
nintzen / nentzen
ginen / genen
zinduten / zenduten
ninduten / nenduten
Orotariko euskara/euskera orotarakoan euskal aditzaren sistema hauxe da:
DA: es, está
ZEN = ZAN: era, estaba
DU: EDUN edota UKAN (tenido, habido) aditzaren erroa
dadu = dau = du
zeduen = zeuen = zuen
zeduan = zeuan = zuan
Erdikoetatik:
zeuen = > euen = > eben
zeuan = > euan = > eban
Hortik EBEN eta EBAN!
DAdu = da + du
:es tenido por alquien o algo, alguien o algo le/la/lo tiene
zeDUen = zen + du
zeDUan = zan + du
: era tenido por alguien o algo, alguien o algo le/la/lo tenía
Aditz guztiekin aditz sistema berbera eta berdina. Hiper erraza. DU-ren ordez, beste edozein erro: kar, rama, tor, bil, flipa, etc.
Bukaeran eN ordez aN edo N agertzen ahal zaiku. Guztiz baliokideak. Adibidez:
ninduan = ninduen = nindun
: yo era tenido por alguien, alguien me tenía
zeinetan
nin + n = (yo) era
Adeitsuki
Leiçarraga baitan DAQUI adizkiaren iragana ceaquian edota çaquian da.
Ortografia fonetikoan:
DAKI
ZEAKIAN = ZAKIAN Batueraz: ZEKIEN
daki = da + ki: es sabido por él/ella, él/ella lo sabe
ZEAKIAN/ZAKIAN/ZEKIEN = zen/zan + ki: era sabido por él/ella,, él/ella lo sabía
Zein da KI (sabido) erroaren etimologia?
Adeitsuki
dakusaren iraganaldia zakusan da Leizarragaren baitan, dacussa eta çacussan idatzirik berak. Batueraz DAKUS edota DAKUSA eta ZEKUSAN:
DAkusa: es visto por él/ella, él/ella le/la/lo ve
ZAkusaN/ ZEkusaN: era visto por él/ella, él/ella le/la/lo veía
Adeitsuki
Nork pentsa zezakeen (:podía) ezen zetorren, zekarren, zekien, zetorren, zedin eta holakoetan ZEN adizkia agertzen zenik. ZEN/ZAN + erroa tartekaturik!
Hau baino logiko eta errazagorik!
Bizkaieraz Z- hori galdu ohi da.
Adeitsuki
KAR (ekarri) bezalako erro batek honelako itzulpenak dauzka: traer, traído, trayendo, siendo traído.
NAkar: soy traído por alguien o algo, estoy siendo traído por alguien o algo, alguien o algo me trae.
NAtor, soy venido, estoy viniendo
Adeitsuki
DAkar = ES traído por alguien = > alguien lo trae
ZEkarreN = ERA traído por alguien = > alguien lo traía
(ba)LEkar = (si) FUESE traído por alguien = > (si)alguien lo trajese
BEkar = que SEA traído por alguien = > que alguien lo traiga
Hauxe da DA-, ZE-N, LE- eta BE- horien esannahia aditz guzti guztietan.
Adeitsuki
BEdi = que SEA hecho, que se haga, hágase
argi bedi = hágase luz
BEgi = (que) SEA hecho por alguien = > que alguien lo haga
argi begi = haga luz
Adeitsuki
“hagase luz” zer da?
“argi bedi” ala “argia izan bedi”?
Beñat,
Batueraz
argi bedi = argitu bedi
Biak zuzenak Akademiaren arauera.
argi bedi = argia egin/izan bedi
Adeitsuki
BEkar: sea traído por él o ella, que lo traiga él o ella
Objektua plurala bada:
BEkarTZA: sean traídos por él o ella, que los traiga él o ella
Subjektua plurala bada:
BEkarte: sea traído por ellos o ellas, que lo traigan ellos o ellas
Eta objektua eta subjektua pluralak badira:
BEkarTZAte: sean traídos por ellos o ellas, que los traigan ellos o ellas
Mementokotz.
Adeitsuki
3. persona singularrekoa.
orainaldia
iraganaldia
alegiazkoa
agintera
EDUN
dadu = dau = du
zeduen = zeuen = zuen
ledu = leu = lu
bedu = beu = bu
EDUKI
daduka = dauka
zedukan = zeukan
leduka = leuka
beduka = beuka
IZAN
da
zen / zan
le + iz = liz (litz)
be + iz = biz
EGON
dago
zegoen
lego
bego
Adeitsuki
Iraganaldiak (eta alegiazkoak) eratu dira euskaraz orainaldiko hirugarren pertsona oinarritzat harturik:
ninDATORren = nenTORren = neTORren
Hiru hauetarik erdikoa da Akademiak onartu duen bakarra.
Azkena erabiltzen dutenek eskolan “zuzendu” behar dute, “txarto” dagoela sinestarazten baitzaie.
Lehenengoa Iparraldean erabiltzen dute oraindik. Hauek ere eskolan “zuzendu” edo behar dute.
Nire ustez hirurak ezagutu behar dira, batez ere inori “zuzenketa” desegokirik ez egiteko.
