Aditz sistema
Aditz sistema –
Puntu hau (•) dagoen lekuan erroa jarri behar da: tor, bil, go, kar, rama, …
Objektua plurala baldin bada, TZA ezarri behar da. Bon, TZA edo lekuan lekuko pluralgilea.
ORAINALDIA
da• & da•tza
na•
ha•
ga•tza
za•tza
za•tzate
IRAGANALDIA
ze•n & ze•tzan
ninda•n & ninda•tzan
= nen•n & nen•
= > ne•n & ne•tzan
hinda•n & hinda•tzan
= hen•n & hen•tzan
= > he•n & he•tzan
ginda•n & ginda•tzan
= gen•n & gen•tzan
= > gene•n & gene• tzan
zinda•n & zinda•tzan
= zen•n & zen•tzan
= > zene•n & zene•tzan
zinda•ten & zinda•tzaten
= zen•ten & zen•tzaten
= > zene•ten & zene•tzaten
NORK, NORI eta KE markak ezartzen ahal zaizkie, behar izanez gero.
Aditz sistema
Baten bat animatzen al da orotariko sistema honen arauera aditz bat jokatzen eta niri postaz igortzen
josulavin@gmail.com
edota hemengo iruzkinetan argitaratzen?
Anitz esker, bihotz bihotzez
Adibidez, KAR eta TOR erroequin:
nindakarren & nindakartzan
= nenkarren & nenkartzan
= > nekarren & nekartzan
nindatorren & *nindatortzan
= nentorren & *nentortzan
= > netorren & *netortzan
Asteriskoaz (*) markatutakoak ez dira existitzen.
Akademiak onartutakoak:
nindEkarren & nindEkartzan
nekarren & nekartzan
nentorren
Akademiak onartugabeak:
nindakarren & nindakartzan
nenkarren & nenkartzan
nindatorren
netorren
Seiak dira orotariko euskarazkoak, hala ere.
Adeitsuki
eN iraganaldico eta baita relativozco atzizkia hirur modutara aguercen ahal zaicu: eN, aN edo N.
ninduen = nenduen = neuen = nuen
ninduan = nenduan = neuan = nuan
nindun = nendun = neun = nun
neuen = neben
neuan = neban
Ahozcoan cein idatzizcoan.
Batzuc litterarioagoac dirade berceac baino, baina denac berdin ÇVCENAC!!!!
Berau ez du erran nehorc ere orain daino.
Denac ençuten dira.
Bakoitzac jaquin behar du cein non erabili
Eta jaquin ez badagui, baten bati obedi deguiola!
Orotarico euscara orotaracoa!
Adeitsuqui
Orotariko eta orotarako euskara: eztabaidaezineko proposamena.
Hau ez da euskara batu berri bat. Hau euskara da! Betiko euskera edota euskara, besterik ez. Gure hizkuntza nazionala: orotarikoa eta orotarakoa.
Graphia classicoaz edo grafia fonetikoaz.
dot, dut, düt, det… hauetariko edozein besteak bezain on eta zuzena.
zara, zera, zira, zarade, zare, zirade…
Nik ez dut problemaric ikusten.
Problema’ besterena da, ez gurea.
Belarria edukatu beharra dago. Enpatia eta tolerantzia halaber. Entzun nahia eta gogoa, ez besterik.
Zertakotz eta zergatik aldatu forma batetik besteala?
Euskarak baimentzen du. Baimena emaiten deusku, digu eta derauku. Hala egin baita historikoki. Beti ere.
Eta ez dakienak’ ontsa, ongi eta ondo aplikatzen delarik, estudia dezala eta gogotik ikas.
Baliabideak badagoz, egon ere!
