2021: Naffarrerac 450 urthe
2021: Naffarrerac 450 urthe –
Naffarrera fincatu cela’ 450 urthe betheco dira 2021. urthean.
Lehen euscara batua fincatu çutenac Joannes Leiçarraga eta bere collaboratzaile taldea (Sanz de Tartas, Pierre Landetcheverry, Tardets eta Joannes Etcheverry) içan ciren.
Gure asmoa da Naffarroa independenteco Joanna Reguinaren babespean editatutaco 1571. urtheco textuoc berreditatzea. Materialac prest daude editore baten çain.
Errore ttipiac çucenduric aguertuco da obra hau cein gaur egun ez baitago nehon ere salgai, Euscalçaindiac eguin çuen editionea aspaldidanic agorturic baitago.
Gaur eguneco iracurle gazteac, nori çucenduric baitago berreditione berri hau, harrituric gueratuco dirade Leiçarragac erabilirico orthographiarequin.
Titulutic beretic bitchi suertatuco çaie ikustea ecen U majuscula idaztecotz V erabilcen çuela gure Joannesec. Adibidez: IESVS, GVRE, IAVN eta TESTAMENTV. Hitzoc minusculaz idaztean Ie?us, gure, iaun eta te?tamentu idazten cituen.
Casu esse luceari (Ie?us, te?tamentu), ceina erraz confundi bailiteque f lettrarequin.
Idazteco modu hau guztiz orocorra cen gure inguruco hizcuncetan ere. Anglesez, francesez eta euscaraz Ie?us Chri?t idazten cen, edota IESVS CHRIST majusculetan.
Esse lucea ez da hitz bucaeretan aguercen (Ie?us).
Ecin da hemen esse lucea idatzi.
? horren ordez f moducoa, erdico makilatcho horizontal hori gaberic.
Gure berreditionean ez dugu esse mota hau valiatuco.
Leiçarragac eta ez dute behin ere J/j lettra erabilcen. Haren ordez, I/i da erabilcen duten forma: ioan, ian, Ioannes, iniuriatu, desperiuratu, e.a.
Hau da 1571.eco naffarrera, cein actualizatu beharco baguenu 2021.eco naffarrerarat eduquico baiquenituzque: joan, jan, Joannes, injuriatu, desperjuratu, etc.
Ibilbide hau berau guerthatu da anglesez eta francesez, ahosquera batere aldatu gabe. Gauça bera idazteco manera differenteac. Ez da lehen ahoscatzen cenic IOAN eta orain JOAN, hitz bat eta bera baita.
iniuratu eta vniuerso
-IU- hitz bietan. Lehenean I consonantea da (=inJuriatu), bigarrenean, ordea, valore consonanticoa duena u lettra da (uniVerso).
Hasieraco u, ordea, v idazten da Leiçarragarenean (Vniuerso).
Ikussi dugu j lettraren ordez, i erabilcen çutela, baina I hori ascotan ez da Jren representationea, vocal hutsa baicic.
i vocala representatzeco i eta y aguercen çaizquigu: ikussi, çaicu, othoi eta bay, guiçoney, etsaya, çayo, eyhar…
Halaber hitz grecoetan: Egypto, abysme, e.a.
Leiçarragaren eta haren lanquideen euscarari naffarrera deitzen deraucogu, Naffarroa baitzen statu independentea ceinaren babespean sorthu baitzuten hizcunça national eta litterario hau.
Gaur egun ere naffarrera icena erabilcen dugu adisquide talde batec, çuec ongui daquiqueçuenez.
Lehenari 1571.eco naffarrera deithuco deraucogu, ceinetan typo honetaco hitzac aurkitzen ahal baititugu:
bay, ioan, Iesus, saluatu, vkan, proiectu, çayo, draucat, gratia, Christ, conscientia, appurtu, maiestate, aippa-ere eztadila, semén…
eta gaur egunecoari 2021.eco naffarrera, non aurreco hitzac honetara aguercen baitzaizquigu:
bai, joan, Jesus, salvatu, ukan, projectu, çaio, deraucot, gracia, Christo, consciencia, aphurtu, majestate, aipha ere ez dadila, semeen…
Cambiamendu hauec, anglesez eta francesean, guti goiti beheiti, guerthatu diren graphia aldaqueten ancecoac berceric ez dira.
Forma batzuc beçala, berceac ere naffarrera huts eta bethea dirade. Lehenac ere egun erabilgarri dirade, nahiz eta naffarrera standardean bigarren formen alde lerratzen garaden, ecen 450 urthe alferric ez baitirade passatu. Gogoan ere badaducagu duela 50 urthe fincaturico bigarren euscara batua ere, cein officiala baita Euscal Herrico leku anhitzetan.
http://www.naffarrera.eus lekuco Naffar Translator programmaren bidez erraz passatzen ahal dira batuerazco textuac naffarrerarat modu automaticoan.
Çucenqueta ttipien artean ondocoac aiphatzen ahal ditugu:
leyhor hitza, graphia horretan, behin aguercen çaicu Leiçarragaren obretan. Forma normala leihor da.
Nire editionean, beraz:
leyhor => leihor
aldatuco dut.
Baina berce casu honetan, ordea:
eihar / eyhar
eihar da behin aguercen dena, orocorra den eyhar formaren aldean. Beraz, casu honetan:
eihar => eyhar
içanen da.
moien eta moyen, biac erabilcen ditu Leiçarragac. Bakoitza dagoen modura utzico dut.
Naffar Translator batuera-naffarrera itzulceco programmaren anceco bat prestatuco dut 1571.eco naffarrerá 2021.eco naffarrerarat automaticoqui passatzecotz. Berce bat 2021.ecotic 1571.ecorat.
Azquenic naffarreratic batuerarat itzulceco berce programma bat.
Viciqui nau hunquitzen egungo euscaldunoi arbasso burujabeen minçaira escaini içanac; horregatic, Josu, maitassunez, esquerric asco!
Egunen batean gu ere, haiec beçala, burujabe içanen gara!
Çaindu çaitez eta goça!
Milla esquer, Enneco-Gotzon, bihotz bihotzez!
Gora Naffarroaco Resumá eta gora naffar burujabeen hizcunçá!