Mertxe Renobales: “Transgenikoekin ez dago aurretik nekazaritzan planteatu ez den arazo berririk”

Mertxe Renobales

Asko hitz egiten da transgenikoei buruz. Hitz egiten denak zenbat duen egia eta zenbat duen gezurra beste kontu bat da. Teknologia iraultzailea izaki, miresmen bezain beste susmo sortu dituzte genetikoki eraldatutako izakiek. Zientzia mundutik argi pixka bat eskaintzeko Mertxe Renobales teknologia transgenikoa defendatzen duen irakasle eta ikerlariarekin elkarrizketa dugu ZuZeun.

Mertxe Renobales (Bilbo, 1948) Biokimika eta Biologia Molekularreko irakaslea da Euskal Herriko Unibertsitatean. Ardi esnea eta gazta dira bere ikerlanen muina, baina 1999 urtean transgenikoen munduan buru-belarri sartu zen. Ikasi, ikertu eta irakatsi dituenak teknologia transgenikoaren defendatzaile bilakatu dute Renobales.

Besteak beste, EHUko Farmazia Fakultateko dekanoa eta dekanordea izan da eta 2010 urtean Premio Junta General del Principado-Sociedad Internacional de Bioética saria eman zioten Hazi transgenikoak nekazaritza ekologikoan lanagatik.


Mertxe Renobales Farmazia Fakultateko bulegoan

Zientzialariek eta ikerlariek bat egiten al dute laborantza transgenikoaren alde?

Hein handi batean bai. Zientzialarien ehuneko handi batek ulertzen du laborantza transgenikoak ez diela dagoeneko existitzen diren arazoei berririk gehitzen eta abantailak dituzte. Jakina, ingurugiro eta kontsumo segurtasun frogak gainditu dituzten laborantzez ari naiz. Froga asko egin dira laborategietatik kanpo ere. Momentuz, ez dago aurretik nekazaritzan planteatu ez den arazo berririk transgenikoekin.

Frogatuta al dago elikagai transgenikoak kaltegarriak ez direla?

Oso frogatua dago. Hamasei urte igaro dira merkaturatzen hasi zirenetik. Datu mordoa daude, eta onurak ere badakartzate. Adibidez: MON 810 arto transgenikoa ekoizten den lurren inguruko laborantza konbentzionalek abantailak lortzen dituzte. Diana intsektuen izurriteak asko jaisten dira, horien kantitatea murrizten baita. Arto transgenikoak BT proteina sortzen du, zeinak intsektuak hiltzea duen helburu. Bai Txinan baita AEBtan ere, BT arto edo kotoi laborantzen ondoko laborantzetan izurriteak murriztu egiten dira. Inguruko nekazariek probetxua lortzen dute. Gainera, argi dago BT laborantzetan intsektizida kantitate gutxiago erabiltzen dela, horrek dakarren aurreztearekin: erregaiak, makinak, CO2 isuriak…

Transgenikoek goseteak amai ditzaketela esan ohi da teknologia horren defentsan. Panazea dela sinestea ez da erraza.

Arrazoi duzu. Gosetearen arazoa arazo politikoa da, ez teknologikoa. Orain bertan nahikoa ezagutza eta teknologia dago gosearekin amaitzeko. Gizadiaren %20ak lurreko baliabideen %80 erabiltzen ditugu. Edo guk gure bizi maila apaltzen dugu besteek igotzeko, edo bestela ez dago modurik. Ez dago lurrik eta.

Ohitu behar gara teknologia guztiak, transgenikoa barne, arazoak konpontzeko tresna gisa ikustera. Euskal Herrian, Erriberan salbu, ez dugu beharrik ez baitago BT proteinak babesten duen intsektuaren izurrite handirik. Gurean ez da balio erantsia BT artoa landatzea. Baina, Katalunia transgeniko gabeko lur izendatzeko mugimendua egon zenean, nekazariek legebiltzarrean protestak burutu zituzten eta parlamentuak atzera egin zuen. Katalunian izurritea badelako arazoa.

Osasunarentzat arazorik ez badago, zergatik daude hainbeste herrialde transgenikoen aurka?