Adeitsuki
nin/nen, gin/gen, zin/zen moduko aurrizki alternantziak aurkitzen ditugu gure idazle klasikoen obretan
Ikus adibidez Leiçarragaren adibide hauek:
nincen nencen
guinen guenen
cinduten cenduten
ninduten nenduten
…
Hau da, ortografia fonetikoan:
nintzen / nentzen
ginen / genen
zinduten / zenduten
ninduten / nenduten
Orotariko euskara/euskera orotarakoan euskal aditzaren sistema hauxe da:
DA: es, está
ZEN = ZAN: era, estaba
DU: EDUN edota UKAN (tenido, habido) aditzaren erroa
dadu = dau = du
zeduen = zeuen = zuen
zeduan = zeuan = zuan
Erdikoetatik:
zeuen = > euen = > eben
zeuan = > euan = > eban
Hortik EBEN eta EBAN!
DAdu = da + du
:es tenido por alquien o algo, alguien o algo le/la/lo tiene
zeDUen = zen + du
zeDUan = zan + du
: era tenido por alguien o algo, alguien o algo le/la/lo tenía
Aditz guztiekin aditz sistema berbera eta berdina. Hiper erraza. DU-ren ordez, beste edozein erro: kar, rama, tor, bil, flipa, etc.
Bukaeran eN ordez aN edo N agertzen ahal zaiku. Guztiz baliokideak. Adibidez:
ninduan = ninduen = nindun
: yo era tenido por alguien, alguien me tenía
zeinetan
nin + n = (yo) era
Adeitsuki
Leiçarraga baitan DAQUI adizkiaren iragana ceaquian edota çaquian da.
Ortografia fonetikoan:
DAKI
ZEAKIAN = ZAKIAN Batueraz: ZEKIEN
daki = da + ki: es sabido por él/ella, él/ella lo sabe
ZEAKIAN/ZAKIAN/ZEKIEN = zen/zan + ki: era sabido por él/ella,, él/ella lo sabía
Zein da KI (sabido) erroaren etimologia?
Adeitsuki
dakusaren iraganaldia zakusan da Leizarragaren baitan, dacussa eta çacussan idatzirik berak. Batueraz DAKUS edota DAKUSA eta ZEKUSAN:
DAkusa: es visto por él/ella, él/ella le/la/lo ve
ZAkusaN/ ZEkusaN: era visto por él/ella, él/ella le/la/lo veía
Adeitsuki
Nork pentsa zezakeen (:podía) ezen zetorren, zekarren, zekien, zetorren, zedin eta holakoetan ZEN adizkia agertzen zenik. ZEN/ZAN + erroa tartekaturik!
Hau baino logiko eta errazagorik!
Bizkaieraz Z- hori galdu ohi da.
Adeitsuki
KAR (ekarri) bezalako erro batek honelako itzulpenak dauzka: traer, traído, trayendo, siendo traído.
NAkar: soy traído por alguien o algo, estoy siendo traído por alguien o algo, alguien o algo me trae.
NAtor, soy venido, estoy viniendo
Adeitsuki
DAkar = ES traído por alguien = > alguien lo trae
ZEkarreN = ERA traído por alguien = > alguien lo traía
(ba)LEkar = (si) FUESE traído por alguien = > (si)alguien lo trajese
BEkar = que SEA traído por alguien = > que alguien lo traiga
Hauxe da DA-, ZE-N, LE- eta BE- horien esannahia aditz guzti guztietan.
Adeitsuki
BEdi = que SEA hecho, que se haga, hágase
argi bedi = hágase luz
BEgi = (que) SEA hecho por alguien = > que alguien lo haga
argi begi = haga luz
Adeitsuki
“hagase luz” zer da?
“argi bedi” ala “argia izan bedi”?
Beñat,
Batueraz
argi bedi = argitu bedi
Biak zuzenak Akademiaren arauera.
argi bedi = argia egin/izan bedi
Adeitsuki
BEkar: sea traído por él o ella, que lo traiga él o ella
Objektua plurala bada:
BEkarTZA: sean traídos por él o ella, que los traiga él o ella
Subjektua plurala bada:
BEkarte: sea traído por ellos o ellas, que lo traigan ellos o ellas
Eta objektua eta subjektua pluralak badira:
BEkarTZAte: sean traídos por ellos o ellas, que los traigan ellos o ellas
Mementokotz.
