Aberriaren desiraz eta memoriaz
Duela gutxi entzun genion Mertxe Urteaga arkeologoari, jendea eroturik zebilela Nafarroa aldean indusketak egin eta egin, hango aurkikuntzek gure aberri-desira justifikatu behar balute bezala. Urteagaren ustea da, ez dagoela halakoen beharrik gure desirak eta xedeak errealitatean gauza daitezen eskatzeko. Eta bai, harrigarri xamarra egiten da, politikagintzarako Historiaren pisua ez dela ezinbestekoa entzutea nori eta, hain juxtu, arkeologo bati.
Bide bereko eztabaida bat abiatua dabil egunotan, jende oso nabarmenaren artean.
Txinparta Martxelo Otamendiren Nafarroa Valentzia ote da? artikulu honek piztu zuen, seguru asko horretarako egina izan ez bazen ere. Artikulu horiek Wilaweb gunerako egiten ditu Otamendik, beraz, publiko kataluniarra dute helburu nagusi. Artikulu horretan Valentzia eta Nafarroaren arteko alderatze bat egiten du, ondorioztatzeko, Katalunia izan daitekeela nor (Principat bat) Valentziarik gabe, baina aldiz Euskal Herririk ezin dela Nafarroarik gabe. Horixe ulertzu diot nik, bederen, esaldi honen atzean: “Gure Nafarroa ez da zuen Valentzia. Zuek lehen etapa osatzeko ez duzue derrigorrezko Valentzia.”
Artikulu hori aitzakia hartuta, Santi Leonek argitaratu du beste bat Valentzia izenekoa. Gauza ugariren artean, hastapenean aipatu duguna dakar berak eztabaidara: ez dela historiaren pisurik behar nahi dena aldarrikatzeko eta, nolabait, kritika ezkutuko bat zuzentzen die Nabarraldekoei: “Nafarroan, gure harrotasuna pizteko asmoz-edo, euskaldun guziak nafarrak direla sinetsarazi nahi izan digute, eta gure herriak ezinbertzeko omen duen historia hori espainol ilun eta maiz traketsean zabaldu dute. Nafarroako erresuma sintagmari europar adjektiboa gehitzea — «el reino europeo de Navarra»— aski da batzuk listua isurtzen has daitezen.
Eta horra, beraz, bertze diferentzia bat, baina honetakoan katalanen eta euskaldunen artekoa: Katalunia Estatua falta duen herria da; hemen, berriz, herria osatu gabe, Estatu bat iraganean bilatu nahian tematuak gabiltza.”
Lantzak airean ditu Leonek, edo hobeto esan, bere umore fina, historiaren beharra kolokan jartzeko. Eta jakina, horrek ezin zuen horrela gelditu, ezin zuen izan beste modu batera. Gaizka Arangurenek eman dio arrapostu Euskalerria Irratian. Ezaguna egiten zaigu Arangurenen iritzia gai honetan, ez alferrik bera baita Nabarralde taldeko sortzaile eta ekintzaile nabarienetakoa. Besteak beste, honakoa dio:
“Edozein giza taldek erabiltzen ditu, bertzeak bertze, iragan komuneko erreferentziak bere identitatea sendotzeko. Inork pentsa dezake, zilegitasun osoz, euskaldunok, nafarrok, ez ditugula behar. Bada, erraza da, behar ez dituenak ez ditzala erabili. Baina zergatik sartu behar zaie egunero hatza begian erreferentzia historikoak ere identitate politikoa osatzerakoan erabilgarriak iruditzen zaizkienei?”
Apasionantea egiten zait eztabaida, batez ere nortzuk ari diren hizketan ikusi eta hartu duen tonu zintzo eta dotoreagatik. Eta gutxi bailitzan, Juan Kruz Lakastak txiokatu du aurki izango dela kontraerreplika Zuzeu honetan.
Ez dakit zu, baina ni irrikitan geratzen naiz.