Batez ere Europan da. Politika da kontua. Frantzia izan zen BT artoari oztopoak jartzen lehenetarikoa. Frantzia da Europa mailan arto ekoizle handiena. Besteek ekoizten ez badute, haientzat hobe. Espainiak kontsumitzen duen artoaren erdia inportatzen du. Frantziari ondo datorkio BT laborantzak mugatzea. Alemania eta Frantzia beti izan dira transgenikoen aurka BASF alemaniar enpresak Amflora patata transgenikoarentzako baimena lortu zuen arte. Frantziak horri oniritzia eman zion. Europan landatzen den MON810 artoa AEBetako Monsanto multinazionalarena da. Guztiz konbentzituta nago transgenikoen aurkako jarrerak baduela asko politikatik. Protekzionismoa da kontua.

Publiko egiten diren arrazoiak bestelakoak dira, arriskutsuak direla, alegia.

Frantziak dio MON810 artoa kutsakorra dela eta osasun arazoak eragiten dituela. Europako Elikagai Segurtasunerako Autoritateak (European Food Safety Authority) behin eta berriz berretsi du kontrakoa. Haien ondorioa da ez dagoela animalien edo gizakien osasunean arazorik sortzen duenik pentsatzeko arrazoirik. AEBtan MON 810 ekoizten da, artoaren erdia da transgenikoa, eta ez dago arazorik. Non daude txarra dela esateko frogak?

Badira ikerketak, Gilles-Eric Seralinirena ezagunena, dioena transgenikoak minbiziaren oinarrian daudela.

Europatik kontrakoa esan dute. Seraliniren datuak Frantziak aurkeztu zituen arto transgenikoaren aurka egin zuenean. EFSAk berriz aztertu zituen emaitzak eta akats metodologikoak aurkitu zituen ikerketen garapenean. Beraz, emaitzek ez dute balio. Ez bagara Monsanto bezalako enpresek finantzatutako ikerketen emaitzez fidatzen, zergatik fidatu behar gara Greenpeace taldeak lagundutako ikerketen emaitzez? Nire uste apalean, ez dira independienteak, ez bata ez bestea.

Hala ere, Monsantok etekin ekonomikoa lehenesten duela suposatzen da eta Greenpeacek ez.

Ez dakit Greenpeace-ek baduen interes hori ala ez. Arazoa metodoan badago, ikerketa horrek zientifikoki niri ez dit balio, egiten duenak egiten duela.

Enpresek finantzatutako ikerketak beti hartzen dira mesfidati. Zientzialariak “erosi” egiten dituztela uste da sarritan.

Niri hori leporatu didate. Ni transgenikoei buruzko irakasgaia ematen hasi nintzen nire departamentuan inork eman nahi ez zuelako, 1999 urtean, “a ze lana” pentsatzen nuen. Polemika handia zegoen garai horretan, egunero zuen prentsak gaiari buruzko zerbait. Ba transgenikoen alorrean sartzen joan nahi zen heinean konturatu naiz arazoak ez direla ez zientifikoak ez teknikoak, sozioekonomikoak baizik. Oinarrian, multinazionalekin mesfidati garelako.

Ardura edo arriskua kontuan hartzeko irizpidea ez da gailentzen? Jakinak al dira epe ertainera izan ditzakeen ondorioak?

Zer da epe ertaina? Landare transgenikoak 1996an merkaturatzen hasi ziren. Ez da ezer gertatu. Inori. Are gehiago, BT artoa zeliakoentzat konbentzionala baino askoz seguruagoa da, landarea babestuta baitago. Gainera, landareak sortzen duen proteina nekazaritza ekologikoak baimentzen duen intsektizidaren bakteriak duen proteina bera da, Bacillus thuringiensis da bakteria. Nekazaritza ekologikoan fumigatu egiten dute eta BT artoak soinean darama. Baina, proteina berbera da. Landare transgenikoa izurritea eragiten duen intsektuari babestuta dagoenez honek eragiten dion mina hutsa da. BT gabe errazagoa da mikotoxinak eragin ditzaketen mikroorganismoak sartzea.

Azken zortzi eta hamar urteetan, EBn arto irinaren 70 sorta inguru atera dituzte merkatutik mikotoxinekin kutsatuta zeudelako. Horietatik bakarra ere ez zen transgenikoa, ekologikoak eta konbentzionalak baizik.

Transgenikoak seguruagoak dira beraz.

Orokorrean konbentzionalak bezain seguruak dira eta zenbait produktu transgeniko konbentzionalak baino seguruagoak dira. Hori gutxi balitz, laborantza transgenikoek elikadura onurak izan ditzakete.

Zein abantaila izan dezakete elikaduran?