Adeitsuki
3. persona singularrekoa.
orainaldia
iraganaldia
alegiazkoa
agintera
EDUN
dadu = dau = du
zeduen = zeuen = zuen
ledu = leu = lu
bedu = beu = bu
EDUKI
daduka = dauka
zedukan = zeukan
leduka = leuka
beduka = beuka
IZAN
da
zen / zan
le + iz = liz (litz)
be + iz = biz
EGON
dago
zegoen
lego
bego
Adeitsuki
Iraganaldiak (eta alegiazkoak) eratu dira euskaraz orainaldiko hirugarren pertsona oinarritzat harturik:
ninDATORren = nenTORren = neTORren
Hiru hauetarik erdikoa da Akademiak onartu duen bakarra.
Azkena erabiltzen dutenek eskolan “zuzendu” behar dute, “txarto” dagoela sinestarazten baitzaie.
Lehenengoa Iparraldean erabiltzen dute oraindik. Hauek ere eskolan “zuzendu” edo behar dute.
Nire ustez hirurak ezagutu behar dira, batez ere inori “zuzenketa” desegokirik ez egiteko.
Nik normalean NENTORREN erabiltzen dut. Adiskide batzuekin, ordea, NINDATORREN. Eta behin ere ez zait bururatu NETORREN gaizki dagoenik. Gauza bat da Akademiak zer onartu duen eta beste bat, guztiz desberdina, txarto dagoela esatea.
Taktu handia behar da eduki eskoletako euskaldun naturalekin. Bestela, gerta liteke ume hauek etxean esatea aititek gaizki esaten du! “Netorren” txarto dago, andereñoac esan du, eta blablabla.
Adeitsuki
Aurrekoan
ninDATORren = nenTORren = neTORren
ikusi ditugu.
Eta KAR erroarekin? Edo, hobeto esanda, DAKAR 3. pertsonako orainaldiarekin, nola litzateke?
Euskarari berez dagokion logikarekin esango genuke:
ninDAKARren = nenKARren = nekarren
Akademiak erdikoa ez du onartzen.
Eta lehenengoan ilogikoa eta antididaktikoa den aldaketatxo bat egiten du:
ninDAKARren = > ninDEKARren
nindekarren = hark ni ekartzen ninduen
nekarren = nik hura ekartzen nuen
nindatorren ez da nindEtorren bilakatzen, eta nindAkarren izan beharrean nindEkarren plantatzen digute. Ez naiz harritzen gazteek eta helduek ez badituzte behin ere ondo ikasten! Ezin dira egokiro memorizatu eta are gutxiago automatizatu.
A = > E sinple batengatik eskema pikutara!
Adeitsuki
ENTZUN. Erroa: NTZU.
DAntzu = DA + ntzu
: ES oído por alguien, hau da, alguien le oye
ZEntzuEN = ZEN + ntzu
: era oído por alguien, hau da, alguien le oía
(ba)LEntzu = LE + ntzu
: (si) FUESE oído por alguien, hau da, (si) alguien le oyese
BEntzu = BE + ntzu
: que SEA oído por alguien, hau da, que alguien le oiga.
Pluralak (objektua plurala denean) ez dira TZArekin egiten ZKIrekin baizik:
dantzuzki: son oídos por alguien, hau da, alguien los oye
zentzuzkien: eran oídos por alguien, hau da, alguien los oía
(ba)lentzuzki: (si) fuesen oídos por alguien, hau da, (si) alguien los oyese
bentzuzki: que sean oídos por alguien, que alguien los oiga
Adeitsuki
Duela mende erdi bat zaharrengandik entzuten zen : ” maantxut” bezalako hitz bitxi bat eta ulertzen ginuen “nola?” bezalako zerbait.
Denbora emana nuen konprenitzeko “badantzut” adizki desformatutik zetorkeela.
Hala da, Beñat!
bazekiat gure Lavinek ezabatu egin duela nik bidaltzen dudanetik nahi duena, baina ez diat ulertzen garbi zergatik ezabatu duen “argiari” buruz bidali nuena.
