Errepublika(k) ezkerretik eraikiz –

1. Errepublikak, Kant-en esanetan[1], jainkoen, erregeen, eta gizarte estamentaletik gizakia EMANZIPA dadin, Ilustrazioaren asmoekin bat egiten du[2]. Hau da; Askatasuna, Berdintasuna eta Senidetasuna, alegia, Fraternitatea hirutasunean oinarrituriko gizarte antolamendua dela ERREPUBLIKA.

Alabaina, Frantziako Iraultzatik hona, munduan zehar izan eta diren Errepublika gutxik (eta hauek une konkretu batzuetan soil soilik) bete izan du itxaropen hori.

a.- Askatasuna. Batez ere AEBn eta egungo EBn, indartsuenak ahula zanpatzeko modu darwinistan ulertzen da, hori baita neoliberalismoaren oinarria.

Demokrazia parlamentarioa osagai formaletan oinarritzen da. Hau da, sufragio unibertsala, antolatzeko askatasuna, adierazpen eta zirkulazioa askatasuna, giza eskubideak, eta abar. Eskubide horiek guztiak, oso elementu garrantzitsuak dira, eta ezker eraldatzaileak bereak egin behar ditu mespretxatu beharrean; ordea, askatasunari buruz duen ikuspegia askoz  zabalagoa eta sakonagoa dela azpimarratuz; alegia, ez dagoela benetako askatasunik gizakiak bere oinarrizko beharrak ase ezin dituenean. Horrek berdintasuna ezartzea ekartzen du.

b.– Berdintasuna. Dena den,  ez edozein moduko berdintasuna. Berdintasuna eta askatasuna elkarri eskua emanez joan behar dute. Izan ere, Berdintasuna oinarri izan duten erregimen batzuetan, Sobietar Errepublika ohian esaterako, berdintasuna askatasunaren aurka ezarri zen modu oso despotikoan. Errepublika zentralistetan, berriz, Frantzian adibidez, hezkuntzan eta kulturan guztien kalterako den uniformatzearekin lotzen da; dela Euskara, dela Yihab-a.

d.- Eta Fraternitatea? Hirukotearen arreba txikia. Etorkin uholdeetatik babesteko[3], armadarekin eta poliziarekin defendaturiko estatuek, errepublikak direnak ere,  gizakiarekiko, hurkoarekiko Fraternitatea guztiz baztertua dute. Eta ez bakarrik estatuek; Lehenengo Amerika!, edo ez dakit zer lehenengo, oihukatzen duten errepublikazale horiek ez dira hirukotasunaren aldekoak, ez horixe.

Zer diferentzia, Asturiaseko 34ko Urriko Iraultzan sortu zen Proletalgoaren Anaitasunaren Batasuna aldarriarekin (UPH gazteleraz) Edo II. Errepublikaren alde etorri ziren Nazioarteko Brigadek azaldu zuten solidaritate fraternoa. Usten dut  Che Guevara izan zela esan zuena, internazionalismoa herrien arteko samurtasuna dela. Nik ere hala uste dut.

Fraternitatea, bizitza lehen lerroan jartzea, edo existentzia duin bat bermatuko duen zaintza; eta ez merkantzia, (kapitalismoak dena bihurtzen baitu merkantzia: osasuna, lurra, ura, lan indarra).  Horra hor feminismotik datorkigun egitasmoa, guztiz errepublikazalea dena; gizakiaren existentzia mantentzea delako errepublikazaletasunaren lehen oinarria.

“Zein da gizartearen lehen helburua? Gizakiaren ezinbesteko eskubideei eustea. Zein da eskubide horietako lehena? Existitzearena. Lehen lege soziala da, beraz, gizarteko kide guztiei existitzeko bideak ziurtatzen dizkiena; lege guztiak horren mende daude, jabetza barne”[4]. Hitz horiek Robespierrerenak dira. Robespierre errege-erreginaren eta nobleziaren zenbait buru mozteagatik egin da ospetsu; baina hilketa horiek (eztabaidagarriak fraternitatearen ikuspuntutik) kontu zirkunstantzialak ziren beretzako. Bere asmoa baitzen gizakia banpiro zurrupatzaileetatik askatzea.