“Baina zergatik sartu behar zaie egunero hatza begian erreferentzia historikoak ere identitate politikoa osatzerakoan erabilgarriak iruditzen zaizkienei?”
.
Galdera hori botata, badirudi Aranguren ez dela ohartu eztabaida Leonék honezkero irabazia duela, kasik eztabaida hasi baino lehen. El Cidek bezala.
.
Zintzialari sozial alu horiek, beti jendearen ametsak zapuzten, eman ta eman beren azterketa kritikoekin eta narratiba nazionalen genealogiekin. Hainbeste dekonstrukzio eta hainbeste ostia, egin dezatela zerbait konstruktiboagoa, jopelines.
.
Ez da munduan identitate nazional moderno bakar bat ere, analisi historiko hotz bat agoantatzeko gauza denik. Horrek niri bederen ez dit loa kentzen, eta berdin-berdin nago Kantauriko hegian euskal estatu bat eraikitzearen alde.
Nik bereizte aldera, aipa nahi nuke guztiek historiari begiratua egin arren gaiari dagokionez oso iritzi kontrajarriak izan dituztela Arangurenek, Esparzak, Urzainkik edo Roldan Jimeno Juriok, adibidez, eta eztabaida horretan Aranguren ez zait iruditzen historizistena.
Bestalde Hasierrek Ugarteri buruz azaltzen duen harridurak (arkelogoa izanik euskal estatu bat aldarrikatzeko Nafar Erresumaren beharrik ez sentitzea) historialarien inguruko uste oker bat azalaratzen du. Hau da, Historia ikasketak eginak dituenak, historia ikasteko interesa izan duenez, Nafar Erresumaren ezinbestekotasunean sinesten duela pentsatzea da hori, eta noski, esan bezala, uste okerra da.
Ez dinat ulertzen zergatik konparatu ahal diren gure kontra dauden adibideak eta alde daudenean ez! Herri baten historia, pertsona baten memoriaren parekoa da. Memoria barik bizitzea, ah ze piura!, nor zaren zer zaren eta zer egin dezakezun jakin barik bizitzea. Hori eskatzen diguna, ez da gure laguna, hori ziur, ezpabe, aplika ditzala beretzat eta bere herriarentzat!!
Egia da identitateak oro iragan mitifikatu batez elikatzen direla, eta on da, baina neurri bateraino baino ez. Agian eztabaidaren gakoa beste kontu batean datza, hau da, Nafarroako Erresumaren etengabeko gurtze horretan… Zergatik Nafarroako Erresuma bai, eta Bizkaiko Jaurerria ez? Azken horrek ez zituen euskal lurralde gehienak bere baitan bildu, egia da, baina Wordsworth poeta erromantiko ingelesak olerki eder bat eskaini zionetik, (euskal) askatasunaren sinbolo ederra izan da Gernikako Arbola jende askorentzat. Hautsak harrotu zituen artikulu batean (http://www.gaur8.info/edukiak/20120211/321319/Me-cago-V-Centenario) Mikel Sotok abisua eman zuen: azken batean, Gernika izena da mundu zabalean “euskal arazoarekin” gehien lotzen den hitza. Neuri behintzat Gernikako Juntetxean egiten zutena demokratikoagoa iruditzen zait Nafarroako Karlos II.ak egin zuena baino, hark Miluzeko zubian urkarazi zituelako zergak gehiegizkoak zirela kexaka joan zitzaizkion nekazari nafarrak. Erregeak errege modura aritzen dira Espainian, Txinan eta Nafarroan.