Hots, Benaten galdera: “hágase la luz” nola erran euskeraz.
eta ene erantzuna: “bedi argia”.
Zeren “hágase” baita galdegaia.
adeitsuki, goza Eguzki Amandreaz
BEdi: SEA hecho, hágase, que se haga
BEgi: SEA hecho por él o ella, que él o ella lo haga.
Euskal aditza jatorriz pasiboa da:
(zuk ni) NAkarZU: (yo) soy traído por ti, gaur egun honela itzultzen dugu: tú me traes
(zuk ni) NINdakarZUn: (yo) era traído por ti, tú me traías
nindakarzun = nenkarzun (forma laburra)
NA = yo soy
NIN = yo era
ZUK: ergatiboa gaur egun, lehen osagarri agentea: por ti, realizado por ti.
iberieraz “ÉBE” ageri dok testu batean (Perpignan),
“EUE” ahoskerarekin, seguruen,
“bedi ni” erraiteko.
(sea/vaya yo)
euskeraz ere horrela esango zuten?
Ez!
DU adizkiaren plurala DITU da. Ez DUTE! Hau da pertsona aldaketa.
DAGO-ren plurala DAGOZ, DAGOTZA edo DAUDE da.
DAKAR-en plurala DAKARTZA edo DAKARZ (= dakaz). Ez DAKARTE!
Aditz intransitivoetako subjektuetan eta aditz transitivoetako objektuetan
dakart-en plurala ez da dakargu,
dakar-ena ere ez da dakarte. Pertsona aldaketa baizik.
Aditz bat jokatzeko singularreko hirugarren persona behar dugu eta beronen plurala. Adibidez, IBILI aditzean:
dabil
eta
dabiltza = dabiltz = dabiz
Bi hauek dira beste adizki guztien oinarri.
Adeitsuki
Bá “EBE” morfema (vaya yo, “bínoa/bénoa? dozenaerdi bider ageri duk Ruscinoko aztarnategi hartan aurkitutako dokumentu euskal-iberiko batetan.
Hori behintzat EZIN uka, munduko negazionistenak ere.
ikus ene interpretaçionea testu guztiarena Academia.edu digitalean esekita.
goza Eguzki Amandreaz eta ez arnegatu, nahiz eta OTAN gerlaria Madrilen egon.
binoa eta benoa ez dira inoiz erabili euskaraz. Ala bai?
nik dakidala ez,
baina testu horretan (duela 4.500-4.3004~) hainbat bider errepikatzen ÉBE “sea yo//vaya yo” hori.
ÉBE horrec ez du cerikussiric euscararequin.
EBEN ceuen-etic dathorren beçala:
ceduen: era tenido por él o ella, él o ella lo tenía
ceduen = ceuen = euen = even = eben
ENTZUN. Erroa: NTZU
dantzu: es oído por él o ella, él o ella lo/le/la oye
dantzuzki: son oídos por él o ella, él o ella los/les/las oye
“nantzuzu” gaur egun bitxia dena, bederen, topatu dut googlen.
Orainaldi osoa berreraiki ahal da nire sistemaren bidez:
nantzu
hantzu
dantzu
gantzuzki
zantzuzki
zantzuzkite
dantzuzki
+ NORK markak: t, k, n, gu, zu, zue eta te.
dantzut, dantzuk, dantzun, dantzu, dantzugu, dantzuzu, dantzuzue, dantzute
Adibidez:
NAntzuZU: soy oído por ti, hau da, tú me oyes.
GAntzuzkiZUE: somos oídos por vosotros, hau da, vosotros nos oís.
Era berean iraganaldia:
nindantzuen = nentzuen
hindantzuen = hentzuen
zentzuen
gindantzuzkien = gentzuzkien = > genentzuzkien
gindantzuzkien = gentzuzkien = > genentzuzkien
zindantzuzkien = zentzuzkien = > zenentzuzkien
zindantzuzkiten = zentzuzkiten = > zenentzuzkiten
zentzuzkien
netzuen modukorik ez, erroa “N”TZU delakotz. N hori kontserbatu behar da.