Adibidez, urre-koloreko arroza. Betakarotenoak ditu arroz horrek zeintzuek A bitamina sortzen laguntzen duten. UNICEF-en arabera, 1,15 milioi haur hil dira urtero A bitamina ezagatik. Asia hego-ekialdeko arrozaren aldaera da. Inguru horretako bizilagunek duten A bitamina gabezia konpontzeko balio dezake, horretarako sortu zuten, itsutasuna eta jaiotzetiko malformazioak saihesteko. Arroza garatu zuten enpresek sortutako 70 patente inguru erabilera humanitariorako uztea lortu zuten. Hitzartu zuten arroz transgenikoak ez zuela kostu gehigarririk izango 10.000 dolarretik azpira irabazten zuten nekazarientzat.

Milioika pertsonak dute horretatik etekina ateratzeko aukera. Dena prest dago, baina oposizio latza du arroz horrek eta ez dute oraindik baimendu. Zergatik? Greenpeace erakundeari galdetu beharko zaio, nik ez dut ulertzen. Talde ekologista batzuk urre-koloreko arroz laborantzen aurka daude. Baina, arroz horrek gizarteko pertsona txiroenei laguntza emango lieke, A bitamina gabezia dutenei, alegia.

Nekazari ekologikoa
“Nekazaritza transgenikoa eta ekologikoa bateragarriak dira”. Kritika asko jaso dituzu hori esateagatik. Bateragarriak dira?

Gaur egungo nekazaritza ekologikoaren filosofiaren arabera ez denak, baina bai gehienak. BT artoak ez du intsektizida beharrik eta nekazaritza ekologikoak ere ez du intsektizidarik erabiltzen. Nekazaritza ekologikoak erabiltzen duen intsektizida bakarrenetakoa arto transgenikoak sor dezakeena da. Non dago arazoa? Batean genea atera eta landarean sartu dugula? Ez du intsektizidarik behar, ez duzu fumigatu behar. Ez dut ulertzen. Niretzat guztiz bateragarria izan daiteke. Ez agian herbizidei erresistentea den laborantza transgeniko bat, herbizida behar duelako, baina bai besteak.

Afrikan zein eragin izan dezake hazi transgenikoen erabilerak?

Afrikan hainbat elkarte sortu dira teknologia transgenikoaren jabeen eta fundazioen artean bertako laborantzak garatzeko. Teknologia transferentzia izaten ari da. Multinazionalek haien burua zuritzeko egiten dutela? Bai. Baina, bitartean txiroak laguntzen badituzte segi dezatela zuriketan. Guk ere gauza bera egiten dugu soberan dugunetik zerbait ematen dugunean.

Produktibitatea Afrikan oso txarra da: lurra ez da emankorra eta ongarriak falta zaizkio. Artoaren produktibitatea Europan baino bederatzi aldiz txikiagoa da. Ez dituzte hazi hobetuak, ongarrientzako dirurik ez dute, ureztatzeko azpiegiturarik ez dute… Arazo oso larriak dituzte. Orain arteko bidetik ez doaz inora.

Iraultza teknologikoa bada transgenikoena, zer beste jauzirekin alderatuko zenuke?

Errendimendu handiko aldaeren garapenarekin 60ko eta 70eko hamarkadetan. 1960 urtean 3.000 milioi pertsona bizi ziren munduan. Herenak gosea pasatzen zuen. Norman Borlaug zientzialariaren lanek gari hobea sortu zuten. Indian, Pakistanen, Amerika Latinoan, Mexikon asko murriztu zen gosea. Orain 1.000 milioi dira gosedunak, astakeria da, baina 7.000 milioi bizi gara, %15ek muturreko gosea sufritzen dute. Hobekuntza handia da, nahiz eta arazoak larria izaten segi. Iraultza berdea deiturikoaren ondorioa izan da. Zoritxarrez, iraultza hau ez zen Afrikara heldu.

Adibide bat jartzearren:Tomatean arrainaren geneak erabili daitezke. Ez da normala beldurra izatea?