Abendutik hoa gutun trukaketa interesgarria izan da Berrian “Nafarroaren Erresumaren auzia”ren gainean. Hona hemen Julen Goñi Lekunberriren gutuna, Pako Aristiren gainekoa:
http://paperekoa.berria.info/iritzia/2012-12-14/005/004/pako_aristiren_burutazioez.htm
Tomas Urzainki Minaren erantzuna:
http://paperekoa.berria.info/berria/2012-12-22/005/004/independentzia_denontzat.htm
Goñiren kontraerantzuna:
http://paperekoa.berria.info/berria/2012-12-26/005/004/xxi_mendeko_independentziaz.htm
Juan Karlos Fernandez irundarrrak Goñiri emandako arrapostua:
http://paperekoa.berria.info/berria/2013-01-06/005/004/nafarroa_osoaz.htm
Eta Goñiren azken erantzuna:
http://paperekoa.berria.info/berria/2013-01-08/005/004/nafar_nazionalismoaren_hiztegia.htm
Ez dakit eztabaida bertan gelditu den.
“Nafarroa Osoa, Burgosetik Ribagorzaraino zabaltzen den estatuarena (…). Nafar nazionalistontzat Gipuzkoa bezain nafarrak dira Errioxa eta Huesca, eta euskara bezain nafarra gaskoiera, frantsesa, aragoiera eta gaztelania” dio Fernandezek. Gauzak horrela, nik arabiera eta hebreera ere sartuko nituzke zerrendan, behiala mintzatuak izan baitziren euskal lurraldeetan, edo idatziak behintzat, eta gainera idazle finak izan zituzten (Yehuda Ha-Levi tuterarra XI. mendean, poesia herbreeraz eta arabieraz idatzi zuena, eta haren herrikidea Benjamin bidaiaria XII. mendean). Ideia ez da oso berria, Krutwigek berdin antzekoa proposatu baitzuen bere “Vasconia”n, baina nik nahiago dut hauxe pentsatzea, euskara dela euskaldunak “Eskiulatik Berangora” batzen zituena -Ruperren kantaren hitzak erabiltze aldera, eta barka biezadate Enkarterrikoek-, baita “euskal” guztiak (Euskal Herria, euskalduna…). Gauza bat da Valdezcaray edo Ordesako euskal toponimia interesez ikertzea, gure nortasunaren zatia delako ingurune horietan euskara behiala mintzatua izan zela jakitea, edota Loarreko gaztelu ederra bisitatzean handik euskal lurrak gobernatu zirela ikastea, eta beste bat, oso bestelakoa, euren burua eskubide osoz eskalduntzat edota nafartzat jotzen ez duten errioxarrak edo argoitarrak inongo proiektu nazionaletan sartzea. “Zazpiak bat” hori egia bihurtzeko nahiko lan…
Zeozer ikasi dot: eskarrik asko! Ederra Gernikakoa eta Dodonakoa elkartzea, Dodonakoa aski makal badago ere.
THE OAK OF GUERNICA
SUPPOSED ADDRESS TO THE SAME
OAK of Guernica! Tree of holier power
Than that which in Dodona did enshrine
(So faith too fondly deemed) a voice divine
Heard from the depths of its aerial bower–
How canst thou flourish at this blighting hour?
What hope, what joy can sunshine bring to thee,
Or the soft breezes from the Atlantic sea,
The dews of morn, or April’s tender shower?
Stroke merciful and welcome would that be
Which should extend thy branches on the ground, 10
If never more within their shady round
Those lofty-minded Lawgivers shall meet,
Peasant and lord, in their appointed seat,
Guardians of Biscay’s ancient liberty.
Kontua ez da memoria landu ala ez, historiari begiratu ala ez. Kontua da zertan oinarritu nehi dugun gure balizko Estatu hori. Eta errespetu guztiz, niri bizkaitarrok nafartzeko ahaleginak, bereziki erdararaz egiten denean, aldarte onez jartzen nau… ez dakit esplikatzen naizen.
Tira, gehienbat Santi leonerekin bat natorrela alegia.
Gure Estatua sortzeko euskara behar dugu lehenik. Berreskuratuta gero nahi baduzue, aterako dugu Nafar pasaportea ere, artean nik neuk ez.
