Harkaitz Canok errana du aspaldian, Arantxa Iturberekin solasean Arratsaldekoa saioan, idazle batek psikologikoki ongi prestatua egon behar duela liburu-denda batera sartzeko: jendeak zer liburu klase eskatzen duen aditzea arrunt etsigarria izaten ahal da. Batzuetan, sartzea ere ez da beharrezkoa izaten liburu-denden eragin gaiztoa sumatzeko: behin, Iruñeko liburu-denda ezagun bateko erakusleihoan Espainiako prentsa arrosako aurkezle guzien nobelak ziren jarriak, bata bertzearen ondoan: Ana Rosa Quintana, Maxim Huerta, Jorge Javier Vazquez… Erakusleihoa baino gehiago, poema bisuala zen erakusleiho hura –“idazle ezezagunaren kontrako irain grafikoa” izeneko poema izan liteke, edo “beltz literariorik ez duen idazlearen aurkako manifestua”–, eta horren ordainetan noizbait, Anai Handiaren debatean, edo Salvame de Luxe-n, edo telezaborreko horrelako edozein saiotan, hiruzpalau idazle –erran nahi baita, egiazko hiruzpalau idazle– gonbidatu beharko lituzkete, prime time delakoan tertulia literario bat egin dezaten.

Hala eta guztiz ere, nik liburu-dendak gogoko ditut, baina ez bakarrik liburuengatik: Iruñeko zenbait liburu-saltzailerekin maitemindua nago sekretuki, eta horrek nahiko ongi argitzen du liburuak konpultsiboki erosteko dudan joera, irakurriko ez dudan edo irakurrita ere sobera ongi ulertuko ez dudan nobela edo historia liburu edo are filosofia liburu hori pagatzeko lerroan nagoen bitartean, espero baitut hondarrekoz bai, nire lotsa gainditu eta saltzaile interesgarri horri zer edo zer erratera ausartuko naizela. Ea hurrengoan, izaten da isil-isilik eta begiak lurrari itsatsita ordaindutakoan izaten dudan lehen pentsamendua.

Bertzalde, hor daude, gure egun grisen pozgarri, jendeak egiten dituen galderak: “Baduzue Lope de Vegaren azkena?”; “Liburu bat bilatzen ari naiz, arrakasta handia izan du azken bolada honetan, eta azal urdina du, edo berdea, badakizu zein den?” (neronek ere nire ekarpentxoa egina dut folklore horretan: behin, egilearen eta liburuaren izenak atzenduta, saltzaileari azaldu nion liburuko argazkian egileak bizkartzain edo rap-abeslari itxura zuela – liburua, dena den, aurkitu zidaten: Carlos Velázquez, La marrana negra de la literatura rosa); eta nik gehien maite dudan eskaera: “Liburu bat erosi nahiko nuke, irakurtzea gustuko ez duen gazte batendako”.

Opari bat; hortaz, irakurtzea gustuko ez duen gazte horren urtebetetzea da naski, eta hamar edo hamabi edo hamasei urte bete dituela ospatzeko, norbaitek gustatzen ez zaion zerbait eskaintzea erabaki du. Beraz, egoera ongi ulertu badut, gazte batengan literaturtzaletasuna edo irakurtzaletasuna bultzatzeko manerarik egokiena haren urtebetetzea hondatzea da. Azken buruan, liburu hori oparitzea, Olentzerok arropa ekartzea bezala baita: bai, arrunt polita pijama, baina non daude jostailuak? (Oharra: non eta arropa hori ez den Marveleko super-heroien marrazkiak dituzten galtzontziloak, niri behinik behin horrek egiazko ilusioa eginen lidake-eta). Liburuak bertze zerbait batekin joan beharko luke, benetako opariarekin alegia, edo bakarrik, baina bi aukeretan zigorra litzateke, amari edo aitari edo osaba-izebei egitea komenigarria iduritzen zaien zerbait, gazteak zer edo zer ikas dezan.

Ez da arraroa telebistari buruz mintzatzea klasean –adin guzietako helduei ematen diet eskola–, azterketan atera daitekeen gaia baita, eta prentsa arrosako saioak edo lehiaketa doilor lotsagarriak kritikatu ondoren (zehaztasun handiz, gorroto omen dituzten saio horien xehetasun guziak ezagutzen baitituzte), maiz zenbait ikaslek aipatzen dute saio kulturalak ere ikusten dituztela (hemen, susmagarriki, ez da izenik ematen normalean), horrela gauza anitz ikasten direlako. Halere, gaineratzen dute, zenbaitetan atseden hartu beharra dago, edo ongi pasatu beharra, eta horrelakoetan telezaborra ez dago hain gaizki, ez baikara beti ikasi eta ikasi ariko. Nik, halere, ez dut itxaropena galdu, eta ziur nago noizbait ikasle batek erranen didala kulturarekin ere –hori zernahi dela– ongi pasatzen duela, deus ere ikasi gabe eta ikasteko asmorik gabe.

Haurra nintzelarik –hau da, itxuraz eta tamainaz ere haurra nintzelarik, nire buruko adinak eta nire gorputzeko adinak bat egiten zuten tenorean–, gurasoek egongelara deitzen zidaten, haiekin telebista ikus nezan, ikasi ondoren pixka bat deskantsatzeko. Hura saria zen: lanaren ondotik dibertsioa heldu zen, aisialdia; telebista, alegia –Un, dos, tres lehiaketa, adibidez–. Hau da, deusetako balio ez baina bizitza alaitzen diguten gauzen unea. Baina, beharbada, hedatu beharreko mezua kontrakoa da: hau da, kultura –hori zernahi dela– josteta ere badela; ez nahitaez denbora-pasa, baina bai bederen gozamen-iturri. Akaso dibertsioaren kontzeptua sobera murriztu dugu, eta pentsatu gabe barre-algarak ateratzen dizkiguna edo morboa pizten diguna bertzerik ez dugu dibertigarritzat jotzen. Kulturak, berriz, lana eskatzen du. Halere, eginahal txiki bat egiteak emaitza ederrak izaten ahal ditu, eta, horren frogagarri, goi mailako aipu bat ekarriko dut hona: kanta batean, Rocío Juradok “min ematen duen baina zoriontsu egiten zaituen” amodioari abesten zion; apika bertze zerbaiti buruz ari zen abeslaria, baina, nolanahi, bai kulturan bai amodioan, hasieran bide meharrena eta mingarriena izan daitekeena hartuta ere, horretara ohituz gero, azkenean mina atzendu eta plazera da nagusi.

Eta ez, liburu bat esku artean hartzen dugularik, helburua ez da nahitaez zer edo zer ikastea, ezta datu anitz barneratzea ere, telebistako saio kultural batean diru anitz irabazteko. Gozatzea da helburua. Baina horretan bai, gozatzen alegia, ikasi beharko genuke.