Liburu bat bukatzen dudan bakoitzean, kritikak irakurtzen ditut liburuaren gaineko iritzia osatzeko. Madariaga-ko Iulenek idatzitako Egiari zor liburua amaitu nuenean, ez nuen kritikarik aurkitu eta, Hasier Etxeberriak bere ZuZeuko blogean bezala, neure iritzia ematera agindu nion neure bururari, liburua aipatu gabe gera ez dadin. Hitzaurrean agindu bezala, Madariagak ahoan bilorik gabe kontatzen du bere bizitza. Liburu hau idatzi behar zuela diosku, bere testigantza “dagozen gizakiei eta etorriko diren gizaldiei” “zintzoki eta prestuki” eman eta uzteko asmoz. Hitzaurrean dio “que cada palo aguante su vela”  (8 or). eta 74 orrialdean Madariagak ematen dizkigu ETA sortu zutenen izenak ‘behin betiko zizelkaturik gera daitezen”. Detaile biek erakusten digute ez dela isilduko.

Almirantea eta Zekorra

Liburuan, bi pertsona bereziki kritikatzen ditu Madariagak: Juan de Ajuriagerra buruzagi jeltzale historikoa (70-74 or) eta Jose Antonio Urrutikoetxea “Zekorra” (sic) ETAren buruzagia. Biekin izan zituen desadostasunak arlo pertsonalera pasatu ziren. Madariagak El almirante deitzen zion jeltzaleari eta pertsona autoritariotzat hatzen zuen. Bere aburuz, Ajuriagerra izan zen EAJrekin elkarlanean aritzeko oztopo nagusia. Hasteko, gipuzkoarrak ikusi nahi ez zituelako. Segitzeko, jelkide fitxatuekin lanera igorri zituelako eta bukatzeko, EKINeko kideen guda- izenak telefonoz ahoskatzen zituelako. Ume batzuk bezala tratatu zituela uste du Madariagak, zeinak EKINen izenean barkamen-gutun bat bidali zion EAJri, Aguirre Lendakariaren aholkuari jarraituz. Esan gabe doa, gutunak ez zuen balio EAJk EKINeko kideak barka zitzan eta 1958an EAJrekin hautsi zuen EKINek: ETA jaio zen.

Urrutikoetxearekin izan zituen desadostasunak ere sonatuak izan ziren. Detaile pertsonaletan ez naiz zentratuko, ze Madariagak xehetasunak ematen ditu Argia aldizkarian Xabier Letonak 1988ko espetexealdiaz galdetezen dionean; baina bai testuinguruan, Madariagak elkarrizketa hartan aipatzen duena Letona bere lehen kritikaz galdezka ari zitzaionean. 80. hamarkadan Madariagak ETAren norabidearen inguruko kezkak plazaratzen ditu Zutabean, laburbilduz bi hauek direnak: poliziaren errepresio kanpaina zela-eta, Euskal Herriko errealitatetik urruntzen ari zen ETA (212 or) eta esparru militarra gaina hartzen ari zitzaion esparru politikoari, “boronte militarra monopolio itxi-itxia bilakatuz”. Yoyesen erailketa eta Hipercorren atentatuak eredu jartzen ditu Madariagak. Bere iritziz, orduko ETAko kideak ez zeuden behar moduan prestatuak, beraz nola jo zezakeen “aintzina” erakundeak “pentsatzen ahal ez badugu?” (213 or).

Aita nolako, seme halako

Madariaga familiaren ibilbidearekin hasten du liburua, egileak esplikatu nahi baitigu zergatik uste duen “abertzale sortu” zela (37 or). Familia abertzale batean jaio zen Madariaga. Bere aita Nicolasek Agirre Lendakariak gidatutako Jaurlaritzaren Babes-ministorian lan egin zuen, gerrak itsasoaren bestaldera joatera derrigortu zituen arte. Iulen Txilen errotu bazen ere, Euskal Herria la terre promise zen Madariagatarren Curicoko etxean eta gurasoek Jon anaia eta biak bueltan bidali zituzten 1946an. Zirrara sentitu zuten anai biek Bilborako itsasontzia hartu orduko, Bilbora iristean itzali zitzaiena. Zuri-beltzezko filma iruditu zitzaion “sarraski ondoko” Bilbo hura Iuleni, gerrak utzitako zauriak zabalik zeudelako; eraikuntza “xehetuak” eta burumakur zebilen jendeak islatzen zituztenak.

Idazkerari dagokionez, mintzaira nahiko berezian idatzita daude Madariagaren testigantzak. Iparraldeko euskara erabiltzen du Madariagak batik bat. Liburuan sarriaskotan “erran”, “bertze” edo “ukan” bezalako hitzak irakur ditzakegu, baita aditz laguntzaileak infinitiboa atzetik dituen esaldiak ere (“Ondoko kapituluetan dugu ikusiko […] arteko zatiketek gaituztela eraman”.) Aipagarriak dira ere frantsesez idatzitako esamolde ugariak, pedante ikutua eman diezaioketeenak testigantzari; ortografia, “y” eta “ph”-z beterik dagoena (“hypokrita”, “mekanographiatu” etabar); eta “ari zion” bezalako moldeak ere erabiltzen ditu, oso zuzenak diren ez dakidanak. Ertz askoz gehiago ditu liburu mamitsu honek, zeini besteen erantzunak besterik ez baitzaizkio falta Madariagaren kontakizuna osatzeko. Egiari zor diote haiek ere.