Hauei buruz zerbait esan behar dut. Adibidez:
gindantzuzkien = gentzuzkien = > genentzuzkien
GINdantzuzkiEN = GINEN + ntzuzki: eramos oídos por alguien, hau da, alguien (él o ella) nos oía.
Honek forma laburra dauka: gentzuzkien
Azkenik genentzuzkien ikusten dugu (Akademiaren arabera), zeina ez baita nor-nork, nork-nor baizik, “entzuten genituen” esannahiaz. Singularrean honela lirateke:
gindantzuen = gentzuen = > genentzuen
Erka:
genentzuen = entzuten genuen
gindantzuzkien = entzuten gintuen
Akademiak ZKI erabiltzeko esaten du. Emaitza kakofoniko hutsa: tzuzki, tzuzki, tzuzki… Bizkai aldeko Z-rekin aski litzateke:
Orainaldia: nantzu, hantzu, dantzu, gantzuz, zantzuz, zantzuzte, dantzuz
Iraganaldia:
nindantzuen, hindantzuen, zentzuen, gindantzuzen, zindantzuzen, zindantzuzten, zentzuzen
Erkatu zentzuzkien adizkia zentzuzen adizkiarekin, edo dantzuzki forma dantzuz formarekin. Entzulearengan “tzuzki” entzuteak nolako eragina duen ez da aztertu. “zeniezazkiguketen” onartu zen bezala. Erabiltzeko eta entzuteko zailak. Ezin ondo ahoskatuzkoak, alegia. Faktore hauek kontutan hartu beharko lituzke akademia batek adizki batzuk “asmatu” baino lehen. Bestela ez dira erabiliko. Bon, soilik azterketak konplikatzeko, bizitza konplikatzeko, alegia.
Adeitsuki
Eta acabatu cituenean bere hitz guciac populuac çançuela, sar cedin Capernaumen.
Luc 7:1 Leiçarraga
çançuela = zantzuen + eLA
= entzuten zuela
zantzuen = zentzuen
zantzuen = ZAN + ntzu
zentzuen = ZEN + ntzu
: era oído por él o ella, hau da, él o ella lo/le/la oía
Adeitsuki
bai, Lavin jauna
BIZKAIERAZ ALFABETATZEN GENBILTZAN belarrietarako arras gogorrak zitean hainbeste ZKI eta KIZKI,
EKAI, GAI, DAKIZKION eta GENETZAIZKION…
bizkaieraz ez dagoenean halakorik, baizik eta EBAN, EBEN, EUTSON eta EUTSOZAN, gure ahoskerarako bigunxeagoak.
Bizkaieraz alfabetatzen?
Ala batua ikasten zuzen zuzen?
Ez da dedikatu dirurik ez eta baliabiderik bizkaitar naturalak bizkaieraz alfabetizatzeko. Oraindik ez da egiten irakaskuntzatik.
Umeek etxeko “deiozan” edo “deitsozan” adizkitik eskolako “diezazkion” berez arrotzera salto egin behar izaten dute.
Tamalgarria!
Kapharnaum, Cabharnaum,
huraxe Nazaretekoaren Betania,
haraxe erretiratzen zuen Jeus Nazaretekoa…
zeren hantxe zeuskan itxoroten Marta eta Maria Magdalakoa…
badakizue, Maglako prostitua, Jesusek behinola salbatu zuena harrikatua izatetik plzan…
eskerrak Jesusen interbentzioari:
-geldi hor! – Jesusek orduan- Zuetariko nor sentitzen errugabe? -Magdalakoa harrikatzea gura zuten “fariseoei”.
– Badá errudun sentitzen ez denak, jaurti beza lehenengo harria!
Eta orduan “fariseoak buru makur erretiratu zirean” (Mateoren Euangelioa)
Eta orduan Maria Magdalakoa, arrazoiz, Jesuseaz maitemindu.