Nire ustez, bi jarrera hauek, historiaren garrantzia azpimarratzen dute neurri berean. Bi aldeek, borroka ideologikorako (gaur egungoa) erabiltzen bait dute. Batzuentzat, Erresumaren inbasioek zehazten dutelako gure gaur egungo egoera :okupazio militarra eta hiru lurraldeen zatiketa, adibidez.
Beste aldekoentzat, hau da, gaur egun okupaziorik ez dagoela esaten dutenetzat eta herri bat izan ordez, autonomismotik hiru esparruen izaera berezia bultzatzen dutenentzat, kaltegarria da indar gehiegi jartzea, historiaren pasarte (mende batzuk) horretan.
Hau da , gaur egungo jarrera politikoetatik ez da hain zaila ulertzea bi alde hauen interesa gai honetan. Independentzia berreskuratzen ahalegintzen direnak, normala denez, historian jasan ditugun erasoak dokumentatzen saiatzen dira eta ikuspegi erregionalista/autonomista edo/ta espainiarzalea dutenentzat ez da batere komenigarria .
Nire ustez, aurrena, ondorengoei erakutsi nahi zaiena zer izango den erabakitzeko eskubidea lortu beharko litzake.
Lortuko duena nor den edo ez den ez zait hain garrantzitsua iruditzen, gero, ingurukoei, lortutakoa erakusteko grina agertzen badie.
Eta are gutxiago axola zait ze izenekin lortzen duen, izen horrek bere identitatearen konszientzia erakusten duen heinean.
Gainera, ez du zertan estatu, autonomi, probintzi, herri… bat izan beharrik, hori lortzeko interesa duen jende multzo soil bat izan daiteke.
Historia ez da norberaren erabakiak egokiak direla arrazoitzeko tramankulua, norberaren ezagutza mailaren adierazgarria baizik.
Beraz, ez al dugu ba gure historiaren kontalari guztiok izan nahi?
Ez al dugu ba gure buruarekiko lor dezakegun konszientzi maila altuena izan nahi?
“Erabakitzeko eskubidea” ez da esistitzen. Beste asmakizun absurdoa da. Espainol, frantses eta euskaldunak “demos-a”, nahaste-borrastea. Hiru nazioen artean zeozer egin dezakegula absurdo hutsa da. Espainol eta frantsesek argi baidute zein da euren proiektua, eta gu ez gaude barne.
Jimeno Juriok zioen, bere historia ez dakien herria manipula erreza dela. Historia politikoen arma bat da, ostera, begitu espainol eta frantsesei eta IKASI.
Ez, ez dugu eskubiderik. Ezta esan beharrik ere. Horregaitik, gure proiektu propio bat egitekotan, aurrena hezkuntza arloa jorratu beharko litzake, hau da, gure ondorengoei erakutsi nahi dieguna zer den erabaki . Gure historia politikoa berreraiki, hedatu nahi dugun identitatearekin batera.
Baina nork egin behar du proiektua, eta non aurkeztuko da?
Azkar nabil, beraz ezin dut tesi hau batere garatu. NIre ustez, pan-nafartasunaren ideologiak kalte egin dio abertzaletasunari eta egingo dio. bat egiten dut Santi leoné-ren eta Andonio Olariagaren argudioekin; orain 500 urtetako estatutasunetik gaur egunean kontzeintzia ateratzea (existitzen ez zena, mugimendu abertzale denek, bai EAJren abertzaletsun kontserbakorrak, zein ETAren abertzaletasun iraultzaileak “euskaltasunetik” abiarazten bait zuten abertzaletasuna, noski “euskaltasunari” definizio ezberdinak emanaz) arras ideialista da: “nik badakit denak nafarrak garela eta egia hori deskubrituko dizuet”.