Nik normalean NENTORREN erabiltzen dut. Adiskide batzuekin, ordea, NINDATORREN. Eta behin ere ez zait bururatu NETORREN gaizki dagoenik. Gauza bat da Akademiak zer onartu duen eta beste bat, guztiz desberdina, txarto dagoela esatea.
Taktu handia behar da eduki eskoletako euskaldun naturalekin. Bestela, gerta liteke ume hauek etxean esatea aititek gaizki esaten du! “Netorren” txarto dago, andereñoac esan du, eta blablabla.
Adeitsuki
Aurrekoan
ninDATORren = nenTORren = neTORren
ikusi ditugu.
Eta KAR erroarekin? Edo, hobeto esanda, DAKAR 3. pertsonako orainaldiarekin, nola litzateke?
Euskarari berez dagokion logikarekin esango genuke:
ninDAKARren = nenKARren = nekarren
Akademiak erdikoa ez du onartzen.
Eta lehenengoan ilogikoa eta antididaktikoa den aldaketatxo bat egiten du:
ninDAKARren = > ninDEKARren
nindekarren = hark ni ekartzen ninduen
nekarren = nik hura ekartzen nuen
nindatorren ez da nindEtorren bilakatzen, eta nindAkarren izan beharrean nindEkarren plantatzen digute. Ez naiz harritzen gazteek eta helduek ez badituzte behin ere ondo ikasten! Ezin dira egokiro memorizatu eta are gutxiago automatizatu.
A = > E sinple batengatik eskema pikutara!
Adeitsuki
ENTZUN. Erroa: NTZU.
DAntzu = DA + ntzu
: ES oído por alguien, hau da, alguien le oye
ZEntzuEN = ZEN + ntzu
: era oído por alguien, hau da, alguien le oía
(ba)LEntzu = LE + ntzu
: (si) FUESE oído por alguien, hau da, (si) alguien le oyese
BEntzu = BE + ntzu
: que SEA oído por alguien, hau da, que alguien le oiga.
Pluralak (objektua plurala denean) ez dira TZArekin egiten ZKIrekin baizik:
dantzuzki: son oídos por alguien, hau da, alguien los oye
zentzuzkien: eran oídos por alguien, hau da, alguien los oía
(ba)lentzuzki: (si) fuesen oídos por alguien, hau da, (si) alguien los oyese
bentzuzki: que sean oídos por alguien, que alguien los oiga
Adeitsuki
Duela mende erdi bat zaharrengandik entzuten zen : ” maantxut” bezalako hitz bitxi bat eta ulertzen ginuen “nola?” bezalako zerbait.
Denbora emana nuen konprenitzeko “badantzut” adizki desformatutik zetorkeela.
Hala da, Beñat!
bazekiat gure Lavinek ezabatu egin duela nik bidaltzen dudanetik nahi duena, baina ez diat ulertzen garbi zergatik ezabatu duen “argiari” buruz bidali nuena.
Hots, Benaten galdera: “hágase la luz” nola erran euskeraz.
eta ene erantzuna: “bedi argia”.
Zeren “hágase” baita galdegaia.
adeitsuki, goza Eguzki Amandreaz
BEdi: SEA hecho, hágase, que se haga
BEgi: SEA hecho por él o ella, que él o ella lo haga.
Euskal aditza jatorriz pasiboa da:
(zuk ni) NAkarZU: (yo) soy traído por ti, gaur egun honela itzultzen dugu: tú me traes
(zuk ni) NINdakarZUn: (yo) era traído por ti, tú me traías
nindakarzun = nenkarzun (forma laburra)
NA = yo soy
NIN = yo era
ZUK: ergatiboa gaur egun, lehen osagarri agentea: por ti, realizado por ti.
iberieraz “ÉBE” ageri dok testu batean (Perpignan),
“EUE” ahoskerarekin, seguruen,
“bedi ni” erraiteko.
(sea/vaya yo)
euskeraz ere horrela esango zuten?
Ez!
DU adizkiaren plurala DITU da. Ez DUTE! Hau da pertsona aldaketa.
DAGO-ren plurala DAGOZ, DAGOTZA edo DAUDE da.
DAKAR-en plurala DAKARTZA edo DAKARZ (= dakaz). Ez DAKARTE!
Aditz intransitivoetako subjektuetan eta aditz transitivoetako objektuetan
dakart-en plurala ez da dakargu,
dakar-ena ere ez da dakarte. Pertsona aldaketa baizik.
Aditz bat jokatzeko singularreko hirugarren persona behar dugu eta beronen plurala. Adibidez, IBILI aditzean:
dabil
eta
dabiltza = dabiltz = dabiz
Bi hauek dira beste adizki guztien oinarri.
Adeitsuki
Bá “EBE” morfema (vaya yo, “bínoa/bénoa? dozenaerdi bider ageri duk Ruscinoko aztarnategi hartan aurkitutako dokumentu euskal-iberiko batetan.
Hori behintzat EZIN uka, munduko negazionistenak ere.
ikus ene interpretaçionea testu guztiarena Academia.edu digitalean esekita.
goza Eguzki Amandreaz eta ez arnegatu, nahiz eta OTAN gerlaria Madrilen egon.