Eta hantxe zeukan zain Betanian, Jesus bertara joaten zanean. Marta sukaldean, aktiba…, eta Magdalena “Jesus kontenplatzen” (Mateoren Ebang.)
Eta Magdalela negar eta negar, Jesus Kalbarian ikustean…
Eta Jesusen eskutik oratuta azken Afarian (Iruña-Veleiako irudi batean)…
Eta Jesus “berpiztean”, lehen agerkundea, Maria Magdalenari…
eta Jesusek Magdalenari: “noli me tángere” Magdalena: “orain ez nazan uki” Magdalena maitea…
Bâ bai primo, hala egiten genian edo gomendatu behitzat EHko Didaktika Taldeak, zeine partaide bainitzen orduan: Estandarrez Albabetatzea: nonbere euskalian zekiena aoinarritzat hartuz.
Bestalde, Ertaroa aurretik etzen ergatiborik, hik diñoan “aditz pasiboa” baizik. Eta horrekin arras ondo moldatzen zirean.
Horixe izan duk, zehazki, duela (gutxienik) -120.000ko gramatika egitura lehen euskera silaba-bakarra: adibidez,
SHU//SU iziotu//su, hots, “agente aktiboa (subjektu eragilea), gehi SUA (emaitza, konplementua)
SHI/IZ , hots, isuri//ibai (kausa eragilea versus emaitza, ibaia (konplementu osagarria), adi, ezen horixe bait, hain zuzen, “eiñ-en” deitzen diodan “aditzoina” = gauza, zerbait esan nahi duena.
ISH//IZ, hots, “izan//izen” =bizi (kausa) //bizia (emaitza)
USH//HUS (huts//hutsa (troka) . Neandertalen ehiza-teknika: uxa//troka.
halaber, gainontzeko 26 erro silaba-bakar xistukari isolatu ditudanak: gehi Kromañoiaren bost erro eztarrizkoak (Ipar Afrikatik etorriak), hots, KAR/KER/KIR/KOR/KUR/KAS
lAKARRA JAUNAK “AITZINEUSKARATZAT JOTZEN DITUEN cvc EREDUAK.
bAINA AZKEN HAUEK eRTAIn-pELEOLITOAK DITUK, BERA EZ aitzineskara.
Aldiz, “hizkera xistukaria” duk lehena (Behe Paleolitokoa), ezen ez CVC monosilabazko Ertain Paleolitokoa.
Eta azken batean arrakasta izan zuen hizkera, “H.Neandertala edo beronen arbaso “H. Heidelberg”- hizkera xistukariaren oinarriaren gainean eraiki baitzen bisilabazko hizkuntza modernoa (-18.000 SOlutre garaikoa). Eta Kromaiñoi iparrafrikarraren “eztarrizko bortitza” baztertutua gelditu zan (5-6 erro bakarrik)
Garaitu/garatu zan EUSKERA, azken batean XISTUKARIA (28 erro) gertatu zen, eta hortikan eraiki ziren 450 inguru bisilabazkoak (hain zuzen euskerak Eta iberierak partekatzen dituztenak, ezen” “iberiera idatzia” duela 2.000 urte desaertu baitzen latinak irentsita.
Baina erran bezala, Neoitikora arte “euskera eta iberiera” hizkuntza BERBERA izan zen, Solutre aldi hartan lehen euskerari erantsia, aipatu Solutre gairai hartan (Würm Glaziazio barneko epeldiko hizkuntza iraultza hartan.
eta neu ez nintzenez egon han, “diodan hau sar bedi kalabazan eta ager daiela Derioko Plazan”
Bestalde, tokaide bihar Kastroko Urdialesera baikoaz *URI-LEH-UNE-ARA-SE “uri esparru (URI-LEH) gunera (UNE-ARA-SE)”,
hortaz, bihartik bertatik URDULIZtarrak izanen gaituk (URI-DUI-LEH-IZ) Urdialesen.