Nire ustez, ideologia honen “beharra” sentitu zuten batzuk Nafarroa Garaiko gehiengo politikoa ezin irauli izanaren frustrazioak, denon nafartasuna aldarrikatuz gero, eta Nafarroa beste herrialdeak baino “garrantzitsuagoa” edota “hobea” (“denon ama”) dela esanaz, nafar mesfidatiak konbentzituko ahal izango balira. Baina ez dira konturatzen nola apurtu dezaketen ordura arteko abertzaleen arteko “kontsentsua” batez ere abertzale berriak konbentzitzeari begira eta bestalde nafar espainolistak ez dira tontuak)
Azkenik, ematen den historizismo horrek erabateko idealizaizioetan eta traslazioetan erortzea garamatza, adibidez, orduko Nafarroa Estatu nazional bezala irudikatzean edota proiektu sozialerako erabat kontra-eraginkorrak izan daitezkeen ondorioak elikatzea.
Aitortzen dut hisotiriografia arloan, batez ere, nafarraoko erresumaren historiaren inguruan Nabarraldek egin duen lan bikaina, dogma espainolistak apurtuz. baina gauza bat hori da, eta beste gauza bat duela mendeak gertatutako gertakari historiko bat hartzea, gaur egun jarraikortasunik izan ez duen kontzeintza bat mamitzeko.
Agurrak
Ba ni Gipizkoako Nafatarra sentitzen nahi eta balizko euskal estatu batean ez det burgos edo Aragonen lurrak irudikatzen. Zapiak bat dut buruan. Suposatzen det Nafartar sentitzeko erak egongo direla ere. Eta Nafartarra izatea (nahiz eta orain horrela ez gertatu), Euskaldun izatearekin lotzen det (ez Nafarroko erkidegotaz izatea). Ala ere Euskal balizko estatu batean aipatutakoak (burgos etab) ez zuketen nahiko lotura hori, beraz ezinezkoa da nahi dutena. Eta ze izen izan beharko zuketen balizko Euskal estatu hori, berdin zait Euskara bada balizko estatu horren hizkuntza. Ala ere, independentzia aldarrikatzeko “aitzaki” hoberena, Martzelo Otamendiri entzun nion:
Sudurraren puntan jartzen zaidalako.
Gipuzkoa Gaztelan duela 800 urte sartu zen! Gipuzkoako nafarra esatea…tira,pixkat forzatzea ez al da?
Berreskuratu dezagun foru tradizioa, askoz ere koherenteagoa da gure historia politikoarekin eta zenbat eta gehiago sakondu,geroz eta gehiago konturatu gara zenbaterainokoa zen gure askatasuna. Denbora gehiegi pasa dugu foruei bizkar emanez.
“Sartu zen”? Bera bakarrik? Gipuzkoako inork kastellanorik ez zekienean?
“Forzatzea”? Ez ahaztu 2013an Gipuzkoa dela lingua navarroruma gutxien galdu den eta gehien hitz egiten den lurraldea.
Sudurraren puntan jartzen zaidalako. Arrazoi latza indenpendentzia aldarrikatzeko, ño!
Baina gertatu denaren “errelatoak” ez al du inporta, ba? Barka, baina galduta nabil.
“Batzuetan” kideari.
Ados nago errelatoak erabili behar direla. Ados nago Gaizka Arangurenekin hor kontatzen dituen gauza askorekin. Baina, Gaizkak berak nahi gabe errefutatzen du bere burua “erreferente kolektiboak” erabiltzen dituenean “historizismoari” aurre eginez. Izan ere, orain dela hainbat urteetako kontzientzia lausoa “berreskuratzea” (orduan kontzientzia nazionalik egon denik ere zalantzan jartzen dut nik), Nabarralderen diskurtsuaren erdigunea den legez, “erreferenteak erabiltze” soilaren muga gainditzen duela iruditzen zait.
Ez dakit egia den, baina entzunda nago Jimeno Jurio historialaria espainola zela, eta Nafarroan gertatu zena ikertzen hasi eta egia susmatu bezain pronto abertzaletu eta (erne!) euskaltzaletu egin zela.
Hasierakoari helduta, agian Kataluinak ez du Valentzia behar, baina kontrara, agian Valentziak Kataluina behar du. Hemen aldiz, denok behar dugu elkar, bestela inor ez da ezer.