Asmo horiekin bat eginik, uste dugu errenta unibertsala, beste hainbat baliabide publiko komunekin batera -osasuna, hezkuntza, etxebizitza, zainketak,  energia, garraioa, ura, kultura, eta abar-, ez dela pobreziari eta bazterketari aurre egiteko mekanismo bat soilik; baina baita askatasun efektiboaren irismen soziala zabaltzeko ere. Bestela esanda, oinarrizko errentak “askatasunean elkarrekikotasuna” sendotzen lagundu behar du; berdintasunaren oinarri politikoak pentsatu izan dituenean, tradizio errepublikanoak beti aipatu izan duena,.

Marxek argi eta garbi esan zuen: “gure gaitasunen arabera” ekarpenak egin ahal izango ditugu, “gure beharren arabera” lortzen den neurrian. Bi errealitateak elkarren eskutik doaz. Bada, oinarrizko errenta bezalako tresnak, negoziazio prozesuak aktibatzeko palanka bihurtzen dira; behar ditugun baliabideak dira, xantaiatik libratu eta autonomiaz sortutako eta hedatutako bizitza-proiektu indibidual eta/edo kolektiboak zirkulazioan jartzeko, era autonomoan sortuak eta zabalduak. Hortik aurrera soilik hartzen du zentzua, emantzipazio gisa, elkarrekikotasunaren eta gizarte lankidetzaren idealak.

 

2. “Sozialki berdinak, gizalegez desberdinak eta guztiz libreak izango garen mundu baten alde”, aldarrikatu zuen Rosa Luxemburgek.

Alegia; iraultzaile marxista ez ezik, emakumea izaki gure Rosa, eta bigarren ideia horrekin, gizakiaren aniztasuna hartzen du kontuan. Jaiotzez denak gara berdinak (halaxe dio AEBko Konstituzioak); baina baita ikuspegi askotik desberdinak. Esate baterako,  LGTBI+ kolektiboaren eta gehiagoren atzean dagoen aniztasuna. Eta gauza bera, Herri, nazio eta kolektibitate etnikoen aldetik ere, nire uste apalean. Errepublikaren hiritartasun berdintasunaren aitzakiarekin, zenbat herri zigortu eta asimilatu ez ote dira.

Errepublikanismoaren ildotik, beti iruditu izan zait artifizial xamar dela eredu nazional alemaniarraren (ustez erromantiko-etnikoa) eta frantsesaren (ustez errepublikano-hiritarra) artean egiten den banaketa. Era berean, eredu historizistaren eta eguneroko plebiszituaren artean egiten dena; ez baitago naziorik (diktadura-egoeretan edo garbiketa etnikoetan izan ezik) bere Konstituzioetan balio hiritar errepublikanoak bere gain hartzen ez dituenik; eta, aldi berean (pare bat salbuespen izan ezik), hizkuntza ofiziala (frantziar errepublikanoak euskararen ofizialtasuna aldarrikapen etnikotzat jotzen du, baina frantsesa hizkuntza ofizial bihurtu berri du); eta beste horrenbeste gertatzen da kosmopolitismoarekin eta abertzaletasunarekin.

Alde horretatik,  komeni da ez ahaztea garai modernoko Frantziako eta Amerikako lehen iraultzak egin zituztela Nazioa eta Aberria kontzeptuekin hornitu nahi zituztenek. Internazionalaren ondoren gehien abestu den kantu iraultzailea dugu Marsellesa. Alons enfant de la patrie!….

Charles Taylor federalista kanadarraren hitzetan, “humanismo zibikoak ‘lotura sendoa behar du komunitatearekin”. Beste era batera esanda, ‘Abertzaletasuna kosmopolitismoa bezain beharrezkoa da, Estatu demokratiko modernoak autogobernuarekin oso zorrotzak diren enpresa komunak direlako’.