Ulertzen dut, baina ezjakintasuna da. Pentsatzen dugu geneek egiten dutela organismoa eta ez da hala. Bai eta ez. BT artoak bakteria baten gene bat du, bakteria bat da? Ez, artoa. Genea unitate funtzionala da. Zuk txertatu egin behar duzu. Gen batek bere funtzioa edozein organismotan bete dezake ongi konektatuta badago. Bakterian geneak proteina bat egiten badu eta nahi duzuna proteina hori landare batean txertatzea bada beharrezko “entxufeak” jarri behar dituzu. Antartikako arrain bat zero azpiko tenperaturan bizi bada izoztu gabe, osagai berezi bat duelako, lor daiteke marrubiari osagai hori sortzen duen genea eranstea eta marrubia izozteetatik libratzea.

Artifiziala da guztiz. Ez da naturala. Argudio zabaldua da genetikoki eraldatutako izakien aurka egiteko.

Zer da naturala? Milaka hazi irradiatzea eta nahi ditugun ezaugarriak dituztenak hartzea naturala da? Ez, eta hori egiten da, nekazaritza ekologikoak ere hazi horiek erabili ditzake. Kontua da errazagoa dela alderantziz lan egitea: genea bilatu eta jarri.

Elikagai ia guztiak moldatu egin ditugu betidanik. Beste gauza bat da gure arbasoak ez zirela horren jakitun. Orain badakigu nolakoa zen jatorrizko artoa. Hasieran arto-aleak bota egiten zituen. Irudikatu gure arbasoak Oaxakako aranean, emakumeak ziur aski, aleak lurretik jasotzen. Norbait ohartu zen bazegoela landare bat aleak botatzen ez zituena, eta jan beharrean, landatu egin zituen. Belaunaldiz belaunaldi aleak elkartuta mantentzen zituen artasoroak lortu zituen. Abantaila handia da. Zer edo zer aukeratu eta landatzen dugunean aldaketak eragiten ari gara. Ikusi txakurrak bestela. Hori naturala da? Naturala mendiko perretxikoak, masustak eta gauza batzuk gehiago besterik ez dira. Perretxiko batzuk hain dira naturalak hil egin dezaketela.

Non dago erabileraren muga? Animali indartsuak sor ditzakegu edo ezaugarri zehatzak dituzten gizakiak.

Heldu da momentua legeak eta arauak jartzeko. Teknikoki gauza asko dira egingarri.

Ezin du eskuetatik ihes egin?

Begira teknologia nuklearra. Arriskutsua da, ihes egin dezake, espero dut ezetz. Baina aukera bat da. Medikuntzan ere hainbat abantaila eta aurrerapen sortu dira teknologia nuklearrari esker.

(Elkarrizketa ez da hitzez-hitz transkribatua. Egokitzapenak egin dira ahalik eta ulergarriena izateko)

Kazetaria. Ezagutu, ulertu, kontatu. @inakilarra

6 pentsamendu “Mertxe Renobales: “Transgenikoekin ez dago aurretik nekazaritzan planteatu ez den arazo berririk””-ri buruz

  • Hona hemen Helen Groomek eta ELAk egindako txostena, Mertxe Renobalesek esaten duenaren kontrako norabidean.

  • Gari Garaialde 2012-01-11 19:49

    Nik ez dakit osasunarentzako ariskutsuak diran edo ez, baina elkarrizketa hontan hazien monopolizazioari buruz ez da ezer ageri. Hazi antzuak sortzen dituzten friutuak, hazia behin eta berriro erostera behartzen zaituztenak, patente arazoak, gaixotasun zehatz batzuen aurka marka zehatz batzuek bakarrik ekoizten dituzten soluzioez…

  • @mikelsgartzia 2012-01-14 02:46

    Bai, nik ere hori sumatu dut faltan. Baliteke arrazoi izatea, teknologia transgenikoa ondo erabiliz gero, arriskurik ez dela. Baina botere kontua da hemen adi jartzen gaituena.

    Transgenikoak izateaz aparte ere jaten duguna nondik datorren ikustean haserretu egin behar genuke. Fruta exotikoak yogurtean, piraten itsasoetako arraina… Israeldik etorritako patatak ere erosi izan ditut eta nahigabe! Ekonomia eredua da kale egiten duena.