Eta hi, tokai, non kokatuko haiz udaldian, ausarkeria ez baduk hori hiri galdetzea?
Badä, hara joan aurretik ene garia eskaintzera noa, ezen ez Mariupoleko itsas-bhortuan garia blockatzera,
Izan ere, EZ baitiot inolako beldurrik emoten azken 20 urtetan zehar metatua dudan garia ezkutatzen ebili barik, agerian jartzea (ikus Akademia-edu digitalean igonda, denen begien bistan agerian).
Eta Kastrora joanzenez bihar bertan, idatzita utzi nahi diat hire blog irribarretsu hontn. Zorionak, hi, hain ikur alegera lortu dualako (ezen EZ nirea bezalako ikur-iduri trixtea).
Hortaz, ene aditz etimologia hipotesia aspaldikoan erran bezala, euskal adizaren jatorria honako hau dateke:
DA-AN-EIÑ-EN-AN *DA-AN (subjeku eragilea) + EIÑ-EN = (“egiña”, konplementua), ADITZOINA
gehi IZAN, EDUN, UKAN, DADUKAN aditz.enborra), kate-multzo osoaren laburtzapena DEUS morfema delarik, zeinek “zerbait, zeozer” adierazten duela, ontsa aski dakigunez, argi eta garbiro.
Beraz “DEUS-EGIÑA, DEUS-ERAIKIA” baita azken emaitza (egile-subjektua + egiña (emaitza, “konplementua”), lehenbizi esandako gramatika egiTura “binario”, “fraktala”, lehen euskerarena berbera, gizaldiz gizaldietan eutsia gure euskera miragarriro zainduan.
Beeraz, sentitzen diat maisu goraldu JAUN Mitxelena gezurtatatzea, baiña ez duk inolaz ere egia hark bota zuen errana : “el euskara ha cambiado muchísimo”
Ez jaun Mitxelena doatsua, LASAI, “no ha cambiado nada”,
salbu eta ahoskera (phonetikÉ)
izan ere, CromaiñoiareN eztarrizko bortitzak gure jatorrizko ahoskera larriki aldarazi zitean, manera honetan:
H–>K jauzi itzela “h hasperendu xuabetik “K” eztarrizko borthitzera.
Halako jauzi kualitatibo erabatekoa inbasio batek (edo populazio erabat barriak) esplika dezake,
“INBASIO” BOTITZA ALA BAKETSUA?
EZ dugunez datu-aletxo bat ere Kromañoiaren portarera zein izan ote zan (“inbasioaktzat” edo “presentziatzat” kalifikatzeko hura, zeren ezbaitiagu datu-ale bat bera ere erran ahal izateko nolako portaera izan zuen “SSapiens” deituak “H. Nenderthal” autoktonoarekiko… ezin jakin pre-historia urruneko hura.
Agian oraingo teknologia sophistikatuaz, jakin ahal izanen diagu egünen batean…
PhonetikË- historiak aitzina jarraki eban, jakina.
Euskeraren phonetika senak K-borthiz hura xuabetxeari ekin zion mendez-mende, manera honetan:
K–>G–>J–>B–>Z–>D–>H
zeren euskal phonetika bereskoa AHO-SABAIKOA baita, gehi “h” haspendua eta ezpainkari leuna.
(Mariupoleko garitik)
-150.000-12.000 urteko lehen euskerazko silaba-bakarren arteko bat (oso emonkorra) UH dok
UH (goia, goikoa, han datzana)
eta hortik UH-an–>HURA//HA (“a itsatsia” deritzana, ezen ez “a artikulua” deritzona, hori ez baita existitzen;
beno bai existitzen dala, baina EZ BAITA “artikulu fantasma bat baizik eta DESINENTZIA (ERATORKINA)
UHA paleolitikoaren eratorkina, hain zuzen.
Hori jakin ahal izan balute UPVko filologiakoek, ez zituzketen faltsutzat hartuko Veleiako idazkunak, POLITA -eta ageri zirela-eta.