 

3. Hori dena kontuan dugu guk Euskal errepublika aldarrikatzen dugunean.[5]

Izan ere, guretzat, errepublikak (Espainiar Estatu mailan, Euskal Errepublika gurean), eta ez errepublika bakarra azpimarratzearekin,  independentzia aldarrikatzeaz gain, prozesu konstituziogile propioa, norberarena, gurea, eta ez menpekoa, bultzatu behar dela aldarrikatzen dugu; harremanak izan ditzakeena beste Herriekin (Katalunia, Galizia, Andaluzia); eta, nola ez!, espainiar errepublikazaleekin ere, monarkia botatzeko, baina bide propiotik abiatuz. Horri euskal bidea deritzogu. [6]

Lehenengo eta bigarren Espainiako Errepublikek, Trantsizioak, izugarrizko frustrazioa ekarri zuten Euskal herritik begira.

Ezin dugu ahaztu Bigarren Errepublikari zenbat kostatu zitzaion Euskadiren Estatutua onartzea; Gibraltar Vatikandarra bihurtuko zenaren aitzakia; eta azkenean golpearen ondoren onartu zuten in extremis. Espainia puskatzearen beldur atabikoa, eskuinen zein ezkerrean, oso indartsua izan da. Calvo Sotelok berak  nahiago zuen Espainia gorria puskatua baino! Eskerrak bazeudela Espainia gorria, Espainia puskatua! ziotenak[7]. Horietako bat  Larrañaga euskal komunista. Baina, zoritxarrez EPK ez zen uste berekoa.

Frankismoaren aurkako erresistentziak Espainiar Estatuaren izaera soziala eta plurinazionala aldatzeko abagunea ireki zuen, printzipio gisa autodeterminaziorako eskubidea onartuz. Printzipio hori, ordea, trantsizioaren paktuaren aldarean oso azkar sakrifikatu egin zen (Errepublika bera bezala).

Laugarren egokiera baterako lekurik ba al dago? Balizko III. Errepublika Espainiarra, demokratiko eta plurinazionala, non Euskal Herria askatasunez koka daitekeen?

Oso zaila iruditzen zaigu (Kataluniakoa lekuko,[8] Ibarretxeren planari emandako erantzuna,…), ezinezkoa ez esatearren.  Kontutan harturik auzi nazionalak daraman bilakaera negatiboa,  badirudi aukerarik egokiena litzatekeela bitartekorik gabe eta zuzen sartzea, Zazpi Herrialdeak osaturiko Esan bezala nazio soberano eta independente gisa, elkarrekin libreki bilduriko nazio eta herriez osaturiko Europa federal batean.

Dena den, esan bezala, konfederazioaz edo independentziaz[9] ari bagara, garrantzia duena da gaurtik nolako estrategia bultzatzen dugun argi eta garbi adieraztea. Guretzako, eta errepublikak aipatzearen zentzua, eta ez errepublika bakarra, hortik doa: esan nahi baita, prozesu konstituziogile propioa, norberarena, gurea eta ez menpekoa bultzatu behar dela; harremanak beste herriekin izan ditzakeena (Katalunia, Galazia, Andaluzia) eta nola ez! eta espainiar errepublikanismoarekin ere, monarkia botatzeko, baina bide propiotik abiatuz. Horri euskal bidea deritzogu.

…

---

[1] Gogoratu hiru estatu errekonozitzen zirela: Lehena monarkia, bigarrena kleroa eta hirugarrena gizarte zibila edo burgesia, laugarrena herri xehea iraultzan bertan agertu zen.

[2] Ilustrazioak emantzipazioa heldutasunarekin lotzen zuen, alegia, gizakia adin heldutasunera iritsi zela, eta gizakia dionak gizon-emakumeak, herriak, eta abar dio

[3] Une honetan, gerra, hondamendi klimatikoa, errepresioa edo gosea direla, 80 milioi desplazatu  daude munduan.