    Lokalago behar genuke eta horretan trebatu behar dugu: http://www.euskalherrikoplaza.com/ (<ez dut produkturik saltzen bertan… bazpare 🙂

  • kaixo denoi,
    kezkatuta utzi nau elkarrizketa hau irakurtzeak eta are gehiago ZuZeun irakurtzeak. Transgenikoen inguruan asuntua bero-bero dago, agian Euskal Herrian ez hainbeste baina hegoaldeko txirotutako herrialdeetan bai. Transgenikoak laborantza “teknologia” huts bat baino askoz gehiago da, Mikel eta Garik esan bezala botere kontua (diru gosea) da argi ta garbi atzean dagoena. Gaurregun mundu mailan ematen ari diren gosete handienen zergatia ez da aldaketa klimatikoa (lehorte, tsunami, uholde…) baizik eta garatuetako herrialdetatik datozen multinazionalek bertako laborantza familiarra suntsitu izana (ikus Ziegler eta “elikadura dumpinga”). Oso arriskutsua da transgenikoen kontu hau bakarrik “foko teknokrata” batetik ikustea, arriskutsua eta faltsua. Elkarrizketaren titularra bera faltsua den bezala, ze besteak beste nekazari txikien zorpetze jasanezina ekarri baitu transgenikoen erabilerak, eta ekoizpen kate horrekiko erabateko menpekotasuna (Garik esaten duen bezala hazi antzuak saltzen baitituzte transgenikoen multinazionalek, belaunaldiz-belaunaldi komunitate ttikietan sortutako hondare sozial eta biologikoa oso denbora gutxian suntsituz). Chiapasen adibidez, 1994an TLCa sartu aurretik (Tratado de Libre Comercio AEBekin) eskualdeak behar zuen artoaren %98a ekoizten zen bertan; 20 urte beranduago %60a bakarrik (beste %40a kanpotik ekarri behar, nagusiki AEBetatik eta nagusiki transgenikoa). Elikadura burujabetza eskubidaren KONTRA doa zuzen-zuzen transgenikoen erabilera.

    Eta berriz noa hasierako puntura: asko harritu nau elakarrizketa hau ZuZeun topatzeak. Media libre eta horizontalek amesten duten gizarte eredua oso argia den bitartean, trasngenikoen multinazionalek bultzaten dutena guztiz beltza da gizartearen %99arentzat. Momentu batean pentsatu dut ea ABC edota EL Mundo irakurtzen ari nintzen, transgenikoen apologia egiten duen elkarrazkizketa honekin. Benetan, ni behintzat jokoz kanpo harrapatu nau elkarrizketa hau hemen toaptzeak!!

    Bukatzeko, hemen dokumental eder bat: “Nosotros alimentamos el mundo” http://video.google.com/videoplay?docid=-5363220955116883053

    Ta Via Campesinak esaten duen bezala: Globaliza dezagun borroka, globaliza dezagun esperantza!!!!

    • Iñaki Larrañaga 2012-07-01 16:17

      Ez dut ulertzen ZuZeun hau irakurtzeak eragin dizun harridura. Batetik, jakingo duzun bezala, edonork edozeri buruz edonola idatz dezakeelako ZuZeun; dena publikatzen da.

      Bestetik, nik kazetari gisa aukera izan nuen transgenikoen gaia ikuspuntu zientifiko batetik aise ezagutzen duen pertsona bat elkarrizketatzeko: Mertxe Renobales. Horri uko egin behar nion, ala? Erratuta zabiltzala uste dut, ez kazetariak ez irakurleak ezta komunikabideak ez ditu zertan elkarbanatu behar elkarrizketatuaren iritziak. Galderetan gehiago ala gutxiago asmatu dut, baina uste dut aberasgarria dela Renobalesen iritzia ere zabaltzea. Ez aurkitu elkarrizketa/elkarrizketatu honen atzean multinazionalen aldeko kanpaina ezkuturik, ez dago eta. Eskerrik asko iruzkineko informazio gehigarriagatik. Agur bero bat, Aritz.

  • Transgenikoek osasunarengan duten eraginean maiz alde bat ahazten da: batetik, ez dago argi barazki transgenikoek osasunari zein kalte eragiten dioten, ez delako horrelako ikerketarik egiteko dirurik jartzen; baina arazoa ez da barazki transgenikoak bere horretan zein eragin duen, baizik eta, barazki transgenikoak egiten dituztela herbizida eta pestiziden aurrean erresistenteak izateko, hau da, landare horiek pozoina jasan ahal izan dezaten. Kontua da herbizida eta pestizida horiek (kasualitatez hazi transgenikoak sustatzen dituen Monsantok berak ekoiztutakoak, adibidez) osasunarentzako oso kaltegarriak direla frogatuta dagoela. Transgenikoen negozioa pestizida eta herbizidetan dago batez ere, hazien salmentan baino gehiago.