IBARRA ere ageria baitzen lehenago duela 2000 urte, Akitaniako hilarrietan, Veleain baiño lehenago
… baina horrek ez zeukeat jada atzera-bueltarik…
baina orain estera nindoana zera dok,
UHA horretatik datorrela TA-an aditzaren jatorria!
beraz, TA-AN
eta hortik gero TANtza, TANborra, TANbololina eta gainontzeko tan-tan guztiak
horixe, hortaz, euskal aditzaren jatrorria EZ-estandarra:
TAN-eiñ-en-auz-an-on–>
(laburtzapena) DAN-EU-ON
(“flexiozko sing.”) DAN-EUN-TSO//DAUTSO//DEUTSO
(“flexiozko pl.”) DAUTSOZAN//DEOTSOZAN
baina “estandarrean”, ostera,
(flexiozko sing.)
DAN-AUZ-an-EKAI-eiñ-en-ON
–> (laburtzapena) –>DAN-AUZ-EKAI-EU-ON
eta “flexiozko plurala”)
–> (laburtzapena)–>DAN-AUZ-EKAI-EU-KI-O(n) (sing.)
eta –>DAN-AUZ-EKAI-EU-ZKI-O(n) (pl.)
bejondeizuela
hor zeuzkeagu, beraz, aditz-sistemaren 4 osagaiak:
eragileak: (1.- aurre-erag.) = TA-an
(2.- atze-erag.) = -T//K//GU/ZU/ZUE
3.- aditzoina: EIÑ-EN (egiñikoa, egiña)
4.- aditz-enborra: IZAN, EDUN, UKAN, DADUKA…
esan bezala, TZA pluralgilea da,
eta kontzeptu horren jatorrizko esangura?
TZA= *AUZ-an-AZUA, “zelaia”
Zein idurikapen hobea “zabala bezain luzea den zelaia”, anitza dan plurala eta pluralgilea adierazteko?
EDUN
: ser tenido
: tener
dadu = dau ( = du)
: es tenido por él/ella
: él/ella le/la/lo tiene
KO = TSO
: a él/ella/ello
dau + ko = dauko = deuko
Egun “dauka” adizkiaren sinonimoa
dau + tso = dautso = deutso
Adeitsuki
IZAN aditz-enborraren esangura: bizia, bizitza, bizitzaren transmisioa: zan (defuntua, izena…)
EDUN aditz-enborraren esangura: edurua/eredua, adua (pathua),…el “hado”; eta DUIN izatea oro. (*DUIN/DUI/DIN)
UKAN aditz-enborraren esangura: lekua, lekuaren esparrua (*leh-uku-an)
DADUKA aditz-enborraren esangura: ekaia/gaia eta edukia, eduki izaitea oro.
dadu = dau = du
daduka = dauka
Itzulpen pasiboa:
: es tenido por él/ella
Itzulpen aktiboa:
: él/ella le/la/lo tiene
DA-: es
-DU-: tenido
KA = KO Jatorriz NORI marka
dauka = dauko
Adeitsuki
esan bezala,
euskera-iberierazko gramatika-egiturak ez editz-sistemak ez dute izan ergatibo-markarik (ezta genero-markarik ere).
Beste era batera funtzionatu izan dute (euskerak duela gutxienez 120.000 urtetik):
adibidez, SHU//SU iziotu//suA (lehen osagaia eragilea; big osag = emaitza , konplem.)
sistema “duala ero binarioa”, edo “fraktala” …edo dana-dalakoa
Errana dut erro monosilabazkoak egiture gramatikala izan zutela SHU/SU (iziotu//sua), aditza/egilea + osagarria.
Galdera da NOIZ iritsi ziren fase horretara neandertalak edo dena delakoak (neandertalak izan behar, pre-cromaiñoinak baitziren)
Nik uste 120.000 urte ostean iritsi zirela egitura binario edo bikoitz horretara, eta, jakina 44.000 aurretik.
Ikerketa gehiago beharko da data bat jakin ahal izateko.
Edo agian ez diagu jakinen inoiz.