[4] Espainiako II. Errepublikako Konstituzioaren 42. atalaren arabera, jabetza interes kolektiboaren menpe jartzen zen

[5] Izan ere, atzera begira, Espainiar II. Errepublikak zenbait aldetik izugarrizko aldaketa ekarri zuen gutxietsi ezin duguna. Baina, nahi eta ezin ibili zen askotan eta akats handiak egin zituen ere Ezin ahaztu Andaluziako Casas Viejas-en Asaltoko Indar errepublikanoek, anarkisten masakrea egin zutekoa; 34ko Urriko iraultza delakoa zanpatzeko, berriz, Franco eta legioa bidali zuen, kristoren sarraskia onartuz. Abd el-Krim-ek Afrikar koloniak askatzeko eskaera egin zion Errepublikari eta honek ez zuen onartu, bere kalterako izan bazen ere; Marrokotik  atera baitziren kolpismoaren abanguardiako indarrak. Errepublikak erronkatzat zituen bi erreforma nagusiak: Nekazaritzarena bata (latifundioen zama, lur ez-emankorrenak eta nekazari lurgabeena), eta Armadarena bestea (ez zegoen munduan soldadu, ofizial eta jeneralen arteko halako desoreka zuen armadarik), erdipurdi geratu ziren, inor poztu gabe. Horrek ekarri zuen nekazarien matxinada eta urriko iraultzarena zein armadaren basakeria.

[6] . Kataluniako auzian aldebakarreko edo bi aldeko estrategiaz asko hitz egin da. Jakina, nahiago da gatazkari irtenbidea lortzeko bi aldekoen arteko elkar ulertze bat izatea konponbidea lortzeko. Alabaina, bigarren hori (estatuak) ez badu hitzi egin nahi, itxi egiten bada edozein tratuari, orduan , zailtasunak zailtasun, alde bakarreko bidea besterik ez da geratzen. Ez da ahulenaren gogoa gauzak zailtzea edo gogortzea, beharrezkoa ez ba da, bederen.

[7] Alegia, Espainia delakoa gorria bihurtzen bazen, Espainia izateari utzi behako zion, Sobietar Batasunaren antzera, Errusia Sozialistaren ordez Sobieten Batasuna bihurtu zena, hots, sobietetan oinarrituriko Estatu plurinazionala. Hori hain garbia ez zela eta horrek izugarrizko tentsioak sortuz beste nazioekin, Errusiarrek pisu handiegia zutelako? Egia da ere, baina inperioaren itzaletik alde egiteko ahalegina hor egon zen.

[8] .Marxek argi eta garbi esan zuen “ herri bat zapaltzen duen herria ezin da libre izan”. Engels iritzi berekoa da Alemaniak Polonia zanpatzearen inguruan: “Nazio bat ezin da askatu, eta, aldi berean, beste nazio batzuk zapaltzen jarraitu”, eta gaineratu zuen, “Poloniako askapen nazionalaren aldeko apustua Alemaniako demokraten interesen aldeko zela”. Izan ere, Alemania askatzea ezinezkoa izango zen “Polonia Alemaniaren zapalkuntzatik askatu gabe”.

[9] . Alor horretan askotan nahaste edo gaizki ulertze bat izaten da independentzia-konfederazio binomio horrekin. Independentziak, zazpi herrialdeek osaturiko Estatu independentea esan nahi du; bestelako Europa sozialagoan kokatuta inongo interferentziarik gabea. Alabaina, Estatu hori, hiru lurraldeen (Erkidegoa, Nafarroa eta Iparraldea) arteko konfederazio moduan antolatuko litzateke; bakoitzak bere bide eta erritmo propioa izango luketenak Estatu horren partaide izateko. Estatu horren izena Euskal Herria izango litzateke, edo Confederacion Vasco-Navarra, erdaraz, edo beste hirugarren izendura. Denbora eta tresna egokiak izango dira horretarako.

Errepublika(k) ezkerretik eraikiz

Errepublika(k) ezkerretik eraikiz

Errepublika(k) ezkerretik eraikiz  Errepublika(k) ezkerretik eraikiz

Errepublika(k) ezkerretik eraikiz  Errepublika(k) ezkerretik eraikiz