Honen azpian badago beste gai teoriko bat. Nola herri baten zati batek naziotasuna garatu dezakeen eta beste batek ez, edo bestela esanda, nola herri-jatorri-sustrai bereko bi lurraldek naziotasun ezberdinak garatzen dituzten (dela bi nazio diferente: Austria eta Alemania, Perú eta Bolivia, Colombia eta Venezuela.. dela batek naziotasun propioaren kontzientzia garatu duelako eta bestea ez delako horra kolektiboki edo kontsentsuz heldu: Kataluina eta Valentzia).
Nolanahi, aurretik aipatu den bezala, nazioaren kontzeptua ez dut uste inon bukatutzat eta eztabaidatik libre dagoen gaitzat har daitekeenik, ez hemen ez inon. Adibidez, hona Asier Gabikagojeazkoa bidaiariaren blogean aurki dezakegun Shiozaki Kimiyasu japoniarrarekin egindako elkarrizketa:
http://www.berria.info/blogak/asiatik/index.php?blog=59&title=bidaiaren_aurpegiak_tokio&more=1&c=1&tb=1&pb=1#comments
“Zeri buruz da zure doktoretza?
Nazioaren kontzeptua eta bere garapena, eboluzioa, Euskal Herriaren kasuan.
Idazten ari naizen testuak foruak azpimarratzen ditu, eta euren eragina, abiapuntu legez, osaketa nazionalean nabarmentzen du, herri iberikoetan alde batetik, eta euskal herrian bestetik.”
Ea, gauzak argitze aldera: Erromatar Inperioaren gainbeheraz gero franko, bisigodo eta musulmanekin liskarretan aritu ondotik, euskaldunon arbaso baskoi leinuak bere buruarentzako egitura politikoa sortu zuen 824an, Iruñeako Erresuma. 1162an Nafarroako Erresuma bilakatuko zen, Nafar Estatu. Proto-demokratiko, foralista agian, edo proto-absolutista, injustu, garai hartan inguruan zituenen antzera. Zena zela, 1200, 1512 eta 1620an bere egin zituzten lur horiek Gaztelako Erresumak, bere ondorengo Espainiako Inperioak eta Frantziako Erresumak. Konkistaz lehen biek, ezkontzaz hirugarrenak. Orduz gero dirau okupaturik gure autoek egunero zeharkatzen duten lur honek. Ez dugu monarkia absolutista propiorik izan, ez monarkia parlamentariorik, ez errepublikarik. Gure arbasoen Estatuaren bilakaera etena da aspaldi. “En pause” eta “en pausa”, batzuek betiko isilik gurago luketen arren. Autoak bai, horiek geure dira.
(Horren ezagutza orokorturik bada gizartean? Zergatik ukatu eta ezkutatu ote da urtetan eta urtetan? Historizismo gaizki-ulertu zaleok, segur zarete ezagutza horrek ez duela, beste aspektu batzuek egiten duten gisan, kontzientzia eta borondate politikorik sortzen?)
Funtsezko puntuak argituta, ez dit aparteko kezkarik sortzen datozen urteotan eraikiko dugun lurrotako herritarron entitate politiko euskaldunak har lezakeen izenak. Izan liteke Nafarroako Errepublika edo Euskal Herrietakoa edo Euskariakoa. Edo, apika, Amnesiaren Errepublika. Izan, baina, gure borondatearen eta ezagutzaren isla izango da.
1,6 milioi erdaldun hutsak 12 urteotan euskalduntzen, 15.000 lanpostu sortuz gero, Euskararen Herria izango gara osotasunean eta bilakabide horretan emango diren gizarteak behar dituen aldaketa sozial egoki guztiak, orduan bake soziala eta geroko independentzia nazionala aldarrikatuko ditugu.
Geroko ospakizunetan mozkortuko gara. Lehenago ez. Urtzi.